Συν + Πλην: Ο Εξηνταβελόνης στο Εθνικό Θέατρο

Θετικές και αρνητικές σκέψεις για την παράσταση «Εξηνταβελόνης» του Κωνσταντίνου Οικονόμου εξ Οικονόμων, στη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, σε σκηνοθεσία Λίλλυς Μελεμέ.

10.01.2017

Το έργο

Είναι η ελληνική εκδοχή και η ευθεία «συνομιλία» του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και του μολιερικού «Φιλάργυρου» με το ελληνικό θεατρικό έργο, παρότι τα δύο κείμενα τα χωρίζουν πολλά χρόνια. Ο «Φιλάργυρος» εμφανίστηκε το 1668 και ο «Εξηνταβελόνης» το 1816, στην κοσμοπολίτικη Σμύρνη. Και σε ποια γλώσσα το έγραψε ο ιερωμένος και δάσκαλος από τη Σμύρνη; Στη «ζώσα του ανθρώπου λαλιά, και άλλα του ψιττακού τα κατηναγκασμένα μιμήματα» γράφει ο Οικονόμου, παίρνοντας αυτομάτος θέση στο πλευρό του Κοραή για το θέμα της γλώσσας. Και στήνει την ιστορία του.

Ο Εξηνταβελόνης είναι ένας σκληρός άνθρωπος, ανάλγητος, που σκέφτεται μόνο τα άσπρα του (τις λίρες του). Τα παιδιά του υποφέρουν, αφού κι αυτά τα μεταχειρίζεται ως εμπόρευμα, αφού και από αυτά πασχίζει να κερδίζει και να αυγατίσει την περιουσία του, επεμβαίνοντας στα συναισθηματικά τους, πολύ περισσότερο απ’ ό,τι ένας κλασικός πατέρας της εποχής. Και κάπου εκεί έρχεται η κωμωδία και η λύτρωση μέσα από το ανακάτεμα, από την εξυπνάδα, από την ανατροπή της απολυτότητας.

Αλλά μέσα σ’ όλο αυτό το ανακάτεμα ο Κωνσταντίνος Οικονόμου εξ Οικονόμων θίγει τα πολλά και βασικά θέματα της αντίληψης του Διαφωτισμού, με πρώτη πρώτη την παιδεία: «Αφού φανήκαν οι δάσκαλοι, χάλασε ο κόσμος», λέει σε κάποια στιγμή ο τοκογλύφος. Ενώ λίγο αργότερα ακούγεται ο αντίλογος: «Και χωρίς νοσοκομείο και σχολείο ποια χώρα δύναται να συσταθεί;» Γιατί μέσα στο έργο υπάρχει η προηγούμενη γενιά, η συντηρητική, που το μόνο που ξέρει είναι να αποταμιεύει, αλλά υπάρχει και η νεότερη γενιά, που βλέπει στον κόσμο του εμπορίου και της επιχειρηματικότητας την πρόοδο της κοινωνίας.

Η παράσταση

Η Λίλλυ Μελεμέ καταπιάνεται με σημαντικά κείμενα εδώ και χρόνια. Εχοντας στη διάθεσή της ένα ωραίο σκηνικό, ανάλαφρο όσο και δηλωτικό του κλίματος (φρόντισε ο Γιώργος Γαβαλάς), τη μουσική του Χαράλαμπου Γωγιού που υπηρέτησε άριστα το ύφος και την εποχή του έργου, έστησε μια παράσταση που συνομιλούσε υπαινικτικά με το μοντέρνο και το αφαιρετικό, κρατώντας όλο το κλίμα του Σμυρνιώτη δασκάλου. Και τη γλώσσα ακέραια φυσικά (ένα από τα πολύ μεγάλα στοιχήματά της).

Και είχε φυσικά στη διάθεσή της και μια ομάδα ηθοποιών από διαφορετικές γενιές και διαφορετικές αντιλήψεις που κατάφερε να συνενώσει πάνω στη σκηνή. Με όλα αυτά τα εφόδια έστησε μια παράσταση ανάλαφρη, ευφρόσυνη, που ανέδειξε το ύφος και το κλίμα της εποχής που γράφτηκε, και που θα μπορούσε οπωσδήποτε να είναι πιο σφιχτή και πιο υπαινικτική στο πρώτο μέρος τουλάχιστον (εκεί που η πλοκή είναι πιο χαλαρή και οι ανατροπές δεν υπάρχουν ακόμα).

Τα Συν (+)

Τα σκηνικά και τα κοστούμια. Σε αρκετές στιγμές μου θύμισε παραμύθι, ίσως και να το ήθελε έτσι η Λίλλυ Μελεμέ. Πάντως ο Γιώργος Γαβαλάς έστησε μια πολύ ωραία και ανάλαφρη ατμόσφαιρα, με ιδιαίτερο σημείο εκείνο το θεόκλειστο σύμπαν του Εξηνταβελόνη, που όταν ανοίγει στο δεύτερο μέρος φαίνονται όλα όσα αποθηκεύει για τον εαυτό του. Ενα σύμπαν χωρίς διέξοδο, που μόνο τα κομμάτια του κόκκινου φελιζόλ απλωμένα παντού, δίνουν την προοπτική της διεξόδου και της ανάτασης. Εξίσου επιτυχημένα ήταν και τα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα, με κύριο χρώμα το κρεμ. Ισως να ήθελα λίγο πιο ταπεινό και ευτελές το κοστούμι του Εξηνταβελόνη, αλλά αυτό είναι μια μικρή λεπτομέρεια.

