Ida

Στην ενταγμένη στο Ανατολικό πλέον μπλοκ Πολωνία του 1962 η Anna, μια ορφανή μαθητευόμενη καλόγρια μεγαλώνει στο μοναστήρι. Όταν πια έχει έρθει ο καιρός να ορκιστεί καλόγρια, η Ηγουμένη την ενημερώνει ότι πρώτα θα πρέπει να συναντήσει το μόνο εν ζωή συγγενικό της πρόσωπο, την θεία της Wanda. Η αδερφή της μητέρας της, η οποία είναι εκ διαμέτρου αντίθετη από την ίδια, της αποκαλύπτει ότι είναι Εβραία και ότι το πραγματικό της όνομα είναι Ida. Οι δύο γυναίκες ξεκινούν μαζί ένα ταξίδι αναζήτησης της αλήθειας για την οικογένειά τους, με σκοπό να ανακαλύψουν ποιες είναι και που ανήκουν πραγματικά.

Ο Pawlikowski έγινε γνωστός αρχικά στην Αγγλία με ταινίες όπως Last Resort και My Summer of Love, δημιούργησε μία δυνατή πολιτική- ιστορική ταινία, η οποία έχει ήδη κάνει επιτυχία σε Γαλλία, Αγγλία και Αμερική, έχοντας κερδίσει και καλές κριτικές. Ο σκηνοθέτης, παρά την ωμή και ρεαλιστική λιτότητα του σύγχρονου κινηματογράφου από την οποία χαρακτηρίζεται η ταινία του, θέλει να δώσει κι ένα πνεύμα κλασικού σινεμά ειδικά της χρυσής δεκαετίας του 60 (τα γεγονότα που περιγράφονται στο έργο διαδραματίζονται το 1962). Έτσι, γυρίζει την ταινία σε άσπρο και μαύρο και σε 1.37:1 – το σχεδόν τετράγωνο κάδρο του κλασσικού σινεμά.

Το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα δικαιώνει τον δημιουργό. Η ταινία αποκαλύπτει αλήθειες που πονάνε με κινηματογραφική ποιότητα, πειστικούς χαρακτήρες και ερμηνείες. Δεν είναι ένα καταγγελτικό έργο, αλλά προβάλλει την αλήθεια κάθε πλευράς. Η αφήγηση ξεδιπλώνεται μέσα από αντιθέσεις. Η μαθητευόμενη καλόγρια, η οποία μεγάλωσε σε ένα μοναστήρι αγνοώντας ποια είναι, ανακαλύπτει πως είναι Εβραία (σύγκρουση καθολικισμού και εβραϊσμού). Η μικρή βρίσκεται αντιμέτωπη με δύο διαφορετικές ταυτότητες. Μαθαίνει ακόμα πως οι Εβραίοι γονείς της εξοντώθηκαν στην κατοχή.

Ακόμα πιο έντονη είναι η αντίθεση ανάμεσα στην κοσμικότητα (η οποία αντιπροσωπεύεται από τον κομμουνισμό, αλλά και μια διαφορετική εικόνα της γυναίκας) σε σχέση με τη θρησκευτική αφοσίωση της Ida. Η θεία της είναι κομουνίστρια (Κόκκινη Βάντα), που μετά τον πόλεμο έστειλε πολλούς «εχθρούς του λαού» στην κρεμάλα και πλέον έχει βγει στο περιθώριο και ζει μια ζωή αλκοολισμού και εφήμερων ερωτικών σχέσεων. Έχει δικό της αυτοκίνητο (σε μια εποχή που μάλλον τέτοιες πολυτέλειες σπάνιζαν, αλλά όχι προφανώς για τα εκλεκτά στελέχη του κομμουνιστικού καθεστώτος) και ζει τη ζωή της αρκετά αυτόνομα. 

Σαφής είναι η αντίθεση της γυναίκας έναντι του άντρα, σε μια ταινία, όπου δυο γυναίκες μόνες ψάχνουν την αλήθεια και σκαλίζουν πληγές της πολωνικής κοινωνίας και ιστορίας. Βέβαια, οι αποκαλύψεις της ταινίας, δεν πρέπει να δημιουργήσουν την συνολική αίσθηση ότι ο πολωνικός λαός συνεργάστηκε με τους Ναζί. Παρά το γεγονός ότι οι Πολωνοί δεν είχαν ποτέ καλές σχέσεις με τους Ρώσους, είχαν ίσως την πιο δυναμική και μαζική αντίσταση στην Ευρώπη στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και πλήρωσαν τις συνέπειες με τρομακτικές απώλειες. Όμως, η ταινία εξετάζει τις σχέσεις μεταξύ των ίδιων των Πολωνών. Οι Γερμανοί, ευτυχώς για την Πολωνία, είχαν πλέον φύγει. Τα τραύματα και τις μνήμες τους θα έπρεπε να τα διαχειριστούν τα μέλη της Πολωνικής κοινωνίας. Αυτοί ήταν αναγκασμένοι να συμβιώσουν.

Ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος, που παρουσιάζεται η σοσιαλιστική κοινωνία της εποχής. Γίνεται σαφές ότι το 60 έχει υπάρξει κάποια αλλαγή. Μια φιλελευθεροποίηση της γυναίκας, δυτικά μουσικά στοιχεία στις διασκεδάσεις, αλλά και κάποια θρησκευτική ανοχή. Ωστόσο, φαίνεται ότι οι κάτοικοι της πόλης περνούν καλύτερα κι ότι οι άνθρωποι του καθεστώτος είναι «πιο ίσοι» από τους άλλους στο σοσιαλιστικό καθεστώς. Η κόκκινη Βάντα όμως θυμάται- με τύψεις για τις πράξεις, αλλά και νοσταλγία για τη θέση που είχε- ότι μετά τον πόλεμο έγιναν δίκες (στις οποίες ήταν εισαγγελέας) των λεγόμενων «εχθρών του λαού» με πολλές θανατικές καταδίκες. Δηλαδή είχε προηγηθεί ένα άλλο πρόσωπο, πιο σκληρό, της κομμουνιστικής Πολωνίας (αλλά και γενικότερα του ανατολικού μπλοκ).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ: Η Ida δεν αποφεύγει και κάποιες κλισέ υπερβολές στον τρόπο που παρουσιάζεται το εύθραυστο της γυναίκας. Ωστόσο, είναι ένα πολύ αξιόλογο έργο, που παρουσιάζει με απόλυτη φυσικότητα, μέσω έξυπνα επιλεγμένων αντιθέσεων, δύσκολές ιστορικές αλήθειες, αποκαλύπτοντας το πραγματικό πρόσωπο του ανθρώπου σε ακραίες καταστάσεις.

Γιώργος  Σμυρνής