Λένα Παπαληγούρα: Πάντα με βασάνιζε η εμμονή να πάρω ένα δικό μου δρόμο

Μέρα γκρίζα και υγρή. Ψιχαλίζει από νωρίς το πρωί. Κουβαλάω μαζί μου μια γαλάζια ομπρέλα για ώρα ανάγκης. Οταν η Λένα Παπαληγούρα φτάνει στο σημείο του ραντεβού, στο ήσυχο καφενείο του Εθνικού Κήπου, της προτείνω να την χρησιμοποιήσουμε στη φωτογράφιση· «ταιριάζει με τα μάτια σου» της λέω. Τελικά, γλιτώνουμε τη βροχή, η ομπρέλα παραμένει κλειστή, μια περιττή αποσκευή. Καλύτερα. Ετσι κι αλλιώς, η Λένα έχει φέρει χρώματα μαζί της. Οχι μόνο γιατί είναι όμορφη, φωτεινή και χαμογελαστή – παρότι αγουροξυπνημένη. Αλλά και γιατί φέρει – 24/7 – την ενέργεια και την ετοιμότητα που έχει στη σκηνή. Γιατί είναι έτσι καμωμένη. Κι αυτό το καλοκαίρι, ανεβαίνει στη σκηνή με την «Ιφιγένεια» (σε σκηνοθεσία Αιμίλιου Χειλάκη), ένα ρόλο που, όπως λέει, ήταν μοιραίο να συναντήσει. Φαντάσου.

Η αλήθεια είναι πως έχω συναντήσει την Ιφιγένεια σε διάφορες μορφές. Ο Λεμουάν, στη δική του εκδοχή, είχε αντλήσει στοιχεία από το μύθο αλλά το είχε εμπλουτίσει με δικά του κείμενα. Νωρίτερα, το 2012 συμμετείχα στο Χορό της «Ιφιγένειας» σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη με την Ιωάννα Παππά στον ομώνυμο ρόλο. Γενικά, αγαπώ πολύ αυτό το έργο του Ευριπίδη και είναι περίεργο γιατί ο ρόλος μου είχε προταθεί ξανά απλώς δεν είχαν ευοδωθεί οι συνεργασίες. Σαν να έπρεπε να συναντήσω την Ιφιγένεια, σαν να ήταν κάρμα για μένα… Βεβαίως, τώρα δουλεύοντας το κείμενο πιο εντατικά και πιο ολοκληρωμένα στη σκηνοθεσία του Αιμίλιου Χειλάκη ανατρέπονται οι βεβαιότητες και οι παγιωμένες εικόνες που είχα για την ηρωίδα. Η Ιφιγένεια είναι ένα πολύ μεγάλο ερωτηματικό. Κι έτσι στην παράσταση τείνουμε προς μια εκδοχή που μιλάει περισσότερο στην ψυχή μας.

Νομίζω ότι είναι ένα αθώο παιδί που βλέπει όλο τον κόσμο της να καταρρέει μέσα σε μια μέρα κι εκείνη πρέπει ν’ αντιμετωπίσει τη διαφθορά του κόσμου των ενηλίκων. Στη τραγωδία αυτή όλοι οι φορείς της εξουσίας αλλάζουν διαρκώς γνώμη, κανείς δεν αναλαμβάνει καμιά ευθύνη. Ο Κάλχας δίνει ένα χρησμό που λέει «εάν θέλετε να πάτε στην Τροία, θυσιάστε την Ιφιγένεια». Κανείς δεν μπαίνει στη διαδικασία να δει το χρησμό στο σύνολο του. Κανείς δεν σκέφτεται καν, το ενδεχόμενο «να μην πάμε στην Τροία». Να μην θυσιάσουμε χιλιάδες κόσμου! Γιατί, μην γελιόμαστε ο Τρωϊκός είναι ένα ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Το κείμενο τελειώνει με την επωδό του Χορού «καλά να πάτε Ατρείδες στα μέρη της Φρυγίας, καλά να έρθετε πίσω για να μας φέρετε τα καλά που θα μαζέψετε από τα ερείπια της Τροίας». Είναι εμφανές λοιπόν από τον ίδιο τον Ευριπίδη πως ο πόλεμος γίνεται για τα λάφυρα της Τροίας. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η Ιφιγένεια είναι η μόνη που μπορεί και βλέπει πέρα από τον εαυτό της. Τελικά, θα επιλέξει να μην συμβιβαστεί με όσα αντικρίζει. «Φτύνει» όλους όσοι πήραν αποφάσεις για λογαριασμό της. Το σίγουρο είναι πως η Ιφιγένεια δεν είναι μόνο ένα θύμα, είναι κι ένα πλάσμα δυνατό, το μαρτυρά και τ’ όνομα της.

