Θεατής: «Νεφέλες» στο Θέατρο Μπέλλος

Παρακολουθήσαμε, στο Θέατρο Μπέλλος, την παράσταση της ομάδας The Young Quill, «Νεφέλες», μια σύγχρονη διασκευή της ομότιτλης αριστοφανικής κωμωδίας για παιδιά 6 ετών και άνω, σε σκηνοθεσία της Αικατερίνης Παπαγεωργίου και συν-διασκευή του Κωνσταντίνου Ζωγράφου, και σας μεταφέρουμε τις εντυπώσεις μας.

Η κωμωδία του Αριστοφάνη «Νεφέλες» παρουσιάστηκε το 423 π.Χ., στα Μεγάλα Διονύσια, λαμβάνοντας, προς μεγάλη απογοήτευση του σπουδαίου κωμικού ποιητή, το τρίτο βραβείο, με την «Πυτίνη» του Κρατίνου και τον «Κόννο» του Αμειψία να τιμώνται με το πρώτο και δεύτερο βραβείο αντίστοιχα. Η “ήττα” αυτή, την οποία ο Αριστοφάνης θεώρησε ότι υπέστη και για την οποία δεν θα συγχωρούσε ποτέ το αθηναϊκό κοινό, τον οδήγησε να γράψει και να παρουσιάσει μια δεύτερη εκδοχή του έργου. Η συγκεκριμένη εκδοχή είναι αυτή που σώζεται έως σήμερα.

Στο έργο, ένας απελπισμένος αγρότης, ο Στρεψιάδης, “πνιγμένος” από τα χρέη εξαιτίας της σπάταλης ζωής του γιού του, καταφεύγει στο “φροντιστήριον” του Σωκράτη, εκεί που λέγεται πως διδάσκεται ο “δίκαιος” και ο “άδικος” λόγος, με σκοπό να μάθει τα τεχνάσματα του δεύτερου που θα τον απαλλάξουν από τα χρέη και τους δανειστές του. Όταν ο ίδιος αποδεικνύεται ανεπίδεκτος μαθήσεως, πείθει, τελικά, τον γιό του, Φειδιππίδη, να πάρει τη θέση του, ως μαθητής του μεγάλου Φιλοσόφου. Ο αρχικός ενθουσιασμός του Στρεψιάδη στο άκουσμα ότι ο γιος του έμαθε την “τέχνη” της στρεψοδικίας μετατρέπεται σε δυστυχία, όταν αντιλαμβάνεται ότι οι “πονηρές” προθέσεις του “γύρισαν” εναντίον του. Οργισμένος, τότε, ο ήρωας, μαζί με τον δούλο του Ξανθία, ετοιμάζονται να κατεδαφίσουν και να κάψουν το “φροντιστήριον” του Σωκράτη.

Πυρήνας η σάτιρα προς το πρόσωπο του Σωκράτη, την οποία ο Αριστοφάνης χρησιμοποίησε για να επιτεθεί στη σοφιστική κίνηση της εποχής του, αν και, μέσα από το έργο του Πλάτωνα, ο μεγάλος φιλόσοφος φαίνεται να είχε ασκήσει κριτική σε αυτή. Για τον Αριστοφάνη οι Σοφιστές, μέσα από την αμφισβήτηση τους για τις καθιερωμένες πεποιθήσεις και θεσμούς, την υπονόμευση των πατροπαράδοτων ηθών και κανόνων και -πρωτίστως- μέσα από τον θρησκευτικό “αγνωστικισμό” τους, αποτέλεσαν την κύρια αιτία εξάπλωσης της κοινωνικής, πολιτικής και ηθικής κρίσης της Αθήνας.

Στο “στόχαστρο” του βρίσκονται οι οικονομικές συναλλαγές, η ανατροπή των “φυσιολογικών” οικογενειακών σχέσεων, το status quo και οι ταξικές διαφορές, η διαφθορά και άλλες ηθικές στρεβλώσεις, η έλλειψη ορθού λόγου και σωφροσύνης των πολιτών, ο ασύδοτος νεωτερισμός, η παρακμή ενός εκπαιδευτικού συστήματος που δεν προσφέρει τα απαραίτητα εφόδια στους νέους, οι εύκολες “λύσεις” που οδηγούν στην απάτη και, επειδή με τον Αριστοφάνη τίποτα δεν είναι “άσπρο” ή “μαύρο”, σε μια κίνηση “ματ”, η άκριτη προσκόλληση στο παρελθόν.

