Συν + Πλην: Νέκυια από τον Μιχαήλ Μαρμαρινό στην Επίδαυρο

Το έργο
Ένα χρόνο μετά την φιλοξενία στο νησί της μάγισσας Κίρκης, ο Οδυσσέας ξεκινά κατ’ εντολή της για τον Αδη «εδώ που το σκοτάδι είναι πιο πυκνό κι απ’ το σκοτάδι». Ο ζωντανός δηλαδή κατέρχεται στον κόσμο των Νεκρών, με σκοπό να πάρει χρησμό από τον επίσης νεκρό μάντη Τειρεσία και να πληροφορηθεί πως θα συνεχίσει το ταξίδι του «ασυντέλεστου νόστου του». «Ω, μέρες γεμάτες βάσανα» θα αναφωνήσει ο πολυμήχανος ήρωας, μόλις ακούσει τι φοβερές περιπέτειες του μέλλει να ζήσει για τα επόμενα χρόνια μέχρι την πολυπόθητη επιστροφή στην Ιθάκη.

Νωρίτερα, ανάμεσα στους ανώνυμους κι “επώνυμους” και ηρωικούς νεκρούς που θα συναντήσει ο Οδυσσέας – τον Αχιλλέα, τον Αίαντα, Ελπήνορα, τον Αγαμέμνονα – θα απαντηθεί και θα συνομιλήσει με τη σκιά της μητέρας του Αντίκλειας, που πέθανε από θλίψη εν τη απουσία του στον πόλεμο της Τροίας. Πλην όμως δεν θα μπορέσει να την αγγίξει αφού στον Αδη από τον ζωντανό άνθρωπο δεν απομένει παρά μόνο το είδωλο και η ψυχή του. Οι νεκροί δεν έχουν πια σώμα… Έχοντας εξασφαλίσει με θυσίες τον χρησμό του μάντη, ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του αναδύονται ξανά στον πάνω κόσμο «πρώτα με κουπιά, ύστερα με πρίμο αγέρι».

Αυτή είναι η Ραψωδία Λ της «Οδύσσειας» ή «Νέκυια», εδώ μεταφρασμένη έξοχα από το Δημήτρη Μαρωνίτη, επεξεργασμένη από το σκηνοθέτη της παράστασης Μιχαήλ Μαρμαρινό κι εκτελεσμένη από το παραδοσιακό ιαπωνικό θέατρο του Νο υπό τον 56ο μάεστρο της χιλιόχρονης ιστορίας του, Ροκούρο Γκενσό Ουμεουάκα.

Μια σπάνιας αξίας σύζευξη θεατρικών σχημάτων και ειδών, «επιτεύγματα της παγκόσμιας πολιτιστικής δημιουργίας» – όπως εύστοχα τα χαρακτηρίζει ο σκηνοθέτης της παράστασης – που ενώνονται κάτω από την σκέπη της «Νέκυϊας», ένα θεματολογικά κοινό τόπο τόσο για την αρχαία ελληνική γραμματεία όσο και για την παράδοση του ιαπωνικού θεάτρου• όπως δηλαδή στη Νέκυια ο Οδυσσέας διασχίζει το σταυροδρόμι του παλατιού του Αδη, έτσι και στα έργα της κλασικής ιαπωνικής δραματουργίας, οι ψυχές ανήμπορες να αναπαυθούν συναντούν κάποιον από τον κόσμο των ζωντανών, κάποιον που αντικρίζει το φως του ήλιου.

Επιπλέον, καταγράφεται ως μια ιστορική στιγμή για την Τέχνη:

Η «Νέκυια» είναι το πρώτο «ξένο» έργο σε διάρκεια 1000 ετών ιαπωνικής θεατρικής ιστορίας που μπαίνει επίσημα στο δραματολόγιο του Νο.

Τα Συν (+)

• Η απρόσμενη αυτή συνεργασία έχει πολλαπλά κέρδη. Το υψηλότερο όμως, δεν είναι άλλο από την πραγμάτωση του αξιώματος πως «η τέχνη ενώνει» και πως η «τέχνη δεν έχει σύνορα».
• Η εισαγωγή του ελληνικού κοινού στην χιλιετή παράδοση του ιαπωνικού θεάτρου με και μάλιστα στην «έδρα» μας και με τον πιο ουσιαστικό τρόπο: μέσω ενός κορυφαίου ελληνικού κειμένου υπό την εποπτεία ενός πολύπειρου Ελληνα σκηνοθέτη.
• H ανάδειξη των ομοιοτήτων ή των επιρροών ανάμεσα στις δύο καλλιτεχνικές φόρμες, του αρχαίου δράματος και του θεάτρου Νο. Κυρίαρχα σημεία επαφής η κοινή φιλοσοφική και ποιητική βάση των έργων που η καθεμιά διαχειρίζεται, η χρήση της μάσκας, η παρουσία του Χορού.
• Η ουσιαστική γνωριμία με τον κώδικα του θεάτρου Νο που ορίζεται από αυστηρή τελετουργία, αργών κινήσεων, μηδενικού αυτοσχεδιασμού, χωρίς δράση και συγκρούσεις. Της πλοκής επιβάλλεται μια ψυχική κατάσταση, που στην περίπτωση της «Νέκυϊα» ενισχύθηκε από την όλη συγκίνηση που συνόδεψε το εγχείρημα.
• Το εξαιρετικό εικαστικό ενδιαφέρον του ιαπωνικού θεατρικού κόσμου που ορίζεται από λιτές σκηνογραφικές λύσεις (ξύλινες εξέδρες διακοσμημένες με πεύκα), τα πολυτελή, μεταξωτά κοστούμια των Σογκούν και της ιδιαίτερης αισθητικής και λεπτομέρειας μάσκες. Εδώ υπογραμμισμένα από την σκηνογραφία της Εύας Μανιδάκη και τους φωτισμούς της Ελευθερίας Ντεκώ.
• Η γενναιοδωρία του Μιχαήλ Μαρμαρινού να αφεθεί εξ ολοκλήρου στους κανόνες και το τυπικό του θεάτρου Νο, απέδωσε σε μια σκηνική πράξη πρωτοπορίας• το αρχαίο ιαπωνικό θέατρο εξελίχθηκε σε μια ολότελα νέα εμπειρία για το ελληνικό κοινό.

Τα Πλην (-)

• Δεν σημειώνεται ως μειονέκτημα, απλώς ως ανοίκειο χαρακτηριστικό για τη δυτική, θεατρική κουλτούρα: Στο πλαίσιο της ζωτικής τελετουργίας του Νο, η κινησιολογία του θιάσου έχει βασανιστικά αργό ρυθμό.

Το Άθροισμα (=)

• Εμπνευσμένη ιδέα, παραγωγική εκτέλεση, σε μια σημαντική και αξιομνημόνευτη στιγμή για το ελληνικό θέατρο.