Τζωρτζίνα Κακουδάκη: είναι υποκρισία να μιλάς στους νέους με λογοκρισία, ωραιοποίηση και με χρώματα παστέλ…

Ποιο είναι το στοιχείο βάση του οποίου ένα έργο κατατάσσεται στην κατηγορία “εφηβικό θέατρο”;
Κατά τη γνώμη μου εφηβικό θέατρο είναι ένα θέατρο με σαφή και κατανοητή φόρμα, που μιλάει ανοιχτά για τα πυρηνικά θέματα της ζωής, για τα αρχετυπικά της ζητήματα για τις μόνιμες, -και που ξεκινούν στην εφηβεία-, υπαρξιακές απορίες για την αξία των πραγμάτων. Για αυτό, αν και ξεκίνησα την σκηνοθετική μου δραστηριότητά στο εφηβικό θέατρο με άξονα τα ειδικά ζητήματα των εφήβων (όπως στο Μετά τον αφρό και το Ρισπέκτ- Θάβοντας τον αδερφό σου στο πεζοδρόμιο), τα τρία τελευταία χρόνια με την “Τριλογία της Ουτοπίας” (Αριστοφάνη Όρνιθες, Σαίξπηρ΄Ονειρο καλοκαιρινής νύχτας, Γκαίτε Φάουστ) αναζητώ, μέσα από κλασσικά κείμενα, τα αιώνια ερωτήματα, που, αν και δεν θα απαντηθούν ποτέ, είναι σημαντικό να απευθύνονται ευθέως στην κοινωνία που ζούμε στην οποία οι έφηβοι είναι ήδη ενεργός πληθυσμός.

Όταν διασκευάζετε ή σκηνοθετείτε ένα έργο για εφήβους, ποιες ηλικίες έχετε στο μυαλό σας;
Ο σκοπός μας, μιας και τα έργα τα διασκευάζουμε στην πρόβα μαζί με τους ηθοποιούς, πάντα είναι το θέαμα να είναι διηλικιακό. Ονοματίζουμε τις παραστάσεις νεανικές, παρόλα αυτά έχουμε παίξει σε πλατείες χωριών, σε ΚΑΠΗ, στις φυλακές ενηλίκων, σε αυλές Δημοτικών Σχολείων με θεατές όλων των τάξεων και η ανταπόκριση ήταν εξίσου θερμή. Στο μυαλό μας πάντως, ως προς την κατανόηση και την αισθητική που επιδιώκουμε μέσα από τις παραστάσεις μας, ορίζουμε ως μέσο όρο την ηλικία των 15 ετών (κάπου ανάμεσα στην τρίτη Γυμνασίου με πρώτη Λυκείου), όπου θεωρούμε ότι ένας άνθρωπος είναι πλήρως αναπτυγμένος γνωστικά και συναισθηματικά, χωρίς ακόμα να έχει αναλωθεί από την φθορά των κοινωνικών και πολιτισμικών απαιτήσεων.

Γιατί η θεματολογία του θεάτρου για εφήβους είναι συχνά τόσο προκλητική;
Δε νομίζω ότι είναι πιο προκλητική από τα θεάματα άλλων ηλικιών. Σκεφτείτε τον Πινόκιο, ή τον Οιδίποδα… αυτά, ναι, είναι προκλητικά θέματα και δεν απευθύνονται σε εφήβους. Άλλο το προκλητικό και άλλο το πραγματικό.

Θεωρώντας ότι οι σημερινοί έφηβοι μέσω του διαδικτύου έχουν πρόσβαση σε όλα και ίσως «τα έχουν δει όλα», υπάρχουν θέματα ή έργα που είναι «ακατάλληλα» ή απαγορευτικά για αυτούς;
Εγώ δεν νομίζω ότι υπάρχουν απαγορευτικά θέματα. Αν τα παραδείγματα είναι το Twilight και ο Άρχοντας των δακτυλιδιών, τι πιο ακραίο μπορείτε να σκεφτείτε; Ο άνθρωπος από την ώρα που γεννιέται έχει να αντιμετωπίζει την φθορά, να φανταστεί το τέλος… Για τι άλλο να μιλάμε εκτός από αυτά; Εξ άλλου για τα επουσιώδη μιλάνε όλη μέρα τα κανάλια και τα σήριαλ… Παρόλα αυτά εγώ θα ενθάρρυνα κάποιον να αποφεύγει να μιλάει για τα πράγματα με λογοκρισία, με ωραιοποίηση και με χρώματα παστέλ, νομίζοντας μάλιστα ότι έτσι προφυλάσσει το νέο από την ζωή. Γιατί συνήθως όταν το κάνουμε αυτό απλά βγάζουμε την ουρά μας απέξω για να μην μας κατηγορήσει κανείς ότι μπλεχτήκαμε σε ευθύνες άλλων. Είναι μεγάλη η υποκρισία μας.