Οι «Νεφέλες» παρουσιάζονται, στο Θέατρο Μπέλλος, σε μια ελεύθερη διασκευή της Αικατερίνης Παπαγεωργίου και του Κωνσταντίνου Ζωγράφου, η οποία μεταφέρει την υπόθεση στο σήμερα, αναδεικνύοντας τη διαχρονικότητα του αριστοφανικού λόγου και, παράλληλα, εξετάζοντας και επεκτείνοντας τους προβληματισμούς που έθεσε ο σπουδαίος κωμικός ποιητής με μια σύγχρονη ματιά η οποία ανταποκρίνεται στην ευαισθησία και την ειλικρίνεια με την οποία το παιδικό θέατρο οφείλει να διερευνά ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία της εποχής μας.

Ο Στρεψιάδης, λοιπόν, είναι  ένας ελεύθερος επαγγελματίας πνιγμένος στα χρέη. Ασφαλιστικό ταμείο, καταναλωτικά δάνεια, ΕΝΦΙΑ, τέλη κυκλοφορίας, ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ, όλες αυτές οι “τρομακτικές” λεξούλες που κάνουν τον ήρωα μας, όπως και τον μέσο Έλληνα, να χάνει τον ύπνο του. Ο μεγαλύτερος “βραχνάς” του, ο γιός του, που ακούει στο όνομα Φειδιππίδης. Εκείνος δεν φαίνεται διατεθειμένος να χάσει τον ύπνο του, ούτε την προνομιούχα, σπάταλη ζωή του, στην οποία η μόνη έγνοια του είναι ο αριθμός των followers στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ώσπου τη λύση, για να μπει ο “άσωτος” γιος στον σωστό τον δρόμο, τη δίνει ο οικιακός βοηθός, ο Εμπεδοκλής, Εμπεδοκλάκης ή Λάκης, που προτείνει στον Στρεψιάδη να στείλει τον Φειδιππίδη στη «Σχολή Δικαίου», εκεί που όπως λένε «το άδικο το κάνουν να φαίνεται δίκαιο».

Από εκεί και πέρα η πλοκή βαδίζει στα χνάρια του πρωτοτύπου, μόνο που τα πράγματα δεν είναι, ακριβώς, όπως φαίνονται. Ο “μεγάλος δάσκαλος”, σε αντίθεση με την αριστοφανική εκδοχή, θεωρεί την παιδεία ένα δημόσιο αγαθό που θα πρέπει να παρέχεται δωρεάν, ο “δίκαιος” λόγος θα θριαμβεύσει επί του “άδικου”, ο Φειδιππίδης θα ερωτευθεί τη μια «Νεφέλη», η οποία θα εγκαταλείψει την αθάνατη ζωή της για να βιώσει την αγάπη, το “αδιέξοδο” και “σκοτεινό” τέλος θα αντικατασταθεί με ένα ελπιδοφόρο και αισιόδοξο μήνυμα, κατά το οποίο πατέρας και γιος θα βγουν σοφότεροι από τις δοκιμασίες τους, όλες οι “διαφορές” θα παραμεριστούν και θα επέλθει συμφιλίωση.

