Δημήτρης Κομνηνός, σκηνοθέτης: έχουμε μπουχτίσει από λαϊκίστικα, δημαγωγικά θεάματα

Tί αφορά το έργο «Αμήν»;
Το “ΑΜΗΝ” πραγματεύεται τον φαρισαϊσμό και την υποκρισία της Εκκλησίας. Με όχημα την σάτιρα, η Αλκυόνη Βαλσάρη αναδεικνύει και στηλιτεύει, μέσα από τις γραφές, το κενό μεταξύ των λόγων της ιεροσύνης και των έργων της, ενώ ξεσκεπάζει τη φονταμενταλιστική, μισαλλόδοξη νοοτροπία της. Η Αλκυόνη Βαλσάρη, με τρόπο ξεκαρδιστικό, πετυχαίνει μέσα από την αντίστοιξη του “Αγαπάτε Αλληλους”, να καυτηριάσει τις πραγματικές προθέσεις της Εκκλησίας που δεν
είναι άλλες από την χειραγώγηση της πλατειάς μάζας των πιστών.

Τι σας κέντρισε το ενδιαφέρον στο συγκεκριμένο κείμενο;
Η ευθύτητά του. Το αστείο όταν είναι ακραία καταγγελτικό γίνεται ουσιαστικό. Αποκτά νόημα και έχει να “πει”. Το στερεοτυπικό μοντέλο του ιερέα, είναι ευκολο να το αποδομήσεις. Το στοίχημα είναι να εξηγήσεις γιατί. Από την άλλη το μήνυμα της Αγάπης, ενώ είναι αίτημα καίριο και διαχρονικά επίκαιρο, θα μπορούσε, επίσης, να γίνει αφόρητα κοινότυπο. Με το “ΑΜΗΝ” η Αλκυόνη Βαλσάρη ακυρώνει και τους δυο αυτούς κινδύνους και πετυχαίνει κάτι σπάνιο: Ενώ γελάς, δε σταματάς να πείς “εγώ, τώρα, γιατί γελάω;”… συνεχίζεις να γελάς κι αφού καταλάβεις γιατί γελάς. Γίνεσαι μέρος του αστείου. Κι αυτό γιατί, εκτός των άλλων, η Αλκυόνη Βαλσάρη έχει τοποθετήσει το κοινό στο επίκεντρο της παράστασης μετατρέποντας το σε “ποίμνιο” που προσήλθε για την “Εσπερινή Λειτουργία”. Θα ήθελα εδώ να μνημονεύσω τους δυο σπουδαίους κωμικούς της παράστασής μας: τον Ερμόλαο Ματθαίου και τον Ερνέστο Βουτσίνο, που με απίστευτη υποκριτική μαεστρία ενσαρκώνουν τους αστείους αυτούς ρόλους με βάθος και ουσία.

Εάν η σάτιρα δεν εισέλθει στην “επικίνδυνη ζώνη” δεν είναι σάτιρα, είναι απλά ένα λαϊκίστικο, δημαγωγικό θέαμα. Κι έχουμε μπουχτίσει από δαύτα.

Η σάτιρα στα θρησκευτικά θέματα είναι «επικίνδυνη ζώνη». Δεν ανησυχείτε μήπως με αυτό το έργο προκαλέσετε αντιδράσεις ή η πρόκληση είναι κάτι που επιθυμείτε;
Η σάτιρα οφείλει να είναι “επικίνδυνη ζώνη” με όποιο θέμα και να καταπιαστεί. Εάν δεν εισέλθει στην “επικίνδυνη ζώνη” δεν είναι σάτιρα, είναι απλά ένα λαϊκίστικο, δημαγωγικό θέαμα. Κι έχουμε μπουχτίσει από δαύτα. Όσο για την “πρόκληση” που λέτε ή τις “αντιδράσεις”, μού ήταν πάντα εντελώς αδιάφορες. Κι παρά το ότι αυτό ενδέχεται να ακουστεί ως επηρμένο, θα ήθελα να σας βεβαιώσω ότι είναι η σωσίβια λέμβος μου για να συνεχίζω να σκηνοθετώ. Με ενδιαφέρει να καταθέτω παραστάσεις, όσο πιο κοντά γίνεται σε αυτό που συμβαίνει και με πονάει. Όταν το καταφέρνω αυτό, μετά απελευθερώνομαι από τα ψυχολογικά “δεσμά” της κριτικής και των αντιδράσεων και γίνομαι δέκτης που ακούει. Με ενδιαφέρει ο διάλογος που πυροδοτεί το θέατρο.

Θεωρώ μεγάλο ατόπημα την ματαίωση των παραστάσεων του έργου “Η Ισορροπία του Nash” από το Εθνικό μας θέατρο. Η ματαίωση της, ακυρώνει το μήνυμα του έργου και δικαιώνει τους ανόητους (και οπωσδήποτε αγράμματους) επικριτές της.

