«Marchel Duchamp»: Η παράσταση των Nova Melancholia για τα 15 χρόνια της ομάδας

Κάθε φορά που φεύγω από μία παράσταση των Nova Melancholia διατηρώ μία αδιόρατη αίσθηση ανάτασης. Αισθάνομαι πως προκύπτει από την αναγνώριση ενός κόσμου που τον ορίζουν κανόνες φιλικοί προς τον δικό μου. Όπου οι άνθρωποι ερωτοτροπούν, (αυτο)σαρκάζονται, χορεύουν, γδύνονται, τραγουδούν μεταμφιέζονται και αφηγούνται ιστορίες, με τη λογική και τη διάθεση που διέπει κάποιο ομαδικό παιχνίδι· μία λογική μοιράσματος, σχεσιακότητας και ανταλλαγής (μεταξύ των περφόρμερ ή με το κοινό) μία διάθεση εξερεύνησης, δοκιμής και πειραματισμού. Η παράσταση«Marcel Duchamp» που παρουσιάζεται σε τέσσερις διαφορετικούς χώρους της Αθήνας, είναι ένα παζλ από αποσπασματικά μικροσυμβάντα.

Σκηνικά «περιστατικά» ακολουθούν το ένα το άλλο ή συνυπάρχουν παράλληλα. Κάποια από αυτά αντλούν από τη ζωή του διάσημου εικαστικού που άλλαξε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το αντικείμενο αλλά και την έννοια της τέχνης. Κάποια άλλα από την ιστορία της ομάδας. Λόγια του Duchamp που αποκαλύπτουν στρατηγικές, ιδέες και ίχνη από τις πρακτικές του, «μεταφέρονται» μέσα από συνεντεύξεις, δηλώσεις αλλά και καλλιτεχνικές μεθοδολογίες, όπως την οικειοποίηση διάσημων έργων τέχνης, τις οδηγίες για τη συγγραφή ντανταϊστικών ποιημάτων, ή τις περιστρεφόμενες σπείρες που συναντάμε στα πειραματικά του φίλμ.

Παρεμβάλλονται ανάμεσά τους  αποσπάσματα από τα προηγούμενα έργα της ομάδας. Όσα επαναϋλοποιούνται ζωντανά τα αναγνωρίζουν μόνο εκείνοι που έχουν ήδη δει τις παλιότερες τους  παραστάσεις. Στη μέση περίπου του έργου, δύο προτζέκτορες προβάλλουν αποσπάσματα των παλιότερων τους έργων, μευπότιτλο το όνομα της κάθε περφόρμανς καθώς και τη χρονολογίαπαρουσίασης. Διαβάζουμε: «Εκτοπλάσματα 2013», «Ωδές στον πρίγκιπα 2014», «Ο νεκρός 2016», «Θερμά θαλάσσια λουτρά 2017»,«Φαντάσου ένα τοπίο ηρωικό 2019»…

Οι σκηνές αυτές, ως άλλα ready-made, παρατίθενται για να συνθέσουν το κολλάζ αποτελεί το καινούριο έργο. Οφείλουμε την επινόηση, ή έστω την κατοχύρωσή του readymade, την οικειοποίηση δηλαδή ενός «έτοιμου υλικό» και την επαναπλαισίωσή του ως έργο τέχνης, στον Duchamp. Επιλέγοντας να βάλουν σε εισαγωγικά το όνομα του καλλιτέχνη για τον τίτλο, το οικειοποιούνται ως ένα άλλο, «έτοιμο υλικό»λογοθετικό και με πληθυντικά σημαινόμενα».

Τα εισαγωγικά, άλλωστε, προσθέτουνσε μία λέξη ή μία φράση κάποια «περιστασιακή σημασία». Διαβάζουμε στο επίσημο ιστολόγιο της ομάδας: «Ο “Marcel Duchamp” μπορεί να είναι μόνο η αφορμή, το περιτύλιγμα ενός περιεχομένου. Και το περιεχόμενο είναι η ίδια η Nova Melancholia που προσπαθεί να ορίσει -μέσα στα χρόνια- μια γενεαλογία ανθρώπων, καλλιτεχνών, μεθόδων, τρόπων εργασίας… μια συγκεκριμένη ευαισθησία ως προς τα πράγματα».

Έτσι, ο Duchamp, και συνεκδοχικά οι στρατηγικές, οι τεχνικές, οι πρακτικές του, λειτουργεί σανμεγεθυντικός φακός που φέρνει εγγύτερα το έργοσε εκείνους που το κοινωνούν, στους θεατές του. Ακόμη, δανείζει στους Βασίλη Νούλα και Κώστα Τζιμούλη που έχουν τη «σύλληψη και την οργάνωση της παράστασης»τη φόρμα του έργου τους.

