«Το σπίτι της μνήμης» του Γιώργου Σεφέρη στο Μουσείο Μπενάκη
«Πορτρέτα δωματίων» φιλοξενεί η έκθεση ζωγραφικής της Λήδας Κοντογιαννοπούλου, με πρωταγωνιστή ανάμεσά τους τον νομπελίστα ποιητή και το θρυλικό σπίτι της οδού Άγρας, σε ένα αφιέρωμα με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τον θάνατό του.
«Τα σπίτια που είχα μου τα πήραν», έγραφε ο Σεφέρης το 1946, ανακαλώντας όχι μονάχα την πρόσφατη εμπειρία του παγκοσμίου πολέμου αλλά και την προηγούμενη, της απώλειας της γενέθλιας γης της Ιωνίας. Λίγους στίχους παρακάτω, «δεν ξέρω πολλά πράγματα από σπίτια», λέει· «όταν τελειώσει ο αρχιτέκτονας αλλάζουν, / ζαρώνουν ή χαμογελούν ή ακόμη πεισματώνουν / μ’ εκείνους που έμειναν μ’ εκείνους που έφυγαν / μ’ άλλους που θα γυρίζανε αν μπορούσαν / ή που χάθηκαν, τώρα που έγινε / ο κόσμος ένα απέραντο ξενοδοχείο».
Καταφύγιο απ’ αυτό το «απέραντο ξενοδοχείο» στάθηκε για τον Γιώργο Σεφέρη το σπίτι της οδού Άγρας 20, δίπλα στο Παναθηναϊκό Στάδιο, που άρχισε να χτίζεται όσο ο ίδιος ήταν πρεσβευτής της Ελλάδας στο Λονδίνο και όπου κατοίκησε από το 1962 μέχρι τον θάνατό του, στις 20 Σεπτεμβρίου 1971, πριν από ακριβώς πενήντα χρόνια…
Στο σπίτι του Γιώργου Σεφέρη: Νυχτερινή σύνθεση, 38Χ30 εκ., λάδι σε χαρτόνι, 2019, ιδιωτική συλλογή, Αθήνα
Σπίτι γεμάτο από τις περιπέτειες του ζεύγους Σεφέρη και Μαρώς, τους τόπους που έζησαν, τους ανθρώπους που συναναστράφηκαν, τα βιβλία που διάβασαν… «Το σπίτι της μνήμης», με δυο λόγια. Σπίτι που από τον κάθε πόρο του αναδίδεται η βιωμένη εμπειρία, το χάδι του Σεφέρη και της Μαρώς πάνω στα έπιπλα, τα υφάσματα ή τα βιβλία…
Αυτό το στοιχείο γοήτευσε τη ζωγράφο Λήδα Κοντογιαννοπούλου, που «συνάντησε» το σπίτι της οδού Άγρας χάρη στην Άννα Λόντου, κόρη της Μαρώς, που της άνοιξε φιλόξενα τις πόρτες του. Η ζωγράφος, μαθήτρια του Γιάννη Ψυχοπαίδη, εργαζόταν πάνω σε μια ιδέα της Νίκης Ελευθεριάδη, επίσης ζωγράφου, να αποτυπώσει εσωτερικά σπιτιών προσφιλών της καλλιτεχνών.
Στο σπίτι του Γιώργου Σεφέρη: Μεγάλο εσωτερικό , 60Χ130 εκ., λάδι σε καμβά, 2017, Συλλογή Γιάννου και Άντρης Κωνσταντίνου, Κύπρος
Το πρώτο «πορτρέτο δωματίου», τον Δεκέμβριο του 2015, γεννιέται στο σπίτι του Παναγιώτη Τέτση. Θα ακολουθήσει μια σύντομη στάση στο σπίτι της Ναταλίας Μελά, καθώς η κατάσταση της υγείας του ζωγράφου επιδεινώνεται, και επιστροφή στο σπίτι του όταν ο ίδιος θα είναι πια απών. Καρπός αυτής της αρχικής δοκιμής εννέα έργα, που σύντομα θα συμπληρωθούν από 13 μεγάλα και μικρά εσωτερικά του σπιτιού της οδού Άγρας.
