Οι κωμωδίες του Σαίξπηρ στα χέρια της νεότερης γενιάς στο ΚΠΙΣΝ

Η ρευστότητα των φύλων. Η μεταμορφωτική δύναμη της ερωτικής επιθυμίας. Η κοινωνική θέση της γυναίκας. Ο ορισμός της ταυτότητας. Αυτές οι έννοιες αποκαλύπτεται πως υπήρχαν στο συγγραφικό λεξιλόγιο του Σαίξπηρ, πολύ πριν ξεκινήσει η παγκόσμια αμφισβήτηση του πατριαρχικού συστήματος. Και μπορεί, πέντε αιώνες πίσω, το πρόσημο τους να ήταν διαφορετικό, όμως σηματοδοτούν μια καινούργια ευκαιρία συνομιλίας με τον ελισαβετιανό βάρδο. Αυτή η ιδέα καθορίζει το νέο κύκλο των «Παραβάσεων» – με τίτλο «Αγάπης αγώνες» του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος που τοποθετεί στο επίκεντρο τέσσερις σαιξπηρικές κωμωδίες και τις αναδεικνύει ως υλικό σύγχρονου διαλόγου μέσα από δραματοποιημένα αναλόγια.

Ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Έκτορας Λυγίζος επιμελείται τον δημιουργικό αυτό κύκλο, αξιοποιώντας την εμπειρία του στον Σαίξπηρ. Ήταν το 2019 όταν ξανακοίταζε το μύθο του «Άμλετ» και μόλις το προηγούμενο καλοκαίρι πρωταγωνιστούσε στην φεστιβαλική «Καταιγίδα» σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά. «Δεν είχα καταπιαστεί ξανά με τις κωμωδίες του και διαπίστωσα πως σε τεχνικό επίπεδο στέκονται ακόμα πιο ψηλά κι από τις τραγωδίες του: Έχουν περισσότερες εναλλαγές ύφους, περισσότερες φιλοσοφικές αναλύσεις, περισσότερο παιχνίδι και ανατροπές, επεξεργάζονται σύγχρονα θέματα κι έχουν ήρωες που βρίσκονται σε διαρκή αναζήτηση. Επιπλέον, είναι έργα που δεν ανεβαίνουν συχνά, εκτός από ελάχιστες λαμπερές προσπάθειες».

Λαμβάνοντας υπόψιν όλες αυτές τις αξίες, ο Έκτορας Λυγίζος αναθέτει σε τέσσερις δημιουργούς της νεότερης – Άρη Μπαλή, Κατερίνα Γιαννοπούλου, Εύα Βλασσοπούλου και Μάνο Βαβαδάκη – τέσσερα κωμικά έργα του Σαίξπηρ, αφού επιμεληθεί τη διασκευή τους για να είναι πιο ευσύνοπτα ως αναλόγια. Χάρη σε αυτή τη διαδικασία, ο Λυγίζος ομολογεί πως ανακαλύπτει ξανά την «θεραπευτική διάσταση της συγγραφής του Σαίξπηρ και της κωμωδίας του. Φιλτράρονται όλα μέσα από μια εξαιρετική στιχουργική, που διατηρεί το σφρίγος της, αναγνωρίζοντας στα έργα του θαυμάσια τραγούδια».

Οι επιλογές των «Παραβάσεων» ενώνονται και κάτω από τον κοινό τόπο του έρωτα, ένα ανεξάντλητο θεματολογικό άξονα, εδώ σε διάφορες εκφάνσεις του: Από τη ρομαντική και υπαρξιακή του διάσταση έως την κοινωνική. Είναι το σημείο όπου ο Σαίξπηρ γίνεται εφαλτήριο για την διερεύνηση των έμφυλων και κοινωνικών στερεοτύπων – ζητήματα που απασχολούν ιδιαίτερα στις μέρες μας. Ως καλλιτέχνες της νέας εποχής μα συνάμα οπαδοί της συγγραφικής τελειότητας του Σαίξπηρ, έρχονται να επενδύσουν στη μαγεία του θεατρικού λόγου μέσα από σύγχρονα ερεθίσματα.  

