Ακολουθώντας τα βήματα του «Τυφλού ξεναγού» προς τον Κάτω Κόσμο

Όσο κι αν το γλέντι στον πεζόδρομο της Νικολαϊδου έχει ανάψει, όσο κι αν οι άνθρωποι στροβιλίζονται στον συρτό, εσύ επιμένεις να ακούς τον ήχο από το λευκό μπαστούνι καθώς αναζητάει το επόμενο βήμα του στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας.

Η τυφλή ξεναγός Ελένη Γκουβάτσου κρατάει αγκαζέ τον ηθοποιό και σκηνοθέτη του site specific project, Παύλο Παυλίδη και η εξερεύνηση ανάμεσα στα μεγαλοπρεπή ερείπια του ναού της Αρτέμιδας και του Ποσειδώνα, των Μεγάλων Προπυλαίων, του αρχαίου πηγαδιού, ξεκινά.

Ο σκηνοθέτης της παράστασης Παύλος Παυλίδης και η τυφλή ξεναγός Ελένη Γκουβάτσου.

Η φωνή της, που φτάνει στα αυτιά σου από τον ασύρματο πομπό και τα ακουστικά που φοράς, έχει μετρήσει τα πόδια που πατούν τις πανάρχαιες πέτρες – «124 πόδια και μερικά μπαστούνια» λέει – τονίζοντας πως ανάμεσα μας, πλάϊ μας, κυκλοφορούν και συνάνθρωποι μας με οπτική αναπηρία.

Η παράσταση του «Τυφλού ξεναγού», εξάλλου, στο πλαίσιο της «2023 Ελευσίς – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης», είναι ένας φόρος τιμής στους ‘αόρατους’ μη βλέποντες, σ’ αυτούς που πασχίζουν να κερδίσουν το χώρο τους στην εχθρική πόλη ή στο εχθρικό χωριό και σ’ εκείνους (όλους εμάς νομοτελειακά) που θα καταδυθούν στο παντοτινό σκοτάδι μέσα από την απώλεια ενός αγαπημένου ή τη δική μας απώλεια.

Ανεβαίνοντας την πομπική οδό, οι μισοί θεατές φορούν μάσκα ύπνου.

Ο αρχαιολογικός χώρος της Ελευσίνας, δεν ήταν τίποτα λιγότερο για 1.000 χρόνια από μια πύλη σε τελετές μύησης – άγνωστες στις λεπτομέρειες τους, για την ζωή στον Κάτω Κόσμο· μια εξοικείωση με το τέλος, με τον θάνατο. «Ευτυχισμένος όποιος έχοντας δει αυτές τις ιεροτελεστίες πάει κάτω από την κούφια γη, γιατί γνωρίζει το τέλος της ζωής και τη θεόσταλτη αρχή της», είχε πει ο Πίνδαρος και απόψε τα λόγια του επαναλαμβάνει η Ελένη Γκουβάτσου. Η Ελένη φοράει γυαλιά ηλίου – αν και δεν τα χρειάζεται αφού προχωράμε «στη φέξη του φεγγαριού». Αλλά αυτή είναι η μοίρα της τυφλότητας που, για σχεδόν μιαν ώρα, θα γνωρίσεις κι εσύ. Στην τσέπη σου, κρύβεται μια ολόμαυρη μάσκα ύπνου. Κι αφού περπατήσεις ανάμεσα στα ευρήματα της ανασκαφής – από την Εσχάρα των θυσιών, «το πρώτο μπάρπεκιου της Αθήνας» έως το Καλλίχορον Φρέαρ, εκεί όπου η θεά Δήμητρα κοντοστάθηκε αναζητώντας την αρπαγμένη κόρη της Περσεφόνη από τον Πλούτωνα, θεό του Κάτω Κόσμου – η ξεναγός σου, θα σου ζητήσει να κλείσεις κι εσύ τα μάτια.

Με την βοήθεια ενός συνοδού που έχεις επιλέξει και σου κρατά σφιχτά το χέρι για να μην τσακιστείς στα εμπόδια, ανηφορίζετε μαζί την Πομπική οδό που οδηγεί στο Τελεστήριο. Η τελευταία εικόνα που αντικρίζεις είναι μια τεράστια γούβα στον βράχο, εκεί όπου θεωρείτο πως ήταν οι πύλες του Άδη. «Ακολουθείστε με τυφλά», σε προσκαλεί η ξεναγός «και προσοχή στο κενό ανάμεσα στην πραγματικότητα και στη φαντασία» προειδοποιεί.

Στο χώρο του Τελεστηρίου όλα συμβαίνουν στο σκοτάδι, με εξαίρεση τους τρεις ερμηνευτές.