Ναι, δεν θα μπορούσα να την προσεγγίζω ερήμην. Και η δουλειά μας εδώ με συγκινεί, με βάζει να σκεφτώ πως ένας άνθρωπος της εποχής μας κοιτάζει αυτά τα μυθικά πρόσωπα.

Είναι ένα τεράστιο τοπίο, ένα τρομερά μεγάλο δώρο για τον ηθοποιό. Μοιάζει σαν να βρίσκεσαι στο κέντρο ενός ωκεανού κι εσύ πρέπει να κολυμπήσεις· φυσικά και δεν σου επιτρέπεται να πνιγείς, αλλά οφείλεις να ζήσεις αυτή την εμπειρία της επιβίωσης μέσα της. Και μόνο ότι αναμετριέσαι με κάτι τόσο μεγάλο κι αναγνωρίζεις ότι αυτό σε υπερβαίνει είναι από μόνο του κάτι· κάπου σε πάει.

Δεν ξέρω αν βγαίνω πιο ώριμη, πάντως προσπαθώ να τα κάνω όλα κάθε φορά από την αρχή, να ξεκινάω όσο πιο αθώα γίνεται.

Μ’ έναν τρόπο, ναι. Δεν θα μπορούσε – για παράδειγμα – να είχε συμβεί η «Κατερίνα» αν δεν είχαν προηγηθεί τόσα πράγματα στην καλλιτεχνική μου ζωή. Κι ευτυχώς σε μια παρόμοια κατάσταση βρισκόταν και ο Γιώργος Νανούρης όταν συναντηθήκαμε. Κι ίσως αν δεν είχαμε συνεργαστεί με τον Αιμίλιο Χειλάκη και την Αθηνά Μαξίμου πέρυσι στη «Λυσιστράτη» του Μιχαήλ Μαρμαρινού να μην είχαμε οδηγηθεί τελικά στην «Ιφιγένεια».

Ναι, φυσικά και έχω αμφιβολίες. Στην υποκριτική, δεν μπορείς να υπάρχεις αν δεν έχεις αμφιβολίες. Δεν ξέρω κανέναν να ανεβαίνει στη σκηνή, να τον παρακολουθούν τόσοι άνθρωποι και να νιώθει ασφαλής και σίγουρος με την πάρτη του. Κι αν συμβαίνει σε κάποιους μου φαίνεται περίεργο. Προσπαθώ, ωστόσο, να μην με κρατάει πίσω η σκέψη αν αυτό που κάνω θ’ αρέσει στον κόσμο. Θέλω να με αφορά περισσότερο η διαδρομή κι όχι τόσο το αποτέλεσμα. Κι έτσι αν έχεις χαρεί με αυτήν φτάνεις στο αποτέλεσμα πιο οχυρωμένος.

Με την πολλή δουλειά, με τη σκέψη ότι έχω κάνει ότι καλύτερο μπορούσα.

Ήμουν πολύ τυχερή γιατί μου προέκυψαν διάφορα πράγματα και επιδίωξα να μην πάω κάπου συγκεκριμένα, να διαφέρουν αυτά που κάνω μεταξύ τους – και οι ρόλοι και τα είδη θεάτρου. Συνεργάστηκα με ανθρώπους που θαύμαζα από πάντα – κι ας ήταν, μεταξύ τους, πολύ διαφορετικοί – και χάρη σε αυτούς έζησα το θέατρο μέσα από διάφορες διαδρομές. Ομολογώ πως περισσότερο με ενδιαφέρει η εναλλαγή, η καινούργια εμπειρία, παρά η δουλειά μιας μόνιμης συνεργασίας σε μια ομάδα· χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θαυμάζω όλους εκείνους τους ηθοποιούς που ακολουθούν ένα τρόπο, μια συνεργατική σχέση. Απλώς, για μένα αυτή τηστιγμή, φαντάζει πιο αναγκαίο να δοκιμαστώ σε διαφορετικά πράγματα. Να μην ακολουθήσω την πεπατημένη.

Αντιλαμβάνομαι αυτό τον όρο ως τον ηθοποιό που καλείται να είναι εξίσου ανοιχτός σε κάθε νέα πρόκληση και συνεργασία. Τώρα, αν η επιθυμία μου να πηγαίνω από το ένα στο άλλο με κάνει πολυεργαλείο, δεν το ξέρω. Το σίγουρο είναι ότι θέλω ν’ ανακαλύπτω κομμάτια του εαυτού σε καθένα από αυτά.