Αικατερίνης Παπαγεωργίου και Κωνσταντίνος Ζωγράφος επιλέγουν ένα έργο που γράφτηκε για μια κοινωνία που “νοσεί” για να μιλήσουν για τη “νόσο” των κοινωνιών στον 21ο αιώνα. Όπως και ο Αριστοφάνης, μιλούν για τις “αδυναμίες” του εκπαιδευτικού συστήματος, επικεντρωμένοι, από τη μεριά τους, σε μια “άκαμπτη” διαδικασία που δεν αφήνει περιθώρια στα παιδιά να αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη και αυτοέκφραση. Βάζουν τους ήρωες τους να αναρωτηθούν για τη σχετικότητα – ή μη – εννοιών όπως η αλήθεια και η δικαιοσύνη, για τη διαδικασία της σκέψης σε έναν κόσμο ταχύτητας, για το πως να αγκαλιάζουμε τη θνητή μάς φύση με τις αδυναμίες και τα ελαττώματα της. Εκφράζουν οικολογικές ανησυχίες, πίστη στη δύναμη της αγάπης να στηρίζει, να συγχωρεί και να απαλύνει τις πληγές αυτού του κόσμου, το θάρρος που απαιτείται για να παρακάμπτεις τους φόβους σου και να κάνεις το βήμα μπροστά.

Μιλούν για τον σχολικό εκφοβισμό, τη βία και το “λεξιλόγιο” της εξουσία, που καταπιέζει, αλλάζει τα νοήματα των λέξεων και διαφθείρει συνειδήσεις, την ακόρεστη “δίψα” του ανθρώπου που δεν είναι ευχαριστημένος ποτέ με αυτό που έχει και, εν τέλει, αποδεικνύεται δυστυχισμένος. Για την απόρριψη της ίδιας της μοναδικότητας μας και την εμμονή να είμαστε όλοι ίδιοι, για τη ματαιότητα της αναζήτησης μιας εύκολης και πρόσκαιρης “χαράς”, για τη σπουδαιότητα της ενσυναίσθησης, για την πρόοδο που επιτυγχάνετε μόνο μέσω της ενότητας και της αλληλεγγύης: «Να μάθεις να αγαπάς και να αγαπιέσαι, και από το χέρι του άλλου να κρατιέσαι», μας τραγουδούν, όλοι μαζί, αγκαλιασμένοι, οι ήρωες στο τέλος.

Η Αικατερίνη Παπαγεωργίου στήνει στη σκηνή ένα πολύχρωμο, αισιόδοξο, μουσικό και άκρως διασκεδαστικό σύμπαν, με τα ευτράπελα του, τους αστείους “μελοδραματισμούς” του, τις ονειρικές εξάρσεις του και τις ανατροπές του. Με απλά σκηνικά μέσα, τη δύναμη ενός απλού αλλά όχι λιγότερο σοφού λόγου, το χορό και το τραγούδι, το χιούμορ που κλείνει το μάτι τόσο στον Αριστοφάνη όσο και στον νεοέλληνα, με αληθοφανείς χαρακτήρες που, φυσικά, δεν ξεφεύγουν απόλυτα από την απαραίτητη τάση υπερβολής που τους καθιστά κωμικούς. Μια παράσταση εύρυθμή και ισορροπημένη που δεν δίνει έτοιμες απαντήσεις, αλλά θέτει ερωτήματα, κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον, απευθύνεται και σε μεγάλους θεατές.

Η μουσική της Σίσσυς Βλαχογιάννη ενισχύει το κωμικό τέμπο, τη θριαμβευτική, ελπιδοφόρα και ενωτική ατμόσφαιρα του τέλους, ενώ, τα τραγούδια γίνονται εκείνο το ζωηρό μέσο αφήγησης που δίνει ζωντάνια στην παράσταση, φορείς ουσιωδών μηνυμάτων, ενώ, άλλοτε, δημιουργούν δυνατές εικόνες που ξεπηδούν από την φαντασία των ηρώων και παρεισφρέουν στη δική μας με απίστευτή μεταδοτικότητα. Πρωτότυπα κομμάτια διαλέγονται με αξέχαστες επιτυχίες όπως η «Άπονη Ζωή», το «Βρέχει φωτιά στη στράτα μου», το «I Will Survive».

Τα σύγχρονα κοστούμια της Ειρήνη Γεωργακίλα αποκαλύπτουν τα ελαττώματα και τα προτερήματα εκείνων που τα φορούν. Τα σκηνικά της ομάδας The Young Quill θυμίζουν υπερμεγέθη χρωματιστά ξύλινα παιχνίδια. Ο φωτισμός του Κωστή Μουσικού μας ταξιδεύει από την πραγματικότητα στην ουτοπία, από τη συνειδητοποίηση στην ψευδαίσθηση, και πάλι πίσω.

