Η έκθεση, «Χασάπηδες και Κριοφόροι», που παρουσιάζεται από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, από τις 4 Δεκεμβρίου 2019 έως τις 28 Μαρτίου 2020, είναι αφιερωμένη αποκλειστικά στο θέμα των χασάπηδων, όπως το επεξεργάστηκε ο ζωγράφος Κοσμάς Ξενάκης σε ολόκληρη την περίοδο από το 1945 έως περίπου το 1960 και θα φιλοξενηθεί στο ισόγειο του Μεγάρου Εϋνάρδου.
Χασάπης, 1956, λάδι σε καμβά.
Στην έκθεση, «Χασάπηδες και Κριοφόροι», θα παρουσιαστούν περισσότεροι από εξήντα πίνακες ζωγραφικής και περίπου ογδόντα σχέδια με θέμα τον χασάπη, από τις πρώτες προσπάθειες του καλλιτέχνη έως και τα σχεδόν αφηρημένα έργα της παρισινής περιόδου.
Σκοπός της έκθεσης είναι να διαφανεί η πορεία από την αναπαράσταση στην αφαίρεση, από την «ελληνικότητα» στη σύνδεση με την ευρωπαϊκή πρωτοπορία, με όχημα την εμμονική σχεδόν επιστροφή του Ξενάκη στη μορφή του χασάπη και του ζώου.
(Κριοφόρος), 1956, λάδι σε χαρτί επικολλημένο σε κόντρα πλακέ.
Ο Κοσμάς Ξενάκης ξεκίνησε να δουλεύει το θέμα των νεαρών χασάπηδων περί τα μέσα της δεκαετίας του 1940. Ήταν η εποχή που, μαζί με τους Ροζίτα Σώκου, Νίκο Γεωργιάδη και μερικούς ακόμη νέους, σπούδαζε κοντά στον Γιάννη Τσαρούχη, στη βραχύβια ιδιωτική σχολή ζωγραφικής που είχε ιδρύσει ο τελευταίος εκείνη την περίοδο. Ο Ξενάκης δεν ενδιαφερόταν τότε αποκλειστικά για το θέμα του χασάπη. Επηρεασμένος από τον Τσαρούχη και τον Διαμαντή Διαμαντόπουλο, αρεσκόταν να απεικονίζει σκηνές της καθημερινής αστικής ζωής: ποδοσφαιριστές, μανάβηδες, λουόμενους και, φυσικά, χασάπηδες.
Σταδιακά, η μορφή του χασάπη, τόσο στην καθημερινότητά του (μέσα στο χασάπικο κόβοντας κρέας ή έξω από αυτό σφάζοντας) όσο και σε μια εξιδανικευμένη απεικόνιση (που παραπέμπει στους μοσχοφόρους της αρχαιότητας), γίνεται βασικό θέμα στην τέχνη του Ξενάκη. Ενταγμένα στο πνεύμα της «ελληνικότητας» που κυριαρχούσε στα πρώτα χρόνια της μετεμφυλιακής περιόδου, τα έργα της συγκεκριμένης ενότητας μαρτυρούν επιδράσεις από τον Τσαρούχη, τον Διαμαντόπουλο, αλλά και τον Henri Matisse.
Το 1954 ο Ξενάκης θα μεταβεί στο Παρίσι, προκειμένου να συνεχίσει τις σπουδές του στην αρχιτεκτονική. Εκεί θα έρθει σε ουσιαστική και γόνιμη επαφή με τη γαλλική τέχνη και ειδικά με το έργο του Picasso. Μάλιστα με τον καιρό θα εγκαταλείψει όλα εκείνα τα θέματα που τον απασχόλησαν τα χρόνια 1944–1954 – όλα εκτός από δύο: τους χασάπηδες και τους λουόμενους, που θα αποτελέσουν τα μοναδικά ίσως θέματα που δούλεψε κατά την παραμονή του στη Γαλλία (1954-1957). Ειδικά το θέμα των χασάπηδων τον απασχόλησε έντονα, σε μεγάλες συνθέσεις από χαρτόνια, χάρντμπορντ και χαρτιά εφημερίδας. Σχηματοποιώντας ολοένα και περισσότερο τη μορφή του χασάπη, που χάνει πια κάθε ηθογραφικό χαρακτήρα, δίνει συνθέσεις ρυθμικές, αφαιρετικές, που παραπέμπουν στη γεωμετρική τέχνη του 9ου π.Χ. αιώνα.
Τα έργα αυτά ο Ξενάκης τα παρουσίασε ως ενότητα για πρώτη φορά στην πρώτη του ατομική έκθεση στην Αθήνα, που φιλοξενήθηκε στην αίθουσα Πέην τον Απρίλιο του 1957. Έκτοτε ο ζωγράφος στράφηκε προς την αφηρημένη τέχνη. Ορισμένους πίνακες με χασάπηδες τους εξέθεσε ξανά μετά από πολλά χρόνια, στην ατομική του έκθεση στη Γκαλερί Ζουμπουλάκη, τον Οκτώβριο του 1976, στο πλαίσιο μιας αναδρομικής παρουσίασης της εργασίας του.
Βοσκοί, περ. 1952-54, λάδι σε χάρντμπορντ
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης, «Χασάπηδες και Κριοφόροι», θα πραγματοποιηθούν προγραμματισμένες ξεναγήσεις στις εξής ημερομηνίες:
Σάββατο 14 Δεκεμβρίου 2019 στις 11.00: Ξενάγηση από τον Διευθυντή του ΜΙΕΤ, Διονύση Καψάλη.
Σάββατο 11 Ιανουαρίου 2020 στις 12.00: Ξενάγηση από τον ιστορικό τέχνης Σπύρο Μοσχονά.
Σάββατο 25 Ιανουαρίου 2020 στις 12.00, ξενάγηση από τον ζωγράφο Γιώργο Χατζημιχάλη. Θα ακολουθήσει ξενάγηση στην έκθεση του Σπ. Παπαλουκά από τον επιμελητή της έκθεσης Μάρκο Καμπάνη.
Σάββατο 8 Φεβρουαρίου 2020 στις 12.00: Ξενάγηση από τον ιστορικό τέχνης Σπύρο Μοσχονά.
Λίγα λόγια για τον Κοσμά Ξενάκη
Ο Κοσμάς Ξενάκης (1925–1984) υπήρξε ένας από τους πιο καινοτόμους και συγχρόνως από τους πιο ερμητικούς Έλληνες καλλιτέχνες της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, δημιουργός που κινήθηκε με εντυπωσιακή συνέπεια και απαράμιλλη ποιότητα σε ένα ευρύ φάσμα εκφραστικών περιοχών, πειραματιζόμενος με τη μορφή, τα υλικά, την ίδια την έννοια του καλλιτεχνικού έργου. Υπήρξε ζωγράφος, γλύπτης, χαράκτης, σκηνογράφος, δημιουργός σύνθετων δράσεων/χάπενινγκ και βέβαια αρχιτέκτονας, που δεν δίστασε να αναμετρηθεί με τη μνημειακή κλίμακα και τη δημιουργία έργων που παρενέβαιναν στο τοπίο.
*Εγκαίνια έκθεσης: Τετάρτη, 4 Δεκεμβρίου 2019, στις 20:00.
