Η γυναίκα στην Επανάσταση του 1821: Έκθεση από τη συλλογή του Μιχάλη και της Δήμητρας Βαρκαράκη στο Ίδρυμα Θεοχαράκη

 Το Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη παρουσιάζει την έκθεση «Η Γυναίκα στην Επανάσταση του 1821», από τη Συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη, η οποία θα φιλοξενηθεί τον Μάρτιο στους εκθεσιακούς χώρους του Ιδρύματος. Όλα τα σημαντικά εκθέματα της θεματικής αυτής έκθεσης προέρχονται από την πολύτιμη Συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη, που ένα μεγάλο μέρος της, με τίτλο «Καλλιτεχνικές εκδοχές του Φιλελληνισμού», παρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη το 2015.

 Στην τωρινή θεματική έκθεση μια αυστηρή επιλογή 80 έργων ζωγραφικής, πορσελάνινων αντικειμένων και ρολογιών του 19^ου αιώνα, προσεγγίζει με τον πιο άμεσο τρόπο την τεράστια προσφορά των γυναικών στην Επανάσταση του ’21.

Ελληνίδα Μάνα με το νεκρό παιδί της, Αγνώστου, Γαλλικής σχολής, Α’ μισό 19ου αιώνα, Λάδι σε μουσαμά, 83 X 100 εκ., Συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη

«Τα φιλελληνικά έργα που επιλέξαμε για την έκθεσή είναι εμπνευσμένα αποκλειστικά από τις Ελληνίδες που έδρασαν κατά την κρίσιμη αυτή περίοδο της Νεοελληνικής ιστορίας. Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 οι γυναίκες διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο εμψυχώνοντας τους άνδρες, παίρνοντας μέρος στις μάχες, ενώ εμφύσησαν στα παιδιά τους την αγάπη για την πατρίδα και το αγωνιστικό πνεύμα απέναντι στον κατακτητή. Στόχος της έκθεσης είναι η ανάδειξη της γυναικείας παρουσίας στα χρόνια της Επανάστασης, καθώς και κατά την πρώτη περίοδο του νεοσύστατου ελληνικού κράτους…

Οι δραματικές λεπτομέρειες στον ευρωπαϊκό τύπο για τις κακουχίες των γυναικόπαιδων, για τις αρπαγές και για την τύχη των αιχμαλώτων γυναικών προκαλούσαν δάκρια στους αγωνιστές. Στο έργο με τον τίτλο Ελληνίδες στο σκλαβοπάζαρο, του Stanislas-Henri-BenoitDarondeau, αποτυπώνονται με συγκλονιστική αμεσότητα ο εξευτελισμός και η απόγνωση της κοπέλας στα χέρια του τρομαχτικού δουλέμπορου. Τη βίαιη αρπαγή μιας Ελληνίδας αναπαριστά η ελαιογραφία της Γαλλίδας LouiseVallot. Την ίδια θεματική αποτυπώνουν αρκετά αντικείμενα, όπως για παράδειγμα ρολόγια, πιάτα, βάζα κ. ά. Μετά το τέλος του επαναστατικού αγώνα και τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους εξακολουθούν να εμφανίζονται ‘‘Ελληνίδες’’ στις ευρωπαϊκές αίθουσες εκθέσεων, αλλά δίχως την παραμικρή νύξη στις τραγικές στιγμές που βίωσαν».

Σκλαβοπάζαρο, 1836, V. Delacroix, Λάδι σε μουσαμά, 61 X 51 εκ., Ενυπόγραφο, κάτω δεξιά: «V. Delacroix, 1836», Συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη

«Οι μετα-επαναστατικές ‘‘Ελληνοπούλες’’ είναι ανέμελες και ποζάρουν με χάρη και ευγένεια, ντυμένες με περίτεχνες ενδυμασίες και πλούσια κοσμήματα, σε ελαιογραφίες και διάφορα αντικείμενα. Επισημαίνουμε ότι, προς τα μέσα του αιώνα, όταν – στο πλαίσιο του ευρέως διαδεδομένου ‘’Ανατολισμού’’ Orientalisme – το ενδιαφέρον των καλλιτεχνών θα στραφεί προς μια εικονογραφία περισσότερο εξωτική, οι ‘’Ελληνοπούλες’’ αναπαριστάνονται με προκλητικά, αιθέρια ενδύματα, όπως η αυτάρεσκη Ελληνίδα που παίζει λαγούτο, του Charlemagne-OscarGuet. Μια Ελληνοπούλα σε ιδιαίτερα αισθησιακή πόζα βλέπουμε σε ελαιογραφία του GiacomoMarastoni, ενώ οι Ελληνίδες στο Χαρέμι που αναπαριστάνονται στα βάζα έχουν μεταμορφωθεί, επιτυχώς, σε χαριτωμένες οδαλίσκες.»

