Η Γυναίκα στην τέχνη: Πώς απεικονίζονται οι γυναίκες ανά τους αιώνες;

Κάνοντας μία ανασκόπηση στους αιώνες, μπορούμε να παρατηρήσουμε πως από τις απαρχές της τέχνης, μία κυρίως θεματική μονοπωλούσε το ενδιαφέρον των καλλιτεχνών. Η απεικόνιση της γυναικείας μορφής. Χάρη σε αυτό, μετράμε πλέον χιλιάδες έργα που μας επιτρέπουν να ρίξουμε μία ματιά στον τρόπο που εμφανιζόταν η γυναίκα στην τέχνη, ανά τους αιώνες.

Στην αρχαία τέχνη, οι γυναίκες απεικονίζονταν συχνά ως θεές και μυθολογικοί χαρακτήρες. Ο 15ος  αιώνας όμως γνώρισε την εμφάνιση των γυναικείων πορτρέτων. Αυτοί οι περίτεχνοι πίνακες συχνά φιλοτεχνούνταν για πλούσιες οικογένειες που ήθελαν να επιδείξουν τον πλούτο και τη δύναμή τους. Στην συνέχεια ακολούθησαν οι γυμνές απεικονίσεις γυναικών, ενώ στην μοντέρνα τέχνη κυριάρχησαν πιο δυναμικές και ειλικρινείς απεικονίσεις της γυναικείας φιγούρας.

Από την Παλαιολιθική εποχή μέχρι την Αναγέννηση αλλά και την σύγχρονη εποχή, αυτές είναι οι κυρίαρχες απεικονίσεις της γυναίκας στην τέχνη.

Αφροδίτη του Βίλλεντορφ . Photo Credits: Wikimedia Commons

Ξεκινώντας από την Παλαιολιθική Εποχή, η απεικόνιση της γυναίκας στην τέχνη ήταν έντονη, αλλά όχι όπως την έχουμε συνηθίσει. Οι γυναικείες φιγούρες αντιπροσώπευαν κυρίως την γονιμότητα και στην συγκεκριμένη περίπτωση αυτό φαίνεται κάπως πιο έντονα. Το γυναικείο αγαλματίδιο που βρέθηκε στην Αυστρία δεν έχει καν πρόσωπο, δείχνοντας ίσως με έναν κάπως πιο σκληρό τρόπο τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία της εποχής, δηλαδή την αντίληψη πως οι γυναίκες είχαν ως κύριο σκοπό την μητρότητα. Η φιγούρα έχει τονισμένα τα σημεία του γυναικείου σώματος που συνδέονται με την εγκυμοσύνη, όπως το στήθος, τους μηρούς και την κοιλιά, και διάφοροι ερευνητές πιστεύουν ότι απεικονίζει κάποια θεότητα της γονιμότητας.

Κυκλαδικό Γυναικείο Ειδώλιο

Η απεικόνιση της γυναίκας στις τέχνες του ελληνικού χώρου δεν άργησε να φανεί. Στις Κυκλάδες, χιλιάδες ήταν τα μαρμάρινα ειδώλια που βρέθηκαν, τα οποία αναπαριστούσαν γυναικείες μορφές. Τα ειδώλια αυτά είχαν φτιαχτεί με τέτοιο τρόπο ώστε, εκτός από την ταπεινότητά, να εκφράζουν και την γονιμότητα. Τα δύο κυρίαρχα χαρακτηριστικά λοιπόν της γυναίκας εκείνης της εποχής ήταν αυτά και τα ειδώλια αποτελούσαν κυρίως απεικονίσεις θεοτήτων της γονιμότητας, αποκτώντας έτσι λατρευτική χρήση. Η γυναίκα της 3^ης χιλιετίας π.Χ. ήταν ακόμα συνυφασμένη με την μητρότητα και συχνός θεματικός άξονας της τέχνης.

Γαλάζιες Κυρίες

Παρόλο που στην πραγματικότητα σχεδόν τίποτα δεν έχει σωθεί από την τοιχογραφία αυτή, κατάφερε μέσα από τα μάτια και την διορατικότητα του αρχαιολόγου Άρθουρ Έβανς που της έδωσε ζωή, να γίνει μία από τις πιο διάσημες απεικονίσεις της γυναίκας στην Μινωική Κρήτη. Η εικόνα αυτή που είναι γνωστή ως οι «Γαλάζιες Κυρίες», βρισκόταν στα ανάκτορα της Κνωσού και τόνιζε τον πρωταγωνιστικό ρόλο που είχε η γυναίκα στην Μινωική Κρήτη, υπενθυμίζοντας τον σε εμάς τους υπόλοιπους, αρκετούς αιώνες μετά.