Η «ανακάλυψη» του σπιτιού του ποιητή θα αλλάξει εν μέρει την πορεία του αρχικού σχεδίου και οι χώροι του θα γίνουν η ραχοκοκαλιά της ενότητας «Το σπίτι της μνήμης», της έκθεσης που παρουσιάζεται στην Πινακοθήκη Γκίκα του Μουσείου Μπενάκη, αποτελώντας, ταυτόχρονα, έναν φόρο τιμής στον ποιητή και τη μνήμη του, πενήντα χρόνια μετά τον θάνατό του.
Μικρό εσωτερικό στο σπίτι της Ναταλίας Μελά , 45Χ35 εκ., λάδι σε καμβά, 2016, Συλλογή Διονύση Φωτόπουλου, Αθήνα
Χάρη στη γενναιόδωρη φιλοξενία της Άννας Λόντου, η Λήδα Κοντογιαννοπούλου «έμαθε κάθε γωνιά του σπιτιού, ακούμπησε με το χέρι της αντικείμενα, έπιπλα, βιβλία, φωτογραφίες, χαλιά, καθετί που θύμιζε» το ζεύγος Σεφέρη, όπως σημειώνει στον κατάλογο ο σκηνοθέτης Λάκης Παπαστάθης.
Μπορεί στον θεατή τα έργα της Κοντογιαννοπούλου «να μεταδίδουν την αίσθηση μιας απόκοσμης μοναξιάς», τόνισε ο επιμελητής της έκθεσης Νίκος Παΐσιος, «όμως για την ίδια είναι χώροι ζεστοί, οικείοι, βιωμένοι, όπου η εστιακή φλόγα καίει ακόμα, όπου το πνεύμα των ενοίκων τους επιμένει να ζει ή να επιστρέφει σαν θύμηση απαλή».
Στο σπίτι του Γιώργου Σεφέρη: Μεγάλο νυχτερινό εσωτερικό , 95Χ120 εκ., λάδι σε καμβά, 2018, Συλλογή της Καλλιτέχνιδας, Αθήνα. Eυγενική παραχώρηση της Γκαλερί Citronne
Η έκθεση πλαισιώνεται από παράλληλες δράσεις και εκδηλώσεις όπως:
• Podcasts και σπάνιες ηχογραφήσεις: Ποιήματα, δοκίμια και μεταφράσεις του Γιώργου Σεφέρη διαβάζουν οι: Νίκος Αλιβιζάτος, Μιχάλης Γκανάς, Ζυράννα Ζατέλη, Σταύρος Ζουμπουλάκης, Παύλος Καλλιγάς, Διονύσης Καψάλης, Άννα Κοκκίνου, Ιωάννης Κωνσταντάκος, Αλέκος Λεβίδης, Γιώργος Μαγγίνης, Τζένη Μαστοράκη, Νίκος Παναγιωτόπουλος, Χρήστος Παπάζογλου, Ερρίκος Σοφράς, Τζούλια Τσιακίρη. Η πρώτη και η τελική ανάγνωση θα γίνει από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, που διαβάζει το ποίημα του Σεφέρη «Επί Ασπαλάθων», τη Δευτέρα 20 Σεπτέμβριου, επέτειο θανάτου του ποιητή. Παράλληλα, θα παρουσιαστούν και «άγνωστες» ηχογραφήσεις με τη φωνή του Σεφέρη, που συνδέονται με σημαντικούς σταθμούς στη ζωή και το έργο του. Οι ηχογραφήσεις θα διατίθενται σε εβδομαδιαία βάση μέσω της σελίδας Podcast της lifo.
• Διαλέξεις: Κατά τη διάρκεια της έκθεσης έχουν προγραμματιστεί ομιλίες, στο κτίριο της οδού Πειραιώς, από τους: Χρήστο Παπάζογλου (Institut National des Langues et Civilisation Orientales): «Ο Σεφέρης δια του Σεφέρη» (Οκτώβριος 2021), Ιωάννη Κωνσταντάκο (ΕΚΠΑ): «Πόλεμος, νέκυια, αναζήτηση – Ο Σεφέρης και οι αρχετυπικοί μύθοι του ελληνισμού» (Νοέμβριος 2021), Μιχάλης Κοπιδάκης: «Σεφέρης πολύτροπος» (Δεκέμβριος 2021).
Στο σπίτι του Παναγιώτη Τέτση: Μεγάλο εσωτερικό (τρίπτυχο), 40Χ140 εκ., λάδι σε καμβά, 2016, ιδιωτική συλλογή, Αθήνα