«Με την εικαστική εικονογραφία υμνήθηκαν τα πάθη, ο ηρωισμός, η αγάπη για την ελευθερία, η λεβεντιά των παλληκαριών και η ομορφιά των Ελληνίδων. Πιστεύω πως η φιλελληνική εικαστική τέχνη έχει τις εξής ιδιαιτερότητες:  μοναδικότητα στο παγκόσμιο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι, είναι πάντοτε θετική για την Ελλάδα και εμπεριέχει τα μηνύματα του χριστιανισμού και του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. (αρχαιολατρεία). Το τελευταίο αποτελεί ιδιαίτερο κίνητρο της συλλογής που είναι ο ερχομός των έργων αυτών (από την Ευρώπη που παρήχθησαν) στην Ελλάδα, διότι έγιναν με κύριο σκοπό να βοηθήσουν τους νεότερους Έλληνες να αναστήσουν την Πατρίδα τους.

Είναι ευνόητο ότι η φιλελληνική καλλιτεχνική δημιουργία αποτελεί τμήμα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και πρέπει να βρίσκεται στα μουσεία της Ελλάδας. Με τη συλλογή αυτή, πιστεύω ότι η οικογένεια μου κι εγώ εκπληρώσαμε μέρος του χρέους που έχουμε όλοι οι Έλληνες προς την πατρίδα, έχοντας το δικαίωμα να καυχόμαστε πως είμαστε απόγονοι ενός ένδοξου γένους.»

Νεαρή Ελληνίδα με Βεντάλια, Αγνώστου, Γαλλικής σχολής, μέσα 19ουαιώνα, Λάδι σε μουσαμά, 66 X 52 εκ., Συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη

Παράλληλα, το συνέδριο «Γυναίκες στην Ελλάδα: Από την Επανάσταση έως πέρα από το 2021», που διοργανώνει το φθινόπωρο του 2021 το Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου, είναι σε άμεσο διάλογο με την έκθεση «Η γυναίκα στην Επανάσταση του 1821», που πραγματοποιείται στο πλαίσιο των δράσεων της Πρωτοβουλίας ’21, των 16 Ιδρυμάτων, για τον εορτασμό της επετείου των 200 χρόνων από την Επανάσταση.

Ελληνίδα, Αγαλματίδιο από επιχρυσωμένο μπρούτζο, ύφος 53 εκ., Συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη

Η «Πρωτοβουλία 1821-2021» συγκροτήθηκε το 2018, εν όψει της επετείου των 200 ετών και είναι το αποτέλεσμα της συστηματικής συνεργασίας των εξής φορέων και Ιδρυμάτων: Εθνική Τράπεζα, Ίδρυμα Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, Ίδρυμα Ευγενίδου, Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών & Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη & Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου, Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου,  Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού & Πολιτιστικού Έργου (ΚΙΚΠΕ), Ίδρυμα Λαμπράκη, Κοινωφελές Ίδρυμα Αθανασίου Κ. Λασκαρίδη, Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση, Ίδρυμα Α. Γ. Λεβέντη, Ίδρυμα Μποδοσάκη, Ίδρυμα Παιδείας & Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, Κοινωφελές Ίδρυμα Μιχαήλ Ν. Στασινόπουλος – ΒΙΟΧΑΛΚΟ, Ίδρυμα Ωνάση. Η Πρωτοβουλία 21 έχει ως βασικό συστατικό της την ενότητα στην συνεργασία.

Ελληνίδα που παίζει λαγούτο, 1847 Charlemagne- OscarGuet (1801-1871), Λάδι σε μουσαμά, 120 X 94 εκ., Ενυπόγραφο, κάτω αριστερά: «Guet 1847», Συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη

Επιμέλεια έκθεσης: Δρ. Φανή Μαρία Τσιγκάκου