Άρης Μπαλής

Με την, ίσως, πιο περίτεχνη ερωτική κωμωδία του κορυφαίου Ελισαβετιανού συγγραφέα, ανοίγει ο κύκλος του αφιερώματος και με τον Άρη Μπαλή ν’ αναρωτιέται για το φαινόμενο και την επίδραση του έρωτα. «Καθώς η πλοκή έχει απλοποιηθεί και έχουμε κρατήσει στον πυρήνα της τα τρία πρωταγωνιστικά ζευγάρια του έργου, παρακολουθούμε πως το ερωτικό παιχνίδι και το συναρπαστικό ξάφνιασμα του έρωτα που βιώνουν οι ήρωες, έρχεται να ανατραπεί μέσα από το σήμα του θανάτου. Νιώθω πως είναι πολύ σπουδαίο που ο Σαίξπηρ τοποθετεί σε συνομιλία αυτές τις δύο μεγαλειώδεις δυνάμεις: Τον έρωτα ως ένα από τα πιο θερμά επεισόδια της ζωής που, όμως, σκιάζεται από το θάνατο, υπογραμμίζοντας πως στην πορεία της ζωής φωλιάζει μια ματαίωση. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει πως σταματά τον άνθρωπο από την ανάγκη του για παιχνίδι» εξηγεί ο ηθοποιός Άρης Μπαλής που οργανώνει σκηνοθετικά το αναλόγιο.
Και παρότι ο έρωτας είναι ένα από τα αγέραστα ζητήματα της παγκόσμιας δραματουργίας, τα κοινωνικά ερεθίσματα της εποχής μας έρχονται σε ρήξη με την θεώρηση του έρωτα κατά την εποχή του Σαίξπηρ. «Η αλήθεια είναι πως αν πάρεις κατά γράμμα το έργο, δεν μπορείς παρά να συγκρουστείς. Δεν μπορείς να αγνοήσεις πως οι γυναικείοι ρόλοι του έργου είναι ατελείς, πως η ταυτότητα των ανδρών είναι η ‘ορθόδοξη’ και πως η επιτελεστικότητα του φύλου απέχει πολύ από την σημερινή αντίληψη. Κατά συνέπεια και παίρνοντας μια θέση απέναντι σε αυτό, δεν μπορούμε παρά να υιοθετήσουμε τη φόρμα του παιχνιδιού όπου τα πράγματα γίνονται αλλά και δεν γίνονται σοβαρά. Μας δίνει και ο Σαίξπηρ το άλλοθι, αφού ο έρωτας πλησιάζεται μέσα από μια παιδικότητα και αφέλεια. Κι έτσι αναδεικνύουμε τις αντιφάσεις του τότε με του σήμερα» παρατηρεί. Ασκημένος στον Σαίξπηρ ως ηθοποιός – τόσο στον «Άμλετ» του Λυγίζου όσο και στην «Δωδέκατη νύχτα» του Δημήτρη Καραντζά – ο Άρης Μπαλής αναγνωρίζει πως στα έργα του Σαίξπηρ η κατάθεση ψυχικών και φιλοσοφικών ιδεών είναι τόσο πυκνή και πως η ποιητική αφαίρεση είναι ιδανική για να συμπυκνώσει άπειρα ζητήματα· χαρακτηριστικά που τον καθιστούν ωσεί παρών. «Είναι δύσκολο να μην συνδεθείς με τον Σαίξπηρ κι αυτό είναι που εγγυάται τη διαχρονία του. Ο τρόπος που μιλάει για τη ζωή είναι τόσο εύστοχος και η ποίηση του τόσο υψηλής αξίας που πάντα σου δίνει επιχειρήματα για να καταπιαστείς μαζί του από την αρχή».
Info
Η παράσταση αναλογίου «Αγάπης αγώνας άγονος» θα παρουσιαστεί την Κυριακή 13 Νοεμβρίου σε μετάφραση Στρατή Πασχάλη στο Φάρο του ΚΠΙΣΝ.
Παραστάσεις 14.00 και 17.00