Όχι. Σαφώς και υπάρχουν μέρες που πηγαίνω στην πρόβα και κάνω πράγματα που έχω ξανακάνει στην προηγούμενη παράσταση. Εκείνη τη στιγμή χρειάζομαι το σκηνοθέτη μου να με ξυπνήσει ή ένα μικρό σκούντημα προς τον ίδιο μου τον εαυτό. Καθώς λοιπόν βαριέμαι πολύ εύκολα σαν άνθρωπος κυνηγάω το ρίσκο, να πάω κάπου αλλού.

Ναι. Νομίζω ναι. Αισθάνομαι πως η φιλοδοξία είναι κινητήριος δύναμη αν είναι υγιής κι αν τροφοδοτείται από την αγάπη γι’ αυτό που κάνεις. Αλήθεια πώς γίνεται να είσαι ηθοποιός και να μην είσαι φιλόδοξος; Η φιλοδοξία είναι στον αντίποδα της ανασφάλειας που λέγαμε νωρίτερα. Αν δεν σε κινεί η αγάπη γι αυτό που κάνεις, η διάθεση για ουσιαστική επικοινωνία, η περιέργεια αλλά και η φιλοδοξία όλο το υπόλοιπο φαντάζει μάταιο και τρομακτικό οπότε αρχίζεις ν’ αναρωτιέσαι «γιατί δεν πάω σπίτι μου»;

Κάθε φορά που ξεκινώ πρόβα σ’ ένα έργο περνάω μια φάση όπου δεν βρίσκω τίποτα να εφαρμόζει στη μελέτη μου και διαρκώς λέω από μέσα μου «ασ’το κορίτσι μου». Κάθε φορά – ακριβώς το ίδιο. Τελικά, προκύπτει μια ίαση και κάπως βγαίνω από αυτή τη ματαίωση, συνήθως με τη βοήθεια των συνεργατών.

Γενικά δεν το έχω νιώσει αυτό. Παρόλα αυτά, είναι πολύ σημαντικό το κομμάτι της προσωπικής μου ζωής – και δεν εννοώ μόνο το κομμάτι του συντρόφου που οπωσδήποτε είναι το πρώτιστο. Μιλώ για την κοινωνική ζωή συνολικά, τους φίλους μου. Προτιμώ, ας πούμε, να μην κοιμηθώ ένα βράδυ προκειμένου να βρεθώ με δικούς μου ανθρώπους ή να βγω έξω. Η επαφή με την καθημερινή ζωή μου είναι αναγκαία για να έχω την αίσθηση ότι «εντάξει, μια παράσταση κάνουμε».

Πολύ.

Θυμάμαι τη μητέρα μου να με πηγαίνει στις παιδικές παραστάσεις της Ξένιας Καλογεροπούλου· θυμάμαι πως, παρότι τεσσάρων και πέντε χρονών, περνούσα χρόνο για να διαβάσω το πρόγραμμα, να σκεφτώ ακόμη περισσότερο την παράσταση. Μετά θυμάμαι τη συμμετοχή μου στη θεατρική ομάδα του Γυμνασίου και του Λυκείου, κάτι που έσωσε την εφηβεία μου γιατί ήμουν πολύ εσωστρεφής και προσηλωμένη στα μαθήματα. Και τέλος θυμάμαι στη δραματική σχολή του Τέχνης να επαναλαμβάνω στον εαυτό μου και στους άλλους πως «σίγουρα θέατρο θα κάνω αλλά αν κάτι στραβώσει θα βρω και κάτι άλλο». Υποστήριζα δηλαδή, και τη σίγουρη θέση και μια πιθανή εναλλακτική με την ίδια πίστη. Ευτυχώς, δεν με πρόδωσε αυτή η πίστη.

Σκέφτηκες πως ακόμα και ως καλλιτέχνις έπρεπε να δικαιώσεις το όνομα της οικογένειας σου;

Πάλι αμφιταλαντευόμουν. Από την μια, σκεφτόμουν αυτό που περιγράφεις κι από την άλλη με βασάνιζε η εμμονή να πάρω ένα δικό μου δρόμο. Από τη μια ήθελα οι γονείς μου να είναι υπερήφανοι για μένα κι από την άλλη σκεφτόμουν πως έπρεπε ν’ απεξαρτηθώ από τις συστάσεις ως «κόρη Παπαληγούρα» ή «εγγονή Ράλλη-εγγονή Παπαληγούρα». Τους αγαπώ πολύ, είμαι περήφανη γι’ αυτούς! Απλώς ήθελα να καταφέρω κάτι ως Λένα Παπαληγούρα, σκέτο.