Πως θα χαρακτηρίζατε το εφηβικό κοινό;
Το εφηβικό κοινό είναι καταπληκτικό. Γελάει εύκολα, ταυτίζεται εύκολα, ξεγελιέται δύσκολα. Η εμπειρία της ομάδας μας είναι μόνο θετική. Αλλά για να φτιάξουμε τα έργα και τις παραστάσεις μας έχουμε χύσει αίμα, για να δούμε πώς με το θέατρο θα μιλήσουμε για πράγματα αληθινά, χωρίς να κουνάμε το δακτυλάκι ή να υποβάλουμε άλλα, διανοητικά χειραγωγικά μέσα για το καλό και το κακό. Προσπαθούμε ως δημιουργική ομάδα, να είμαστε υπεράνω της πραγματικότητας και της δικής μας οπτικής του κόσμου, να δούμε τα πράγματα όπως είναι. Αλλά τότε δύσκολο κοινό γίνεται ο εαυτός σου δεν περιμένει να σε δυσκολέψει άλλος.

Ένα από τα χαρακτηριστικά των εφήβων είναι ότι βαριούνται εύκολα και αμφισβητούν τα πάντα… Πόσο εύκολο είναι να κερδίσεις το ενδιαφέρον και την προσοχή τους; Υπάρχουν κάποιοι «θεατρικοί κώδικες» που έχετε διαπιστώσει ότι λειτουργούν;
Όπως είπα και πριν νομίζω ότι λειτουργεί η αλήθεια. Όταν το θέατρο δεν μένει στα λόγια, δεν είναι ένα σύνολο καλλιτεχνικών επιβεβαιώσεων και αισθητικών πειραματισμών, αλλά στόχος είναι να μπήξεις το μαχαίρι στο κόκκαλο, είτε μέσα από τη σκηνική δράση είτε μέσα από το περιεχόμενο ή τη φόρμα, χωρίς δόγματα, τότε δεν αμφισβητεί κανείς. Στις παραστάσεις που κάνουμε εμείς, η ομάδα 4frontal, υπερισχύει πάντα η αλήθεια και η απλότητα. Η αισθητική των παραστάσεων μας ακουμπάει σε ένα είδος «φτωχού θεάτρου» που βασίζεται στην μεταμόρφωση του σώματος του ηθοποιού, την επινοητικότητα των μέσω και των υλικών, ένα θέατρο που γίνεται με το τίποτα ως προς τον υλικό κόσμο (ούτε καν ρεύμα δεν χρειαζόμαστε) αλλά χρειάζεται μυαλό και ψυχή. Αν αυτό είναι ένας θεατρικό κώδικας, είναι γιατί προβάλει φύσει και θέση το μοτίβο «μπορείς και εσύ αρκεί να είσαι παρόντας στη ζωή». Στο τέλος της παράστασης μέσω των θεατροπαιδαγωγικών προγραμμάτων που ακολουθούν δίνεται και λόγος, σκηνικό βήμα και δράση στους θεατές και έτσι και οι ίδιοι, αντί να σιωπούν ως παθητικοί δέκτες παίρνουν θέση απέναντι στα θέματα του έργου, ακούγεται η φωνή τους. Μέσα σε τέτοιες διαδικασίες δεν νομίζω ότι κάποιος προλαβαίνει να βαρεθεί. Γιατί καμία τροφή δεν είναι μασημένη.

Πολλοί έφηβοι αποστρέφονται την ιδέα του θεάτρου. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Μάλλον για αυτό που είπα μόλις. Γιατί η συνήθεια του θεάτρου είναι μια συνήθεια αστική, συνήθως καθόλου συμμετοχική, που πασαλείφει τα τεράστια ζητήματα της ζωής αντί να παίρνει θέση απέναντί τους. Το θέατρο μοιάζει συχνά σαν την τηλεόραση σπίτι μας, με τις βαθιές βελούδινες πολυθρόνες και την σιωπηλή θέαση ενός κόσμου που δεν ανήκεις, μέσα στο σκοτάδι. Αυτό δυστυχώς γίνεται κυρίως και στο παιδικό θέατρο, που διαμορφώνει την τρέχουσα αισθητική των παιδιών, μιας άθλιας απομίμησης του κινηματογράφου. Οπότε ένας φυσιολογικός ζωντανός άνθρωπος, μην βλέπετε που δυστυχώς αυτή η περιγραφή ταιριάζει κυρίως στους νέους, και οι ενήλικοι έτσι θα έπρεπε να είναι, δεν έχει καμιά δουλειά να είναι ένας απλός παθητικός μάρτυρας σε επιδιώξεις και ματαιοδοξίες άλλων…

Ποιες είναι οι «παγίδες» ή τα «κλισέ» που πρέπει ν’ αποφύγει ένα θεατρικό έργο που θέλει να μιλήσει στους εφήβους;
Διδακτισμός, ψυχολογικός εκβιασμός, χειραγώγηση, απλοϊκότητα και το χάιδεμα των αυτιών.