Κατερίνα Γιαννοπούλου

Ένα από τα πιο τολμηρά, για την εποχή του, σαιξπηρικά έργα που θέτει την ρευστότητα της επιθυμίας και την αμφισβήτηση των φύλων, έρχεται στα χέρια της Κατερίνας Γιαννοπούλου. Οι ήρωες της «Δωδέκατης νύχτας» είναι έρμαια της επιθυμίας τους, καθώς γυναίκες (όλων των τάξεων) μεταμφιεσμένες σε άνδρες, ερωτεύονται άνδρες οι οποίοι αγνοούν πως είναι γυναίκες· την ώρα που η ανδρική όψη των γυναικών αυτών τις κάνει ελκυστικές στα μάτια άλλων ομόφυλων τους. «Μπορεί αυτοί οι όροι να μην ερμηνεύονται στην εποχή μας με τον ίδιο τρόπο, αλλά η κυκλοφορία των φύλων και ο άξονας της μεταμόρφωσης μας δίνει μια ευκαιρία να ξανασυστήσουμε το έργο μέσα από την σύγχρονη οπτική γι’ αυτές τις έννοιες. Γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρον δε, αν λάβουμε υπόψιν πως στα πρωτότυπα ανεβάσματα των έργων οι γυναικείοι ρόλοι παίζονταν από άνδρες» σημειώνει η σκηνοθέτιδα.
Μη έχοντας ασχοληθεί ξανά με το έργο του Σαίξπηρ, η μελέτη της «Δωδέκατης νύχτας» την έφερε κοντά στην κοινή ομολογία  της απαράμιλλης «μουσικότητας και του ρυθμού του κειμένου του Σαίξπηρ που αρκεί και μόνο για να στήσουμε ένα αναλόγιο, να επικεντρωθούμε στο λόγο του έργου».
Η Κατερίνα Γιαννοπούλου βρίσκει το σύνολο της εργογραφίας του Σαίξπηρ αθεράπευτα μοντέρνο «αφού είναι τόσο περίπλοκο που πάντα σου δίνει την δυνατότητα να ανακαλύψεις κάτι καινούργιο. Άρα το γεγονός ότι είναι κλασικό, δεν σημαίνει ότι γλιστράει προς το μπανάλ. Απεναντίας, δεν γίνεται να μην αναγνωρίσουμε σε αυτό τις ρίζες της σύγχρονης δραματουργίας. Πάντα μπορείς να βασιστείς στον Σαίξπηρ».
Info
Η παράσταση αναλογίου «Δωδέκατη νύχτα» θα παρουσιαστεί τον Φεβρουάριο σε μετάφραση Νίκου Χατζόπουλου στο Φάρο του ΚΠΙΣΝ.

Μάνος Βαβαδάκης

Όπως προδίδει και ο τίτλος του, είναι ίσως το πλέον καθαρόαιμο κωμικό έργο του Σαίξπηρ και, κατά την άποψη του Μάνου Βαβαδάκη, «και το πιο παρεξηγημένο. Τις περισσότερες φορές ανεβαίνει ως φάρσα· παρόλα αυτά, είναι ένα κείμενο που διακρίνεται για την άψογη στιχουργική του. Δουλεύοντας πάνω σε αυτό πρέπει να υπηρετήσεις δύο αφεντάδες: Την εξωφρενική κωμωδία και την βαθιά ποίηση» επισημαίνει.
Στην «Κωμωδία των παρεξηγήσεων» δύο ζευγάρια πανομοιότυπων διδύμων που έχουν χωριστεί στη γέννα βρίσκονται στην ίδια πόλη, χωρίς να γνωρίζουν ο ένας για την παρουσία του άλλου. Κάπως έτσι, ξεκινά μια ιλιγγιώδης αλυσίδα αστείων ανατροπών που φέρνει στην επιφάνεια το ζήτημα της ταυτότητας όσο και της πλάνης.
Η «Κωμωδία των παρεξηγήσεων» θα είναι η πρώτη από την φετινή σαιξπηρική ακολουθία για τον Μάνο Βαβαδάκη αφού την προσεχή ‘Ανοιξη και σε σκηνοθεσία Ακύλλα Καραζήση θα πρωταγωνιστήσει σε μια σύνθεση έργων του συγγραφέα με κεντρικό άξονα τον δαιμόνιο Φάλσταφ. Τίτλος της οι «Καμπάνες τα μεσάνυχτα. Κάποιες κυρίες διασκεδάζουν». Στο βιογραφικό του Βαβαδάκη έχει προηγηθεί και ο «΄Αμλετ» – στο ευρηματικό ανέβασμα του Χρήστου Θεοδωρίδη το 2014 – εξοικειώνοντας τον από νωρίς με τον σαιξπηρικό κόσμο. Έτσι ώστε σήμερα να δηλώνει ένας από τους εκατομμύρια θαυμαστές της γραφής του. «Ο Σαίξπηρ έχει πετύχει να χωρέσει μια φιλοσοφική θεώρηση ακόμα και στο πιο μικρό πράγμα με το οποίο καταπιάνεται. Τα έργα του είναι οδηγοί ζωής: Πως να ζήσεις μπροστά στη μοναδική βεβαιότητα του θανάτου. Ασφαλώς, θέτει τόσα πολλά υπαρξιακά ζητήματα στα έργα του τα οποία, στους αιώνες κατά τους οποίους ανεβαίνουν, δεν έχουν απαντηθεί. Κι ούτε ο ίδιος έχει αποπειραθεί να τα απαντήσει. Γι’ αυτό και είναι αθάνατος».
Info
Η παράσταση αναλογίου «Η κωμωδία των παρεξηγήσεων» θα παρουσιαστεί τον Μάρτιο σε μετάφραση Διονύση Καψάλη στο Φάρο του ΚΠΙΣΝ.

