ΠΕΜΠΤΗ
12
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ
Φτάνοντας στη Χώρα της Άνδρου μοιάζει να μην έχεις επιλογή. Στις παρυφές του ακρωτηρίου – στα βράχια του οποίου σκάνε ακαταπόνητα κύματα – βρίσκεται το Ίδρυμα Πέτρου και Μαρίκας Κυδωνιέως. Στα μισά της χερσονήσου το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή. Η διαδρομή έχει χαραχτεί εδώ και δεκαετίες, ιχνηλατώντας την ισχυρή εικαστική ταυτότητα του νησιού, κτήμα του ιστορικού πολιτιστικού αποθέματος του.
Έργο της Φωτεινής Στεφανίδη στους 30ούς Πλόες του Ιδρύματος Κυδωνιέως.
Κι αν εμπιστευτείς τα πρώτα βήματα στο κέντρο της Χώρας, το διώροφο νεοκλασικό του Ιδρύματος Κυδωνιέως είναι το πρώτο που σε καλεί – αυτή τη φορά στην 30ή χρονιά του θεσμού «Πλόες» που έχει βάλει… πλώρη «Προς τον κήπο των Εσπερίδων»: Μια σύνθεση που υμνεί τη γαλήνια ομορφιά των δέντρων και των καρπών τους, της φύσης που κουρνιάζει μέσα στα λυγερά κλαδιά τους, την αθωότητα των λουλουδιών, αγγίζοντας μέχρι και την παραμυθιακή ή και τη μυθική διάσταση της έννοιας του κήπου ως ένα φανταστικό χώρο όπου η φύση αναπνέει, συγκροτεί ένα παραδεισένιο τοπίο και φέρνει την ουτοπία σε απόσταση ενός αγγίγματος: Ένα μήλο, ένα ρόδι, ένα λουλούδι, τα άνθη μιας κερασιάς.
«Στραφήκαμε στην αρχαιότερη παράδοση, ανιχνεύοντας μήπως εκεί είχαν προδιαγραφεί κι υπήρχαν αλληγορικά άραγε οι βάσεις-πρότυπα, όσον αφορά κάποιες θεμελιώδεις και διαχρονικές ουμανιστικές αξίες. Και πράγματι, στη μυθολογία (που είναι κωδικοποιημένη φιλοσοφία ζωής) ο 11ος άθλος του Ηρακλή, που ουσιαστικά είναι τριπλός και αφορά τον ‘Κήπο των Εσπερίδων’, περιλαμβάνει τις πιο σημαντικές αξίες στην περίπτωση που θέλει κανείς, υπερακοντίζοντας τον κίνδυνο διάλυσης, να επανασυγκροτήσει (μέσα από τον συμβολισμό των τριών Χρυσών Μήλων αυτού του «Κήπου των Θεών»), μια υγιή κοινωνία, βασιζόμενη στις αρχές ενός νέου και φυσικά εκσυγχρονισμένου Ανθρωπισμού. Με άλλα λόγια πρόκειται για την μέγιστη προσπάθεια του ανθρώπου να θέσει τα θεμέλια μιας νέας ζωής», εξηγούν από το Ίδρυμα Κυδωνιέως, προτείνοντας στοχαστικές οδούς επιστροφής σε μια πραγματικότητα όπου κυριαρχεί η ανόθευτη ομορφιά της γης.
Με την υπογραφή της Νατάσσας Σαρρή.