Όπως «αποκαλύπτουν» δια ζώσης (αλλά και σε μία δημοσιευμένη τους συνέντευξη), χρησιμοποιουν ως «περιτύλιγμα» της περφόρμανς, ένα συγκεκριμένο έργο του Duchamp, το «Boîte-en-valise». Το «κουτί σε μία βαλίτσα», που έφτιαξε ο καλλιτέχνης το 1941,αποτελεί ένα κουτί-φορητό-μουσείο που εμπεριέχει μία συλλογή από έργα του σε μινιατούρες. Κάθε ένα από αυτά, καθώς αλλάζει το μέγεθός τουκαι αθροίζεται μαζί με άλλα,χάνει την «αυτονομία» του καιμετατρέπεται συσσωρευτικά ως υλικό για ένα καινούριο. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στα «αυτούσια κομμάτια» των προηγούμενων έργων της ομάδας Nova Melancholia, όπως αθροίζονται σε ένα «δειγματολόγιο»για να συνυφάνουν τον δραματουργικό ιστό του «MarchelDuchamp».

Το στίγμα αυτής της σύνθεσης μέσω της δειγματοληψίας δίνεται ήδη από την αρχή, όταν μπροστά από τα τρία σχεδόν γυμνά σώματα που στέκονται ακίνητα και γυρισμένα  με την πλάτη προς τους θεατές, ένα κορίτσι σέρνει μία σημαία στην οποία διαβάζουμε «πένθος και μελαγχολία». Αναρωτιέμαι από ποιο έργο τους να είναι άραγε ο ερωτικός διάλογος της απόρριψης που ακούμε παράλληλα, ενώ ταυτόχρονα ομολογώ ότι ίσως μια τέτοια αποκάλυψη να μην έχει και τόσο καθοριστική σημασία.

Όπως και ο Duchamp, έτσι και ο Νούλας και Τζιμούλης προκρίνουν την καλλιτεχνική «χειρονομία» στη θέση της άρτιας τεχνικής. Παράδειγμα αποτελεί η επιλογή να διατηρήσουν οι πέντε περφόρμερ που επάξια ανταποκρίνονται στο απαιτητικό αυτό έργο (Χριστίνα Καραγιάννη, Σταύρος Καραμπάτσος, Μάριο Μπανούσι, Νίκος Ντάσης, Δέσποινα Χατζηπαυλίδου) τις ποιότητες ενός «καθημερινού σώματος».

Αυτό συμβαίνει ακόμη και στην περίπτωση της Χριστίνα Καραγιάννη στην κίνηση της οποίας αναγνωρίζουμε εμφανώς τις ιδιότητες και το λεξιλόγιο μίας χορεύτριας. Καθοριστική για την εμπειρία της θέασης υπήρξε η συνθήκη παρουσίασης του έργου σε έναν χώρο τέχνης, φωτισμένο παντού,  με τις αποκαλυπτικές του τζαμαρίες να μας «εκθέτουν» όλους, κυρίως τους περφόρμερ και το σύμπαν της παράστασης και λιγότερο εμάς τους θεατές, στον «εξωτερικό κόσμο».

Και αντιλαμβάνομαι, μέχρι να μου επιτεθεί ξανά με φόρα μία πραγματικότητα ταραγμένη και ολοένα περισσότερο επιθετική και εξαγριωμένη, όπως τα πρόσφατα πλήθη που επιθυμούν να επαναφέρουν τιμωρίες δημόσιο παραδειγματισμού, ότι αποτελεί προνόμιο και τύχη να ανθίζουν μέσα στον ιστό της πολύβουης πόλης, τέτοια μικρά καλλιτεχνικά συστήματα.

«Συστήματα»που συγκροτούνται σε κανόνες που παραμένουν εναλλακτικοίακόμη και αν δεν συνιστούν πια ριζοσπαστική πρωτοπορία, και που μπορούν ακόμη να υπονομεύουν, παρόλο που συνδέονται με καλλιτεχνικές γενεαλογίες που γιορτάζουν περίπου έναν αιώνα ζωής· ή ίσως ακριβώς για αυτό. Αισθάνομαι λοιπόν για λίγο μια αισιοδοξία και αυτή η νέα μελαγχολία (που είναι ήδη δεκαπέντε χρονών) αντισταθμίζει για λίγο την κυριολεκτική.