Εύα Βλασσοπούλου

Η κοινωνική αντιμετώπιση της γυναίκας και η θέση της σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία βρίσκεται στον πυρήνα της κωμωδίας που παραλαμβάνει η Εύα Βλασσοπούλου. Αναγνωρίζοντας πως πρόκειται για ένα σημαντικό έργο, δεν παύει να προβληματίζεται για το πως εγγράφεται στην εποχή μας ο άνδρας που «δαμάζει» μια γυναίκα μέσα στο γάμο – εν προκειμένω πως ο έμπορος Πετρούκιος αποφασίζει να καταπνίξει την ελεύθερη βούληση της Κατερίνας από την στιγμή που γίνεται γυναίκα του. «Πως παρουσιάζεις τις μεθόδους του Πετρούκιου αν όχι κακοποιητικές, πως πλησιάζεις την γυναίκα σε μια εποχή που δεν έχει άλλη επιλογή παρά την ταυτότητα της συζύγου, πως παρατηρείς την γυναίκα να χρησιμοποιείται ως ανταλλακτικό νόμισμα, που επιβιώνει το σχήμα της φεμινιστικής ματιάς και πόσο αντιστέκεσαι στο happy end υπέρ της ανδρικής θεώρησης των πραγμάτων;» αναρωτιέται η σκηνοθέτιδα – σε μια εποχή που ονομάζει ως «εποχή των γυναικών».
Μοναδικό νήμα ισορροπίας της θεματολογίας του έργου με το σήμερα είναι η φρόνηση του πατέρα Μπατίστα να μορφώσει τις κόρες του Κατερίνα και Μπιάνκα – πράγμα εξόχως προοδευτικό για τα δεδομένα της σαιξπηρικής εποχής.
Από την άλλη, είναι ευεργετικό πως το θέμα της «Στρίγγλας» (δηλαδή της γυναίκας που αντιστέκεται στην πατριαρχία) είναι «κοινωνικά ζωντανό. Κι αυτό – αθροιστικά με τον υπέροχο ρυθμό και το χιούμορ της μετάφρασης – μας καλεί να βρούμε το τέμπο της κωμωδίας, μέσα από τις δικές μας προσλαμβάνουσες» προσθέτει.
‘Εχοντας σπουδάσει θέατρο στην Αγγλία, με το προνόμιο να διαβάσει τον Σαίξπηρ στη μητρική του γλώσσα, η Εύα Βλασοπούλου στέκεται στην γοητεία του έμμετρου λόγου, στην τεχνική αρτιότητα των έργων του και κυρίως στο ύψος της πνευματικότητας του. «Οι φιλοσοφικές του τοποθετήσεις για τη ζωή είναι τέτοιες που θα παραμείνει αιώνιος και νέος» καταλήγει.
Info
Η παράσταση αναλογίου «Το ημέρωμα της στρίγγλας» θα παρουσιαστεί τον Απρίλιο σε μετάφραση Κατερίνας Αγγελάκη Ρουκ στο Φάρο του ΚΠΙΣΝ.