Η μουσική. Ο Χαράλαμπος Γωγιός και στα μουσική και στα φωνητικά μέρη (που υποστήριξαν έξοχα οι ηθοποιοί) ήταν από τα μεγάλα αβαντάζ της παράστασης, υπηρετώντας ένα είδος που αγαπά και γνωρίζει και μεταδίδοντας το κλίμα της εποχής με θαυμάσιο τρόπο.

Οι ερμηνείες. Χωρίς αμφιβολία η Υρώ Μανέ (άγγιξε το μεγαλείο, το ταλέντο και το μπρίο της Αννας Καλουτά) και ο Γιωργής Τσουρής που δεν έφυγε στιγμή από τη σκηνή, ούτε καν στο διάλειμμα, κέρδισαν τις εντυπώσεις. Ο Χρήστος Βαλαβανίδης, με την εμπειρία του και το εντελώς δικό του στυλ και ως φυσική και ως θεατρική παρουσία, ήταν μια πολύ επιτυχημένη επιλογή Εξηνταβελόνη. Ο Σπύρος Μπιμπίλας έδειξε την πείρα του και το εύρος του, και είναι καλό να τον βλέπουμε σε περισσότερους αντίστοιχους ρόλους. Από τους νεότερους ηθοποιούς η Εύα Σιμάτου, ως Χαρίκλεια, μέλλουσα νύμφη, παρά τη θέλησή της, του Εξηνταβελόνη, έδειξε ότι έχει προχωρήσει την τεχνική της, ότι απέκτησε άνεση μαζί με τη γοητεία που έτσι κι αλλιώς διαθέτει. Με συγκίνησε ιδιαιτέρως η είσοδος του Κώστα Γαλανάκη (στον ρόλο του περίφημου Βαρδαλαμπούμπα -όνομα που συνοδευόταν από έναν ηχητικό κεραυνό κάθε φορά), με την οποία έφερε μαζί και το θεατρικό ήθος και την παιδεία του. Ομολογώ ότι την Αμαλία Αρσένη, που σταθερά συνεργάζεται με τη Λίλλυ Μελεμέ, την έχω δει και σε πιο σπουδαίες ερμηνείες, χωρίς να σημαίνει ότι δεν υπηρέτησε με επαγγελματισμό τον ρόλο της. Ο Αλέξανδρος Μαυρόπουλος, που πρόσφατα είδαμε και στην παράσταση του Γιάννη Οικονομίδη, έδειξε ότι μπορεί να μεταμορφωθεί απολύτως από τη μία παράσταση στην άλλη. Λίγο περισσότερη δουλειά ήθελε ο Γιώργος Στάμος, που επωμίστηκε τον κομβικό ρόλο του γιου του Εξηνταβελόνη.

Τα πλην (-)

Η σκηνοθετική διαχείριση. Ιδίως στο πρώτο μέρος η παράσταση θα μπορούσε να είναι πιο δεμένη, με άλλους ρυθμούς. Πλατείασε έντονα σε κάποιες σκηνές και ίσως θα μπορούσαν να βρεθούν σκηνοθετικά ευρήματα να κυλήσει γρηγορότερα η αφήγηση της ιστορίας. Το δεύτερο μέρος ήταν πραγματικά, άλλη παράσταση. Ισως η απόλυτη αφοσίωση της Λίλλυς Μελεμέ στο κείμενο, να την εμποδίζει από το να διαχειριστεί τρόπους διεξόδου από τις όποιες εμπλοκές του κειμένου. Παρ’ όλα αυτά θα ήταν αδικία να μην επισημάνουμε ότι υπήρχαν διάφορες πινελιές, σε όλη τη διάρκεια της παράστασης, που είχαν μπρίο, κλείσιμο ματιού, ευφυΐα, στοιχεία που οι ηθοποιοί υπηρέτησαν επαρκέστατα.

Το άθροισμα (=)

Ασφαλώς είναι μια ακόμη επιτυχημένη παράσταση του Εθνικού Θέατρου για φέτος, και γιατί μας ξαναθυμίζει ένα σημαντικό θεατρικό κείμενο και γιατί το αποτέλεσμα ήταν ευφρόσυνο και βάζει τους θεατές, όσους θέλουν, να ασχοληθούν με την ιστορία -τη θεατρική και μη- του νεότερου ελληνικού κράτους. Οπωσδήποτε είναι μια παράσταση που αξίζει να βρίσκεται σ’ ένα Εθνικό Θέατρο.