Άγαλμα της Juno (Ήρα)

Η μυθολογία, ακόμα και μετά την έλευση του Χριστιανισμού, δεν σταμάτησε να απασχολεί τον χώρο της τέχνης. Το μεγαλοπρεπές γλυπτό της Juno, της αντίστοιχης με την Ήρα Ρωμαϊκής θεάς, μας επιτρέπει να ρίξουμε μια ματιά στον τρόπο που οι άνθρωποι του 2^ου αιώνα βλέπανε τις γυναίκες, και συγκεκριμένα τις θεές, οι οποίες ήταν το κυρίαρχο καλλιτεχνικό θέμα της εποχής. Η Ήρα συγκεκριμένα, ήταν και στην ρωμαϊκή μυθολογία η μητέρα των θεών, ένα σύμβολο μητρότητας, αλλά ταυτόχρονα και πολέμου ή ζήλειας.

Η απεικόνισή της συνεπώς περιλάμβανε όλο το φάσμα της γυναικείας της υπόστασης, ακόμα και αν ήταν θεά. Το μόνο σίγουρο είναι πως τα γλυπτά απέδιδαν πάντα μία πιο εξιδανικευμένη ματιά στην εποχή και τις αντιλήψεις της, δείχνοντας μας πολλές φορές τις σκέψεις των δημιουργών και όχι την πραγματικότητα. Πλέον, το γλυπτό αυτό αποτελεί το μεγαλύτερο που υπάρχει στην Αμερική, και φυλάσσεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης.

Λευκή της Καστίλης και Λουδοβίκος Θ’. Photo Credits: Wikimedia Commons

Το 1226 ο Γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος Η’ πέθανε, αφήνοντας τη βασίλισσα του, Λευκή της Καστίλης, να κυβερνά το βασίλειό του μέχρι να ενηλικιωθεί ο γιος τους. Η 38χρονη χήρα έκανε τα πάντα για να διατηρήσει το βασίλειο, όμως τα εμπόδια των επαναστατημένων βαρόνων που ήθελαν τα εδάφη τους πίσω, την δυσχέραιναν. Παρά την δυσφήμηση και τις κατηγορίες που εξαπέλυαν στην δυναμική βασίλισσα, αυτή δεν έχασε ποτέ το σθένος της, και κατάφερε να παραδώσει στον γιο της ένα βασίλειο γεμάτο πλούτη και μεγαλείο.

Η ιστορία αυτή ενέπνευσε τον δημιουργό αυτού του έργου, να απεικονίσει μία γυναικεία μορφή γνωστή για τις επιτυχίες και τον δυναμισμό της, και όχι για το σώμα και την ομορφιά της, αφήνοντας μας να παρατηρούμε πως μέσα σε μία χιλιετία τα ιδανικά της τέχνης, και κατ’ επέκταση η εικόνα της γυναίκας μέσα σε αυτή, είχαν αλλάξει ριζικά.

Η Γέννηση της Αφροδίτης. Photo Credits: Wikimedia Commons

Ο διάσημος αυτός πίνακας αποτελεί μια από τις αρτιότερες αισθητικά δημιουργίες του Φλωρεντίνου καλλιτέχνη, αλλά και μία ωδή στο γυναικείο σώμα και τα πρότυπα ομορφιάς του Μεσαίωνα. Η γέννηση αυτή συμβολίζει την αντίληψη της αγάπης ως γενεσιουργό δύναμη και παρουσιάζει την ιδανική γυναίκα της εποχής, μέσα από την υπόσταση της πιο όμορφης γυναικείας θεότητας, της Αφροδίτης. Η θεά παρουσιάζεται πανέμορφη και σεμνή, και το γυμνό του πίνακα συμβολίζει την πνευματική αγάπη, και όχι την λαγνεία.

Μόνα Λίζα. Photo Credits: Wikimedia Commons

Η Μόνα Λίζα, γνωστή και ως Τζιοκόντα, θεωρείται το πιο διάσημο έργο ζωγραφικής του πλανήτη και η πιο χαρακτηριστική απεικόνιση της γυναίκας στις τέχνες. Η αινιγματική έκφραση της Μόνα Λίζα, που την κάνει να φαίνεται ταυτόχρονα δελεαστική αλλά και απόμακρη, έχει δώσει στο πορτρέτο την παγκόσμια φήμη του αλλά και χιλιάδες επισκέπτες, οι οποίοι προσπαθούν να ανακαλύψουν το μυστήριο της αρμονικής αυτής απεικόνισης, μίας καθημερινής γυναίκας του 16^ου αιώνα.