Έχουμε φτάσει σε ένα πλάτωμα (μαθαίνεις από το συνοδό σου) και οι πέτρες του μοιάζουν ακόμα πιο γκρίζες όσο νυχτώνει. Η μάσκα κρατάει τα μάτια σου απαλά κλειστά για να αφεθείς τελικά στην συνειρμική, ακατάληπτη αφήγηση των καινούργιων φωνών που χαϊδεύουν τ’ αυτιά σου. Φωνές που καβαλούν η μια την άλλη σαν ήχοι που έρχονται από την κούφια γη του Πίνδαρου και δεν έχεις παρά να εμπιστευτείς μονάχα την ακοή σου. Ίσως και τη θέρμη του σώματος που κάθεται δίπλα σου.

Σαν Μύστες σκορπίζουν λόγια και εμπειρίες απώλειας και φόβου, χαμού και θυμού, τελετών επιμνημόσυνης δέησης και πένθους, αποτέφρωσης, αποσύνθεσης (του σώματος), άλλοτε ψάλλουν μα πάντα μιλούν για το τετελεσμένο. Ακόμα κι αν είναι το τελευταίο σημείωμα στο ψυγείο που άφησε ένας αγαπημένος πριν χαθεί για πάντα. Ακόμα κι αν είναι η φωνή ενός παιδιού που υπόσχεται στη μάνα του πως «θα σε πάρω όταν φτάσω»· αλλά καίγεται ζωντανό μέσα στο τρένο για την Θεσσαλονίκη.

Ανθή Φούντα, Γκάρι Σάλομον και Μαρίνα Καλογήρου.

Ανάμεσα στα λόγια από το Επέκεινα ακούς και μια παλιά ηχογραφημένη φωνή, τις μαρτυρίες του Θοδωρή Κώνστα, του πρώτου πιστοποιημένου τυφλού ξεναγού παγκοσμίως, που πέθανε το 2020 πριν ολοκληρώσει το όραμα του: Για τον Ξεναγό με οπτική αναπηρία. Αυτός ο άνθρωπος που τώρα μιλάει από κάποιον μακρινό μη τόπο είναι η ψυχική αφετηρία της παράστασης που αποτίνει ένα μικρό φόρο τιμής στο όραμα του. Ειρωνεία, σκέφτεσαι, αφού το όραμα συνδέεται άρρηκτα με την ορατότητα – κι όμως κι ένας τυφλός μπορεί να δει μακριά.

Το νιώθεις, άλλωστε, καθώς ακούς τις φωνές των ευαίσθητων ερμηνευτών, της Μαρίνας Καλογήρου (υπεύθυνης και για την ανάπτυξη της ιδέας και τον καλλιτεχνικό σχεδιασμό), της Ανθής Φούντα, του Γκάρι Σάλομον και φυσικά της Ελένης Γκουβάτσου. Κι όταν πια, μια φωνή από τους επόπτες της παράστασης, σου ψιθυρίζει πως «μπορείτε να βγάλετε τη μάσκα σας», οι αφηγητές σου έχουν χαθεί από τα χώματα του Τελεστηρίου. Λες και ήταν σκιές του Κάτω Κόσμου, πλάσματα της φαντασίας σου και της απελπισμένης ανάγκης του καθενός από εμάς να συμφιλιωθεί με το θάνατο. Τρία αναλόγια με αναμμένα φωτάκια μαρτυρούν το πέρασμα τους από εδώ, μια μαύρη μάσκα στη χούφτα σου μαρτυρά το δικό σου. Το φως έχει πέσει για τα καλά, είναι περασμένες δέκα και οι προβολείς από την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου, σχεδόν σε τυφλώνουν. Δεν μπορείς να συγκρατήσεις το γέλιο σου όταν οι στίχοι από το νησιώτικο τραγούδι (ναι, οι Ελευσίνιοι εξακολουθούν να χορεύουν στην διπλανή ταβέρνα) λένε πως «από τα γλυκά σου μάτια τρέχει αθάνατο νερό»…

Κάθε παράσταση παρακολουθούν περί τους 60-70 θεατές.

Ο «Τυφλός ξεναγός» παρουσιάστηκε μόνο για τρία βράδια στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας και τα βήματα του ακολούθησαν περί τα 200 (το πολύ) άτομα. Διήρκησε δηλαδή, πολύ λίγο – αντιστρόφως ανάλογα με το υπαρξιακό φορτίο του πένθους και τον φόβο του θανάτου που βασανίζει τον πάσα ένα για όσο ζει. Ανήκει σε εκείνες τις παραστάσεις που ονομάζουμε «βιωματικές», εκείνες που έχουν την δυνατότητα να ‘παρενοχλούν’ τον προσωπικό σου χώρο και συναίσθημα υποσυνείδητα και για καιρό.

Μια παράσταση, στιγμές της οποίας θα βολευτούν στο σκοτάδι σου, μέχρι (θα είναι ευτύχημα) να συνειδητοποιήσεις πως, τόσο εσύ, όσο και ο καθένας μας μπορεί να είναι ένας τυφλός ξεναγός της ζωής.