Το πνεύμα και το οινόπνευμα: Θέατρα και μπαρ στο ίδιο έργο θεατές

Από το πρωί του Σαββάτου η ειδησεογραφία καταγράφει το γεγονός: Κλείνει η εστίαση. Με πηχυαίους τίτλους. Στα ψιλά και στα επεξηγηματικά αναφέρεται το σύνοδο γεγονός για το lockdown του πολιτισμού: Των θεάτρων, των κινηματογράφων και των μουσείων.

Αντιγράφοντας τα ακριβή λόγια του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, κατά το τηλεοπτικό διάγγελμα του, τα μέτρα στο πλαίσιο ελέγχου διασποράς της πανδημίας «επικεντρώνονται στις δύο εστίες που, διαπιστωμένα, ευνοούν τη μετάδοση του ιού: Στη διασκέδαση και την κινητικότητα των πολιτών».

Ένας ψύχραιμος αναγνώστης, θεατής (και πολίτης) διαπιστώνει το κεντρικό λάθος: Οι λειτουργίες του πολιτισμού συγχέονται με αυτές της διασκέδασης. Πρώτος, ο πρωθυπουργός εξισώνει την διασκέδαση με την ψυχαγωγία. Αναπαράγοντας την στρεβλή (και πιθανότατα εσκεμμένη) τακτική πολλών πολιτικών γενεών να αλλοιώνουν τον κρίσιμο ρόλο του πολιτισμού ως θεσμού και του πολιτισμού ως προϊόντος.

Γιατί η εμπειρία της συναναστροφής με την τέχνη, την επίσκεψη στο μουσείο, την θέαση μιας ταινίας σε μεγάλη κλίμακα και την παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης (της αρχαιότερης πολιτιστικής λειτουργίας του ανθρώπινου είδους μαζί με τα εικαστικά) είναι μια αναγκαιότητα για τον ανθρώπινο βίο. Έχουν όλα ειπωθεί για την ύπαρξη από το θέατρο, από τους μεγάλους κινηματογραφιστές, από τους ζωγράφους.

Η καταφυγή στην τέχνη δεν είναι ελεύθερος χρόνος προς αξιοποίηση ή “διασκέδαση” – είναι ίσως και αυτό. Όμως, πρωτίστως, είναι μια πυρηνική λειτουργία για την κατανόηση, το ειρηνικό πλησίασμα του ανθρώπου προς τον εαυτό του και τους άλλους· γι’ αυτό και είναι αλάνθαστο εχέγγυο της κοινωνικής συνοχής. Ποιος μπορεί ν’ αρνηθεί ότι μια κοινωνία που αποστερείται την επικοινωνία με το πνεύμα της και αφήνει το ήθος της πλαδαρό δεν θα εξελιχθεί σε μια κοινωνία εξαγριωμένη;

Οι σημερινές κυβερνήσεις που διαχειρίζονται την μεγαλύτερη υγειονομική κρίση της σύγχρονης ζωής, συμπεριλαμβανομένης και της ελληνικής, (η οποία, δυστυχώς, εμφανίζεται ουραγός σε δείκτες πολιτιστικής ευαισθησίας), οφείλουν να προκρίνουν την προστασία των πολιτιστικών δραστηριοτήτων, αν θέλουν να διατηρήσουν τις κοινωνικές σχέσεις όσο το δυνατόν πιο ομαλές. Είναι κι αυτή μια εξέχουσα παράμετρος ενός υγιούς περιβάλλοντος διαβίωσης, πόσω μάλλον όταν οι άνθρωποι σήμερα, στην εποχή του covid, υπομένουν ένα πολυσύνθετο σύστημα πιέσεων.

Η εννοιολογική σύγχυση του δίπολου πολιτισμός = διασκέδαση, ασφαλώς, και δεν εξαντλείται εδώ. Δεν προδίδει μόνο μια ιδεολογικά και εν γέννει διαστρεβλωμένη διαχείριση του πολιτισμού – αλλά και μια πρακτική διαστρέβλωση.

Η εστίαση, ταυτόσημη με την διασκέδαση, ταυτόσημη με τα μπαρ, τα εστιατόρια, τα καφέ προϋπόθετει έναν ενεργό συγχρωτισμό, χωρίς μάσκα, τις περισσότερες φορές με παραβιασμένες, αν όχι μηδενισμένες, αποστάσεις. Αντίθετα, οι πολιτιστικές δραστηριότητες, τόσο κατά την καλοκαιρινή σεζόν όσο και από τις 12 Οκτωβρίου, οπότε δόθηκε ακόμα αυστηρότερο πρωτόκολλο πληρότητας (στο 30% του κάθε χώρου), υπάκουσαν και εφάρμοσαν με υπευθυνότητα στη συλλογική αναγκαιότητα της προστασίας από τον ιό.

Ειδικά στα θέατρα του ζωντανού θεάματος, επιβάλλονταν δύο ή τρία κενά καθίσματα μεταξύ των θεατών, ελεγχόμενη προσέλευση και έξοδος, μάσκα χωρίς εξαιρέσεις, αυστηρή επιστασία από τις ταξιθεσίες, έκδοση ηλεκτρονικών εισιτηρίων για αποφυγή συναλλαγής και καμία διάδραση των θεατών μεταξύ τους ή του κοινού και των θιάσων, απολυμάνσεις πριν και μετά την παράσταση. Μάλιστα, όσοι από τους επιχειρηματίες πρόλαβαν εγκατέστησαν ειδικά και κοστοβόρα συστήματα εξαερισμού με εισαγωγή φρέσκου αέρα για περαιτέρω ασφάλεια.

Δεν είναι τυχαίο που κανένα από τα διαπιστωμένα κρούσματα δεν συνδέθηκε ποτέ με πολιτιστική δραστηριότητα τους τελευταίους μήνες της, υπό επιτήρηση, ζωής μας. Δεν είναι τυχαίο που – ακόμα και από τις τρομολαγνικές πηγές ενημέρωσης – ως εστίες υπερμετάδοσης χαρακτηρίστηκαν επιχειρήσεις εστίασης, υγειονομικού ενδιαφέροντος, κλειστοί χώροι άθλησης και ουδέποτε θέατρα, σινεμά ή μουσεία.

Πώς είναι, λοιπόν, δυνατόν να εξισώνεται η διασκέδαση και ο πολιτισμός; Πώς είναι δυνατόν να “ενοχοποιείται” εξίσου με την διασκέδαση, ο πολιτισμός; Χωρίς καμία πρόθεση δαιμονοποίησης ενός εργασιακού κλάδου – γιατί ασφαλώς οι σωστοί και υπεύθυνοι επαγγελματίες επιβιώνουν παντού, σε κάθε χώρο – ο πολιτισμός διαφοροποιείται από τον άξονα της διασκέδασης με κάθε τρόπο.

Το μέτρο του λουκέτου στον πολιτισμό δεν προδίδει παρά ένα ακόμα άκριτο τσουβάλιασμα δίχως σαφή κριτήρια και ασφαλή δεδομένα. Προδίδει, ακόμα άγνοια, παντελή άγνοια. Τόσο οξύμωρο και κατάφορα άδικο για έναν κόσμο που συνδέεται άρρηκτα με την πολύτιμη γνώση και την αυτογνωσία.