Τώρα το καταλαβαίνω. Κι επίσης τώρα καταλαβαίνω πόσο πολύ θέλησα να χαράξω τη δική μου πορεία. Ωστόσο, δεν ήταν μια επιθυμία ώστε ν’ αποδείξω κάτι στους άλλους, αλλά κυρίως για να αποδείξω κάτι στον εαυτό μου.

Στη σχολή κάποιος με είχε ρωτήσει «τι σχέση έχεις με τον πολιτικό Παπαληγούρα;» και του απάντησα «τη στενότερη»! Νομίζω λοιπόν ότι προσπαθώντας να ακολουθήσω μιαν αυτόνομη πορεία κι ενώ ήθελα να μοιραστώ πράγματα γι’ αυτές τις σχέσεις – εφόσον ήταν η οικογένεια μου – επέλεγα να μη μιλήσω προκειμένου να κάνω σαφές ότι σ’ αυτό που προσπαθώ είμαι μόνη μου, με τις δικές μου δυνάμεις. Πλέον αντιλαμβάνομαι πως το πολύ ωραίο και το πολύ δύσκολο είναι να συμπεριλαμβάνεις την οικογένεια σου στην προσωπική σου πορεία. Αυτή είμαι: Είμαι και αυτοί οι άνθρωποι. Έχω αποφασίσει λοιπόν να μιλάω χωρίς αντιστάσεις για τους γονείς και τους παππούδες μου γιατί είναι κομμάτι μου.

Θα νοιαζόμουν έτσι κι αλλιώς. Η εποχή που ζούμε επιβάλλει να νοιάζεσαι εκτός αν έχεις επιλέξει να ζεις σε κάψουλα.

Με βασανίζει η φτώχεια, η ανεργία, η εξαθλίωση των κοινωνικών πόρων, αυτή η βόμβα που σκάει πάνω από τους ανθρώπους γύρω μας όπου κι αν στρέψεις το βλέμμα. Νοιάζομαι για το πως επιβιώνει ο καθένας αυτή την εποχή.

Μακάρι να ήξερα· ο καθένας πορεύεται όπως μπορεί σε μια εποχή που δεν είναι αυτονόητο ότι θα επιβιώσεις. Μακάρι να μπορούσα να δω την πραγματικότητα από ψηλά κι όχι να διακρίνω μόνο ένα μέρος της. Θα ήταν πιο χρήσιμο για να βγούμε από τα αδιέξοδα. Πάντως δεν φταίει η γενιά μου που γίνεται θυσία· χρειάζεται κι ένα κάπως λογικό περιβάλλον για να δημιουργήσει κι εγώ δεν βλέπω τίποτα λογικό να συμβαίνει εδώ. Το μοναδικό ευχάριστο είναι πως οι νέοι άνθρωποι επιζητούν τη συνεργασία, βάζουν στην άκρη τον ανταγωνισμό και συνάμα έχουν δυνατότητες. Αν όμως δεν υπάρχουν κάποιες στοιχειώδεις συνθήκες όλα αυτά πνίγονται. Στην Ιφιγένεια ακούγεται η εξής φράση που το επιβεβαιώνει: «Τι σημαίνει ντροπή σ’ έναν κόσμο που λέει δύναμη την προστυχιά; Ο άνθρωπος κουφάθηκε βαθιά από τις ιαχές της ανομίας. Δέχεται τα πάντα εκτός από το μόνο που μπορεί να τον σώσει – να στραφεί στον άλλον και να χτίσει μια ζωή που δεν θ’ αξίζει να γκρεμίσουν οι θεοί». Θυμώνω τρομερά λοιπόν όταν διαπιστώνω να συμβαίνει το αντίθετο, όταν βλέπω πως ο άνθρωπος κουφαίνεται βαθιά.

Ειδικά αυτή την εποχή η τέχνη είναι μια μορφή αντίστασης. Τα θέατρα είναι γεμάτα γιατί ο κόσμος επιδιώκει το μαζί, κάτι συμβαίνει εκεί. Δεν ισχυρίζομαι ότι κάνω πολιτική πράξη παίζοντας στο θέατρο αλλά δίνω μια διέξοδο. Είναι σαν να λες στο θεατή πως δεν υπάρχουν μόνο οι γκρι αποχρώσεις· υπάρχει και το θέατρο που ανοίγει ένα παράθυρο με χρώματα.