Οι ερμηνείες γίνονται το κυριότερο όχημα της κωμικής υφής του έργου. Οι ήρωες αυτοσαρκάζονται και διακωμωδούν την ίδια τους την “κατάντια”.

Ο Στρεψιάδης του Νίκου Γιαλελή είναι ο διαχρονικός Έλληνας γονιός με την τάση προς το “μελό”, το πιεσόμετρο πάντα εύκαιρο, τον διακαή πόθο να εξασφαλίσει ένα μέλλον για το “αχαΐρευτό βλαστάρι του” και όχι οποιοδήποτε μέλλον, αλλά εκείνο ακριβώς που έχει ο ίδιος στο μυαλό του, που γκρινιάζει και παραπονιέται αλλά δεν σταματά να το κακομαθαίνει. Είναι η ενσάρκωση του σύγχρονου ανθρώπου που έχει μάθει στη ρεμούλα και την αρπαχτή, που δεν βλέπει εύκολα το “λάθος” των δικών του τρόπων, δεν αναγνωρίζει ότι, ίσως, το παιδί του το έχει πλάσει “κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του” μέσα από τα ελαττώματα τα δικά του και του κόσμου που θα του κληροδοτήσει. Όμως, στο τέλος, η αγάπη για το παιδί του είναι εκείνη που νικάει και η πίστη ότι μόνο του μπορεί να βρει τον δρόμο του. Η ρήξη των οικογενειακών δεσμών αποκαθίσταται.

Από τη μια στιγμή στην άλλη οι “ρόλοι” ανάμεσα σε πατέρα και γιο θα “αντιστραφούν”. Ο Φειδιππίδης του Γιώργου Κουμούτσου μεταμορφώνεται σε εκείνον τον υπεύθυνο ενήλικα που διακηρύσσει έναν πιο δίκαιο κόσμο, που γίνεται εκείνος “καθοδηγητής” του πατέρα του προς μια σωστότερη στάση ζωής, που ερωτεύεται με έναν χαζό, αγνό και απόλυτα αξιαγάπητο τρόπο. Ο Εμπεδοκλής του Γιώργου Μαρτίνου, είναι ένας νοήμων και -ολίγον τι- είρωνας τύπος, ο οποίος, με τη σφουγγαρίστρα στο χέρι, έχει μάθει με χάρη, πανουργία και τρομερή υπομονή να βάζει στη “θέση” τους αφεντάδες του, για τους οποίους, βέβαια, τρέφει και ένα νοιάξιμο.

Ο Σωκράτης του Τρύφωνα Ζάχαρη φέρνει πολύ σε έναν “γκουρού” που έχει κατακτήσει εσωτερική “φώτιση” και το ίδιο επιθυμεί και για τα “παιδιά” του. Στον “μαθητή” του Μιχάλη Κατσούδα πολύ θα αναγνωρίσουμε το “σπασικλάκι” που κρύβεται μέσα μας. Πιστός στον μεγάλο δάσκαλο και πειθαρχημένος δεν θέλει να χάσει την πρωτοκαθεδρία. Και τέλος, οι «Νεφέλες», Στεφανία Ζώρα και Αφροδίτη Κατσαρού. Αιθέριες σκηνικά υπάρξεις σαν “αερικά” που έρχονται να τραγουδήσουν για την αρχέγονη ομορφιά της φύσης και τον κύκλο του νερού, ξαναθυμίζοντας μας όσα ο σύγχρονος τρόπος ζωής λησμόνησε. Όμως πολλές φορές και η “τελειότητα” κουράζει και έτσι, όταν η μια ερωτευθεί τον θνητό Φειδιππίδη, θα βρει το κουράγιο να ακολουθήσει την καρδιά της προς το άγνωστο και να μάθει τι σημαίνει το να ζεις μόνο μια φορά. 

Οι «Νεφέλες» του Αριστοφάνη μεταφέρονται εύστοχα στο σήμερα σε μια απολαυστική μουσικοθεατρική παράσταση για μικρούς και μεγάλους.