Από τον προθάλαμο της έκθεσης στο ισόγειο του κτηρίου, το έργο της Ντέπυς Παυλίδου – το εντυπωσιακό γκρο πλαν μιας μηλιάς – οδηγεί τη σκέψη απευθείας στα ηράκλεια μήλα των Εσπερίδων, του διασημότερου μυθολογικού κήπου που, στο ρου της έκθεσης θα γνωρίσει δεκάδες εμπνευσμένες παραλλαγές: Τα μικρά στιγμιότυπα των γαλήνιων κήπων, γεμάτα φως, χρώμα και ελπίδα από τη Φωτεινή Στεφανίδη. Τα καρποφόρα δέντρα και τα πληθωρικά τους άνθη από την Τζάνετ Λιοδάκη. Οι ρομαντικές συνθέσεις της Κωνσταντίνας Συλίκου, όπου το κάρβουνο πάνω σε οργάντζα και το κέντημα με μεταξωτή κλωστή αναδεικνύουν υπέροχα πορτρέτα εδόδιμων λουλουδιών. Το ευμεγέθες φθινοπωρινό φύλλο της Αννίτας Αργυροηλιοπούλου. Κι από εκεί στους ασπρόμαυρους «παραμυθομύθους», όπως τους ονομάζει ο Δημήτρης Αναστασίου· ένα τετράπτυχο που έρχεται απευθείας από τις αγέραστες αφηγήσεις των παππούδων μας για τα μυστήρια των δασών. Κι από εκεί στους απόκοσμους ερειπιώνες της Σωτηρίας Αλεβίζου. Και στα ονειρικά «ψηφιακά εργόχειρα» της Φλωρεντίας Οικονομίδου, τα εικαστικά της παζλ όπου η πραγματικότητα και η φαντασία συγκατοικούν. Μα και στις παιδικά ενθουσιώδεις απεικονίσεις του ζωϊκού βασιλείου από τη Γεωργιάννα Νταλάρα.
Στους 30ούς Πλόες του Ιδρύματος Κυδωνιέως, που θα διαρκέσουν μέχρι τις 29 Σεπτεμβρίου – σε επιμέλεια και διαμόρφωση της ιστορικού Τέχνης και Θεωρίας Πολιτισμού Αθηνά Σχινά – εκθέτουν τα έργα τους συνολικά 30 καλλιτέχνες ως μια χειρονομία υπενθύμισης της σχέσης του φυσικού κάλλους και του μεταφυσικού ρόλου τους στον ανθρώπινο βίο. Όπως γράφει και ένα επιμελητικό σημείωμα «ο κήπος ταυτίζεται με τον δύσκολα κερδισμένο παράδεισο. Ο κήπος ουσιαστικά είναι εντός μας, μέσα από τις αλήθειες και τις ψευδαισθήσεις του. Είναι τόπος και τρόπος να βλέπουμε τον κόσμο. Είναι ελπίδα, νοσταλγία και άπιαστο όνειρο».
Ενα από τα ψηφιακά εργόχειρα της Φλωρεντίας Οικονομίδου.
Μερικά μέτρα πιο κάτω, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, η φωτογραφική έκθεση – αφιέρωμα στο έργο της Μαρτίν Φρανκ είναι πιο στερεωμένη στη γη. Την ώρα που η αθηναϊκή έδρα του Μουσείου παρουσιάζει μια ανάλογη ρετροσπεκτίβα στη ματιά του Ανρί Καρτιέρ Μπρεσόν – ενός από τους σημαντικότερους φωτογράφους του 20ου αιώνα και συζύγου της Φρανκ – στην Άνδρο ξεδιπλώνεται η πολυπρισματική και πολυθεματική καταγραφή του έργου της σπουδαίας Γαλλίδας καθώς συσχετίζεται με τον άνθρωπο και τη δράση του – με ένα νεύμα κατεξοχήν πολιτικό.
Στο Νεπάλ με το φακό της Μαρτίν Φρανκ.
Τρεις όροφοι, σχεδόν 150 πλάνα της Μαρτίν Φρανκ και έξι θεματικές ενότητες εμφανίζουν ένα πλήρες πορτρέτο της – αφού στην 40ετή πορεία της δεν φωτίστηκαν με την ίδια έμφαση όλες οι πλευρές του: Δίπλα στην απεικόνιση των φεμινιστικών αγώνων στο Παρίσι και τα πορτρέτα της Σιμόν Ντε Μποβουάρ ή της Σιμόν Βέιλ στέκει το καυστικό της σχόλιο για το όργιο του καταναλωτισμού – που στην εποχή της αρχίζει να θεριεύει. Κι από το focus της στα χειρωνακτικά επαγγέλματα – οι ψαράδες στην Αμερική έλκουν το βλέμμα της – μέχρι την αγάπη της για τα ψηλά δέντρα και τα ατμοσφαιρικά τοπία, κάτι που η ίδια αντιμετώπιζε ως πνευματική άσκηση.
Ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο με την κάμερα της – στη Μέση και την Άπω Ανατολή και τη Νότια Ασία, σκαρφαλώνοντας έως το Θιβέτ για να συναντήσει νεαρούς μοναχούς στη φάση της μύησης τους. Στην Τεχεράνη απαθανατίζει την καθημερινότητα των γυναικών στα χρόνια της Ισλαμικής Επανάστασης. Ενδιαφέρεται πολύ για τα στάδια της ζωής, την παιδική, τη μέση ηλικία αλλά το υλικό της για τους ασθενείς και ηλικιωμένους γίνεται μια από τις πλέον εμβληματικές ενότητες της εργογραφία της: Η εικόνα μιας γηραιάς γυναίκας σε ένα ίδρυμα ατόμων με άνοια να της χαμογελάει παιχνιδιάρικα της χαρίζει μερικά εξώφυλλα σε περιοδικά πρώτης γραμμής της εποχής. Ελάχιστες εικόνες της δεν μαρτυρούν τη θέση της ως μια στρατευμένη φωτογράφος – κι αυτό επιβεβαιώνεται ακόμα και από τους δεσμούς της με καλλιτέχνες της γαλλικής διανόησης όπως η Αριάν Μνουσκίν, η ιέρεια του γαλλικού θεάτρου και ενεργή δημιουργός το Μάη του ’68. Ήταν οι δυο τους που δραπέτευσαν από την Ευρώπη, μακριά από το δυτικό κόσμο, αναγνωρίζοντας μιαν άλλη πραγματικότητα για την ανθρωπότητα.
Ένα από τα εμβληματικότερα στιγμιότυπα της Φρανκ που αποτυπώνει το γήρας.
Η αναδρομική έκθεση για την Μαρτίν Φρανκ – όπως και αυτή για τον Ανρί Καρτιέρ Μπρεσόν – είναι μια χειρονομία μνήμης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή καθώς και οι δύο δημιουργοί υπήρξαν αγαπημένοι φίλοι του ζεύγους των Ελλήνων εφοπλιστ’ων. Διόλου τυχαίο που ο Μπρεσόν εγκαινίασε τη νέα πτέρυγα του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο, το 1987 με μια επιλογή 150 φωτογραφιών του. Τριάντα επτά χρόνια μετά, τα έργα της Μάρτιν Φρανκ κατακλύζουν τον ίδιο χώρο εκπέμποντας τη γυναικεία ευαισθησία και τον δυναμισμό για την περιπέτεια του ανθρώπου, όπου κι αν έχει γεννηθεί, όπου κι αν βρίσκεται. Αρκεί κανείς να στρέψει το βλέμμα στην ενότητα φωτογραφιών της όπου Αφρικανές πρόσφυγες με τα παιδιά στην αγκαλιά τους έχουν κάνει κατάληψη στο ναό Σεν Μπερνάρ στο 18ο διαμέρισμα του Παρισιού: Το δράμα του Άλλου ήταν ήδη δίπλα μας και, όπως τιτλοφορείται η έκθεση, η Φρανκ δούλεψε ακατάπαυστα «Κοιτάζοντας τους άλλους».
Η έκθεση στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο, όπως και η αντίστοιχη στην Αθήνα, ολοκληρώνεται στις 27 Οκτωβρίου – και οι δύο σε επιμέλεια των Clément Chéroux, Aude Raimbault και Μαρίας Κουτσομάλλη-Moreau.
Τόσο η έκθεση του Ιδρύματος Κυδωνιέως όσο και αυτή του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Γουλανδρή συνοδοιπορούν στο νησί με το 10ο Φεστιβάλ Άνδρου, το οποίο ολοκληρώνεται στα τέλη Αυγούστου.
