Mistero Buffo στο θέατρο Θησείον- Η Θεία Κωμωδία των «τρελών»!

Το έργο του Ντάριο Φο Mistero Buffo (Κωμικό Μυστήριο), για το οποίο βραβεύθηκε με Νόμπελ Λογοτεχνίας, ανεβαίνει στο θέατρο Θησείον σε σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου. Ο Ιταλός συγγραφέας χρησιμοποίησε ένα παλαιό μοτίβο ενός θεατρικού- θρησκευτικού δρώμενου, το οποίο πήρε κωμικό και λαϊκό χαρακτήρα μέσα από μια σάτιρα του δρόμου. Οι άνθρωποι που την έκαναν ήταν λαϊκοί ηθοποιοί, κυρίως κωμικοί- «τρελοί». Μέσα από τα έργα τους έχουμε εκδοχές του θείου δράματος αρκετά διαφορετικές από την Βίβλο και τα εκκλησιαστικά μυστήρια.

Ο Φο χρησιμοποίησε αυτές τις ιστορίες, για να ασκήσει αφενός κριτική στην εκκλησία και την εξουσία, αλλά και να χρησιμοποιήσει την λαϊκή τους ευαισθησία, για να δώσει φωνή σε αυτούς που βρίσκονται πάντα από κάτω. Ο Ιταλός συγγραφέας έχει εμμονές, λόγω της αριστερής του πολιτικής στράτευσης, αλλά είναι ένας πολύ δυνατός και πραγματικά γενναίος συγγραφέας, που γράφει ό,τι νιώθει και πιστεύει, όσο προκλητικό κι επικίνδυνο κι αν είναι. Το Mistero Buffo διατρέχει μια μακραίωνη θεατρική κληρονομιά, ενώ είναι ένα σχόλιο στην δυτική (χριστιανική) κουλτούρα που ανέχεται ανισότητες, αλλά έχει μέσα της στοιχεία που προσπαθούν αυτήν την ανισότητα να την ανατρέψουν.

Έχει μια μεγάλη σκληρότητα, αλλά και μια βαθιά ευαισθησία η γραφή του Φο. Και φυσικά, πολύ και κυνικό χιούμορ. Τα αστεία του Ιταλού συγγραφέα κόκαλα δεν έχουν και κόκαλα τσακίζουν. Αντιπαραθέτει την ιερή και γλυκιά μορφή του Ιησού, που είναι κοντά στον απλό άνθρωπο και τα πάθη του με την σκληρή μορφή του Πατέρα Θεού.

Η σκηνοθεσία του Μοσχόπουλου είναι μινιμαλιστική, με αρκετές θεατρολογικές αναλύσεις και επεξηγήσεις. Προτού οι ηθοποιοί μας παίξουν μια ιστορία, μας κάνουν ανάλυση τόσο για τον συγγραφέα, όσο και για τα θεατρικά δρώμενα που τον επηρέασαν. Αυτό έχει τα κακά του και τα καλά του. Σε κάποια σημεία (ιδίως στην αρχή του έργου) η πολλή θεατρολογία κουράζει. Όμως δεν παύει να σου ανοίγει ορίζοντες πάνω στο καλλιτεχνικό όραμα του Φο και να σε βοηθάει να δεις το έργο πιο καθαρά, αλλά και την φαντασία σου την τροφοδοτεί με πληροφορίες, οι οποίες βοηθάνε να πλάθεις τις δικές σου εικόνες παράλληλα με την παράσταση.

Τα τραγούδια που ερμήνευσε ο θίασος, κατάφερναν να αποδίδουν τόσο το καλαμπούρι του εγχειρήματος, όσο και μια διάσταση υπερβατική- θρησκευτική, με υψηλή ποιότητα. Συνάμα, οι έξι ιστορίες, που έχει η κάθε παράσταση, δεν είναι ίδες κάθε φορά. Έχουν επιλεγεί εννέα ιστορίες του Φο, από τις οποίες σε κάθε παράσταση παρουσιάζονται διαφορετικές έξι κάθε φορά.

Ο θίασος των έξι ηθοποιών (Άννα Καλαϊτζίδου, Αννα Μάσχα, Κώστας Μπερικόπουλος, Αργύρης Ξάφης, Θάνος Τοκάκης, Γιώργος Χρυσοστόμου) είναι πολύ ποιοτικός στις ερμηνείες του. Αυτό το κράμα τραγικότητας και σκληρής σάτιρας φαίνεται να λειτουργεί καλύτερα, όταν κυριαρχεί το κωμικό στοιχείο στις ιστορίες του Φο. Οι πιο κωμικοί ηθοποιοί, όπως ο Τοκάκης, με την εντυπωσιακή παράθεση δεν ξέρω κι εγώ πόσων ρόλων, ο τραγικός και κωμικός Χρυσοστόμου και ο Μπερικόπουλος στον ρόλο του μπεκρή, έδωσαν πολύ δυνατές ερμηνείες. Όμως κι ο Ξάφης με το προσγειωμένο και απόλυτα πειστικό του ύφος καταφέρνει να συνδυάσει την λαϊκή απλότητα με την μεταφυσική φαντασία μιας ιστορίας που ένας παλαβός ερωτεύεται τον θάνατο (Άννα Καλαϊτζίδου), ενώ στο δίπλα δωμάτιο τελείται ο μυστικός δείπνος. Και η Άννα Καλαϊτζίδου μου άρεσε στον ρόλο του θανάτου, ενώ ως Παναγία μου φάνηκε κάπως κουραστική. Η Άννα Μάσχα ανέδειξε περισσότερο το τραγικό στοιχείο, αλλά έδωσε μια ποιοτική ερμηνεία. Το μόνο πράγμα που ίσως ξενίζει είναι ότι σε κάποια σημεία οι απαγγελίες είναι κάπως υπερβολικά χαμηλόφωνες, κάτι που ίσως να δίνει έναν πιο μυστηριακό τόνο στην παράσταση, αλλά κάνει κάπως δύσκολη την παρακολούθηση.

Γενικά, η παράσταση Mistero Buffo συνδυάζει πολύ εύστοχα το κωμικό, το δραματικό, το πολιτικό και το διονυσιακό στοιχείο. Έχει έναν αντιθρησκευτικό χαρακτήρα, αλλά αντιμετωπίζει με σεβασμό την μορφή του Ιησού. Η δύναμη του κειμένου συναγωνίζεται την δύναμη των ερμηνειών. Μοιραία, λοιπόν, το τελικό αποτέλεσμα είναι κι αυτό πολύ δυνατό!

Γιώργος Σμυρνής