Συμφωνείτε ότι στη σάτιρα και στην Τέχνη γενικότερα δεν θα πρέπει να υπάρχουν όρια και περιορισμοί; 
Η σάτιρα, το δράμα, η κωμωδία, ο χορός, η μουσική, η λογοτεχνία, η ποίηση, τα εικαστικά… η Τέχνη, γενικότερα, δεν θα έπρεπε να γνωρίζει κανένα απολύτως όριο και δεν αντέχει σε καμία μορφή της λογοκρισίας. Η Τέχνη, κοινωνικά, αποτελεί το πεδίο εκείνο, στο οποίο ενδέχεται να κρύβονται απαντήσεις. Επομένως απαγορεύονται οι οποιασδήποτε μορφής περιορισμοί. Στην Τέχνη, άλλοι/ες εγείρουν ερωτήματα, άλλοι/ες επιχειρούν απαντήσεις. Διεξάγεται διάλογος. Σε αυτό το διάλογο, όσο πιο βαθειά εισέλθουμε, τόσο πιο κερδισμένοι θα βγούμε. Και σε αυτό το διάλογο απαγορεύονται οι ιδεοληψίες, οι δογματισμοί και οι παρωπίδες. Ιστορικά έχουμε δει την Τέχνη να γίνεται υποχείριο της πολιτικής εξουσίας. Κι αν προσέξετε, θα δείτε ότι αυτές ήταν και οι μελανότερες ιστορικές στιγμές των λαών. Με την ευκαιρία, θα ήθελα να μου επιτρέψετε να πώ ότι με λύπησε βαθύτατα και θεωρώ μεγάλο ατόπημα (και σημείο των καιρών) την ματαίωση των παραστάσεων του έργου “Η Ισορροπία του Nash” από το Εθνικό μας θέατρο. Η ματαίωση της, ακυρώνει το μήνυμα του έργου και δικαιώνει τους ανόητους (και οπωσδήποτε αγράμματους) επικριτές της.

Η “κοσμική” Εκκλησία είναι ένας αδίστακτος μηχανισμός εξουσίας, μια “θρησκευόμενη” σέχτα, που έχει απλώσει πλοκάμια στο σύνολο της δημόσιας ζωής με βαριές συνέπειες για το πολιτισμικό επίπεδο του λαού μας. 

Ποια είναι η δική σας στάση απέναντι στην εκκλησία και τη θρησκεία γενικότερα; Συμφωνείτε με την κοσμική λειτουργία της εκκλησίας σήμερα;
Η “κοσμική” Εκκλησία είναι ένας αδίστακτος μηχανισμός εξουσίας, μια “θρησκευόμενη” σέχτα, που έχει απλώσει πλοκάμια στο σύνολο της δημόσιας ζωής με βαριές συνέπειες για το πολιτισμικό επίπεδο του λαού μας. Αποτελεί βασικό συστατικό αυτού που θα αποκαλούσα Βαθύ Κράτος. Είναι μια από τις βασικές παθογένειες της Ελληνικής κουλτούρας. Είναι μια δομή εξουσίας που επικαλείται ότι της κατέβει στο κεφάλι, έννοιες αόριστες – θρησκευτικά, ιστορικά και επιστημονικά αστήρικτες – συχνά αντι-ανθρωπιστικές και διεισδύει, με τρόπο αποτελεσματικό, εκεί που όλες οι άλλες μορφές εξουσίας αποτυγχάνουν. Επομένως, θεωρώ την Εκκλησία άκρως “επικίνδυνη ζώνη”. Αλλά όχι για μένα, ούτε για το θέατρο, αλλά για το ευάλωττο εκείνο κομμάτι του πληθυσμού που του έχει στερηθεί η μόρφωση και η κριτική σκέψη.

Υποστηρίζω ένθερμα το διαχωρισμό Κράτους Εκκλησίας. Προσέξτε: η Εκκλησία. Όχι η θρησκεία. Οι γραφές περιέχουν και το “Αγαπάτε Αλλήλους”. Αυτό είναι σημαντικό να το ακούσουμε. Να το μάθουμε. Η κοινωνία χρειάζεται την Αγάπη και την Αλληλεγγύη. Η έννοια της ανθρωπιάς κατέχει ουσιαστικό ρόλο στην επιβίωση. Αλλά μια ανθρωπιά ελεύθερη από φονταμεντλιστικά δόγματα. Θα ήθελα όμως να προσθέσω και κάτι άλλο. Από τότε που θυμάμαι την ύπαρξή μου, αναρωτιόμαστε που ανήκουμε: στην Δύση ή στην Ανατολή; Φρονώ ότι αυτός ο εσωτερικός διχασμός μεταξύ Ανατολής και Δύσης δεν θα υπήρχε εάν είχε διαχωριστεί πλήρως η Εκκλησία από το Κράτος. Και τό λέω διότι αυτό που ουσιαστικά επιχειρεί η Εκκλησία (και σε ανησυχητικό βαθμό πετυχαίνει) είναι η δημιουργία ενός θεοκρατικού καθεστώς, όπου ανεξάρτητα από το ποιος θα μας κυβερνά, η Εκκλησία θα κάνει κουμάντο. Όπως δηλαδή συμβαίνει με τα μουσουλμανικά καθεστώτα της Μ. Ανατολής. Αντίδοτο σε όλα τα παραπάνω είναι η ΠΑΙΔΕΙΑ. Και ένα από τα αναχώματα στην ΠΑΙΔΕΙΑ και επομένως στην πρόοδο είναι η Εκκλησία.  

Οι Φωτογραφίες είναι από την παράσταση “Αμήν” της Αλκυόνης Βαλσάρη που παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Κομνηνού στον Πολυχώρο Vault