Ποιες είναι οι πιο συνηθισμένες αντιδράσεις που έχετε παρατηρήσει κατά τη διάρκεια ή μετά από μια παράσταση;
Μιας τεράστιας επιθυμίας εξωσκηνικής επικοινωνίας. Οι νέοι θεατές – ειδικά όταν πάμε στο αποξενωτικό συνήθως περιβάλλον του σχολείου- θέλουν να μιλήσουν άμεσα με τους ηθοποιούς της παράστασης, που είναι και αυτοί νέοι 25-28 ετών. Σε αυτό βοηθάει και η φόρμα της παράστασης που είναι ανοιχτή, όπου το μέσα και το έξω της σκηνής είναι μεταβαλλόμενο, αισθάνονται οι θεατές μια πρωτόγνωρη οικειότητα και θέλουν να συζητήσουν, να αντιδράσουν, να διαδράσουν τόσο άμεσα, όσο άμεσα περνάει η πληροφορία από την σκηνή.

Ποια θεωρείτε ότι είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σημερινοί έφηβοι στην Ελλάδα; Μπορεί το θέατρο να βοηθήσει στην επίλυση κάποιων από αυτά;
Οι νέοι, εμείς νομίζουμε, ότι δεν έχουνε φωνή. Φυσικά αυτό δεν ισχύει. Η κοινωνία των ενηλίκων κάνει αυτήν την προβολή για ζητήματα που πρέπει να διαχειριστεί η ίδια, επειδή η κοινωνία των μεγάλων κωφεύει και σιωπά. Αν το θέατρο μπορεί να βοηθήσει; Νομίζω ότι η εγκαθίδρυση εφηβικών θεαμάτων, που είναι ή βαπτίζονται ως τέτοια, ήδη είναι μια αρχή, που βάζει μέσα στο σύστημα των θεατών μια ολόκληρη γενιά ως ισότιμη.

Το μάθημα της θεατρικής αγωγής διδάσκεται σε πολλά σχολεία ακόμα και από το δημοτικό. Πιστεύετε ότι αρκεί για να καλλιεργήσει το έδαφος για ν’ αγαπήσουν τα παιδιά το θέατρο; Τί άλλο θα μπορούσε να γίνει από τους γονείς, το σχολείο, την πολιτεία;
Το θέατρο στο σχολείο κατά τη γνώμη μου, μιας και διδάσκω στην δευτεροβάθμια, πρωτοβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση εδώ και 20 χρόνια, είναι να παράξει πολίτες. Ανθρώπους που μαθαίνουν ότι δικαιούνται να έχουν συναισθήματα, γνώμη και θέση. Που μπορούν να λειτουργούν ομαδικά, μπορούν να διαφωνούν, μπορούν να παρουσιάζουν μια ιδέα τους δυναμικά, όχι για να εξεταστούν αλλά για να εξετάσουν. Ένα ενεργός πολίτης, μπορεί να ξαναγαπήσει ένα θέατρο που θα μοιάζει με το θέατρο, όπως γεννήθηκε. Ένα σύστημα δημόσιου λόγου, όπου η κοινωνία είναι παρούσα για να διαχειριστεί ζητήματα της Πολιτείας και της ατομικής ανάπτυξης των πολιτών, όχι να ψυχοπλακωθεί και γυρίσει ο καθένας στη φωλιά του.

Πείτε μας λίγα λόγια για την παράσταση που ανεβάζετε αυτή την περίοδο…
Φέτος ξανανεβάζουμε το Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας στο Θέατρο του Νέου Κόσμου (κάθε Σαββάτο στις 5.15) ως τις 11 Ιανουαρίου. Από 18 Ιανουαρίου θα ανέβει ο Φάουστ– εγώ μέσα στον κόσμο που ζω, ενώ τόσο το Όνειρο, όσο και η περσινή μας παράσταση των αριστοφανικών Ορνίθων θα ταξιδεύουν σε σχολεία της δευτεροβάθμιας και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Έτσι θα ολοκληρωθεί τη τριλογία της Ουτοπίας που έχει στόχο, μέσα από ένα θέατρο βαλίτσα, που δεν χρειάζεται σκηνικά και τεχνολογικά υποστηρίγματα, αλλά αρκείται στη δύναμη της μεταμόρφωσης των ηθοποιών, να μιλήσει για τις μεγάλες κοσμογονικές θεωρίες του δυτικού ανθρώπου: της ιδανικής Πολιτείας, μέσα από την αρχαία γραμματεία, του Αναγεννησιακού ανθρώπου όπου τα πάντα φαντάζουν πιθανά σε ένα διευρυμένο πλανητικό σύμπαν και του αντιπρόσωπου του ρομαντισμού (Φάουστ) που αποκτά στοιχεία της οικείας για μας σήμερα ατομικότητας και όπου ο κόσμος που έχει να διαπραγματευτεί, αυτό το μεγάλο τοπίο των δυνατοτήτων και των απαγορεύσεων, βρίσκεται πια μέσα του και δημιουργεί την σύγχρονη διλημματική συμπεριφορά του Ευρωπαίου πολίτη.