Ιουδήθ και Ολοφέρνης. Photo Credits: Wikimedia Commons

Τα δυνατά μπράτσα και η αποφασιστικότητα της βιβλικής ηρωίδας όπως την φαντάστηκε ο Τζόρτζιο Βαζάρι, δημιουργούν ένα όμορφο και δυναμικό πρότυπο γυναίκας. Διεισδύοντας με τόλμη στο στρατόπεδο των Ασσυρίων, η Ιουδήθ δείπνησε με τον στρατηγό Ολοφέρνη και, μόλις αυτός μέθυσε, τον αποκεφάλισε με τη βοήθεια της υπηρέτριας της, Άμπρα, ελευθερώνοντας έτσι την πόλη της. Ο Τζόρτζιο Βαζάρι απεικόνισε την Τζούντιθ ως μια σωματικά ισχυρή γυναίκα, συμβολίζοντας όμως με αυτόν τον τρόπο το ψυχικό της σθένος και το εσωτερικό της θάρρος, και όχι την εξωτερική της δύναμη, αφήνοντας παρακαταθήκη ένα δυναμικό γυναικείο σύμβολο στην τέχνη.

Το Κορίτσι με το Μαργαριταρένιο Σκουλαρίκι. Photo Credits: Wikimedia Commons

Μια νεαρή γυναίκα μας κοιτάζει με νόημα πάνω από τον ώμο της, με μια λάμψη στα μάτια της και ένα μεγάλο μαργαριταρένιο σκουλαρίκι στο αυτί. Σε αντίθεση με τον δημιουργό της, δεν είναι Ολλανδή. Κατάγεται μάλλον από μία χώρα της ανατολής, όπως μας μαρτυρεί το τουρμπάνι της και δεν μοιάζει με καμία άλλη πάνω στην γη. Αυτό ίσως να οφείλεται στο γεγονός πως το πορτρέτο αυτό, δεν είναι πορτρέτο, αλλά τρόνι, μία εντελώς φανταστική δηλαδή προσωπογραφία του Βερμέερ. Αυτό κάνει τον πίνακα απόλυτα μοναδικό και μας δείχνει την ιδανική γυναίκα της εποχής, όπως την είχε στο μυαλό του ο καλλιτέχνης.

Γυναίκα Αντλεί Νερό από την Δεξαμενή. Photo Credits: Wikimedia Commons

Ξανά γυρίζοντας στην ταπεινή απεικόνιση της γυναίκας, συναντούμε τον πίνακα του Σαρντέν, ο οποίος απεικονίζει μία υπηρέτρια να γεμίζει με νερό την κανάτα της, ενώ μία άλλη να σκουπίζει με ζήλο το σπίτι. Την ίδια στιγμή, ένα μικρό κοριτσάκι παρακολουθεί με προσοχή τις κινήσεις τους, δείχνοντας μας να καταλάβουμε πως αφουγκράζεται το μέλλον του, και δεν τις παρατηρεί απλά. Αντιλαμβανόμαστε συνεπώς για ακόμα μία φορά, τις αντιλήψεις της εποχής, που ήθελαν τις γυναίκες ικανές μόνο για τις δουλειές του σπιτιού, με την διαπαιδαγώγηση τους να περιστρέφεται κυρίως γύρω από αυτό.

Ολυμπία. Photo Credits: Wikimedia Commons

Ο Γάλλος καλλιτέχνης Μανέ θεωρείται πρωτοπόρος της μοντέρνας τέχνης και τα έργα του συνέβαλαν σημαντικά στον εκσυγχρονισμό της ζωγραφικής. Το πιο γνωστό από αυτά τα έργα είναι το «Ολυμπία», ένας πίνακας που απεικονίζει μια ξαπλωμένη γυμνή γυναίκα, με την έγχρωμη υπηρέτριά της να στέκεται δίπλα. Όταν εκτέθηκε για πρώτη φορά στο Παρίσι του 1865, προκάλεσε τεράστια διαμάχη, όχι λόγω του γυμνού της Ολυμπίας, αλλά επειδή όλες οι λεπτομέρειες δείχνουν πως η πρωταγωνίστρια του Μανέ φιλοτεχνήθηκε με την ιδιότητα της εκδιδόμενης.

Για παράδειγμα, μπορούμε να παρατηρήσουμε την ορχιδέα στα μαλλιά της, το βραχιόλι της, τα μαργαριταρένια σκουλαρίκια και το ανατολίτικο σάλι στο οποίο ξαπλώνει, αλλά κυρίως τη μαύρη γάτα, που παραδοσιακά συμβόλιζε την πορνεία. Το έργο αυτό απεικόνιζε χωρίς ντροπή, μια ιερόδουλη της υψηλής τάξης, η οποία μάλιστα για πολλούς αποτελεί ένα από τα πιο πρώιμα σύμβολα της περιφρόνησης προς την πατριαρχία και τον καθωσπρεπισμό που επιβάλει αυτή στις γυναίκες.

Οι τρεις ηλικίες της Γυναίκας. Photo Credits: Wikimedia Commons

Ο Γκούσταφ Κλιμτ φιλοτέχνησε πολλούς πίνακες κατά τη διάρκεια της καριέρας του και φρόντισε να απεικονίσει τις γυναίκες σε διάφορα στάδια της ζωής τους. Ο Κλιμτ απεικόνισε όλες τις μορφές θηλυκότητας, συμπεριλαμβανομένης της εγκυμοσύνης, της γήρανσης και της απώλειας της φυσικής ομορφιάς. Όπως άλλωστε πρόσταζαν τα πρότυπα της εποχής, η θηλυκότητα ήταν φαινόμενο της φύσης και οι καλλιτέχνες συχνά εξέφραζαν τον φυσικό κύκλο της ακμής αλλά και της παρακμής, στα πορτρέτα τους.

Στον συγκεκριμένο πίνακα, κάνουμε ένα ταξίδι στον χρόνο, παρατηρώντας το πώς αυτός επηρεάζει την γυναικεία φύση. Αυτός ο αλληγορικός πίνακας κέρδισε βραβείο στην διεθνή έκθεση τέχνης της Ρώμης το 1911 και μας επιτρέπει μία απρόσμενη ψυχολογική ενδοσκόπηση στις σκέψεις των τριών προσώπων. Το δραματικό προαίσθημα του θανάτου κυριαρχεί στην τρίτη ηλικία, η προστατευτική νεαρή γυναίκα μας μαγνητίζει , ενώ το ενδιαφέρον μας τραβά η αθώα γαλήνη του παιδιού. Σε έναν πίνακα, ο Κλιμτ κατάφερε να κάνει μία ανασκόπηση στον χρόνο, απεικονίζοντας άρτια την γυναίκα μέσα σε αυτόν.

Μητέρα Μετανάστης. Photo Credits: Wikimedia Commons

Ο φωτογραφικός μύθος της Ντοροθέα Λανγκ γεννήθηκε μία μέρα του 1936 στην ύπαιθρο του Νίπομο της Καλιφόρνια, όταν η φωτογράφος αποθανάτισε ένα στιγμιότυπο που έμελε να κάνει τον γύρω του κόσμου. Η Φλορενς Όουεν Τόμσον ήταν το πρόσωπο αυτής της φωτογραφίες που έγινε απόλυτο σύμβολο κακουχίας και ταυτόχρονα αξιοπρέπειας, που δεν πρέπει ποτέ να εγκαταλείπει τους ανθρώπους.

Η Φλόρενς έπρεπε τότε να αντιμετωπίσει την φτώχεια και τον φόβο της αβεβαιότητας, αλλά την ίδια στιγμή να στέκεται βράχος για τα παιδιά της. Η Λανγκ δεν είχε τραβήξει μία απλή φωτογραφία, αλλά έναν ύμνο στις μητέρες και στις δυναμικές γυναίκες που τίποτα δεν μπορεί να τους σταθεί εμπόδιο, ακόμα και αν έπειτα μάθαμε πως η πραγματική ιστορία αυτής της φωτογραφίας ήταν κάπως διαφορετική. 

Το Δίπτυχο της Μέριλιν

Από την λίστα μας δεν γινόταν να λείπει το απόλυτο γυναικείο σύμβολο, η Μέριλιν Μονρόε. Από την οπτική του διάσημου pop-art καλλιτέχνη, βλέπουμε μία από τις πιο γνωστές φωτογραφίες του διαχρονικού συμβόλου της σεξουαλικότητας, να αλλάζει σκιές και τελικά να γίνεται ασπρόμαυρη και να ξεθωριάζει, όπως έσβησε απότομα και η ζωή της μεγάλης σταρ.   

Ο πίνακας αποτελείται από 50 εκδοχές της φωτογραφίας που χρησιμοποιήθηκε για την ταινία Νιαγάρα, του 1953. Το Δίπτυχο της Μέριλιν, ολοκληρώθηκε λίγες εβδομάδες μετά τον θάνατο της σταρ, τον Αύγουστο του 1962, με τον Γουόρχολ να μένει στην ιστορία για την λεπτεπίλεπτη μεταφορά ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο, μίας από τις πιο γνωστές και τραγικές γυναικείες φιγούρες του 20^ου αιώνα.