Παράδεισος: Ένα θεατρικό ρέκβιεμ για τον πλανήτη που χάνουμε

Δεν είχε ξεσπάσει ακόμα η πανδημία (που έμελλε να ακινητοποιήσει τον πλανήτη), όταν η Κατερίνα Γιαννοπούλου είχε ήδη στρέψει την προσοχή της στο έργο του Τόμας Κεκ, την «Τριλογία για το κλίμα». Εκεί ο βραβευμένος 35χρονος Αυστριακός παρουσιάζει ένα ρέκβιεμ για την περιβαλλοντική καταστροφή του κόσμου, διατυπώνοντας τη θεωρία πως υπεύθυνος γι’ αυτήν δεν είναι παρά ο νεοφιλελευθερισμός – ως μια μοντέρνα εκδοχή της αποικιοκρατικής νοοτροπίας του 19ου αιώνα.

Έτσι, «η καταστροφή του περιβάλλοντος ως πολιτικό ζήτημα» όπως την θέτει ο Κεκ, εντυπωσίασε την ανερχόμενη σκηνοθέτιδα που – σε συνεργασία με το δραματουργό Γρηγόρη Λιακόπουλο – βρίσκονταν μπροστά «σ’ ένα κείμενο με λόγο καταιγιστικό, χειμαρρώδη, ποιητικό, με έντονη μουσικότητα. Ένα κείμενο που δεν σε αφήνει να πάρεις ανάσα». «Συνήθως βαριέμαι αφόρητα με τα θεατρικά έργα. Εδώ όμως έχουμε ένα κείμενο, γραμμένο για το θέατρο, το οποίο ξεχειλίζει ειλικρίνεια και ορμή, ένα κείμενο θαρραλέο, πρωτότυπο και όσο πολύπλοκο χρειάζεται ώστε να δικαιώσει το θέμα του» προσθέτει ο Γρηγόρης.

Η σκηνοθέτις του «Παραδείσου» Κατερίνα Γιαννοπούλου.

Η συγκυρία του covid – 19 – που εκτιμάται ως απότοκος της κλιματικής κρίσης – δεν θα μπορούσε παρά να μετακινήσει πολύ, τόσο την οπτική της έρευνας όσο και της επεξεργασίας του έργου που μόλις είχαν ξεκινήσει. «Η πανδημία ως απτή και άμεση επίπτωση της κλιματικής καταστροφής και της ανθρώπινης παρέμβασης στη φύση είναι μια προειδοποιητική κραυγή από το μέλλον. Η συνθήκη αυτή, σε συνδυασμό με την έρευνά μας σε διάφορα πεδία, όπως αυτά της αρχαιολογίας, της κοινωνικής ανθρωπολογίας αλλά και της φιλοσοφίας, μας έδωσαν υλικό για τη διασκευή και προσαρμογή του κειμένου για την παράσταση» σημειώνει η Κατερίνα Γιαννοπούλου.

Ο «Παράδεισος» με τον υπότιτλο «πλημμήρα/λιμοκτονία/παιχνίδι» ανεβαίνει στη σκηνή ως ένα βλέμμα στο ζοφερό μέλλον της ανθρωπότητας που χτίζεται εδώ και αιώνες: Από τις φυτείες καουτσούκ του Αμαζονίου τον 19ο αιώνα μέχρι τις πολεμικές συρράξεις του 21ου αιώνα για τον έλεγχο των τελευταίων φυσικών κοιτασμάτων. Από αυτήν την ιστορία εκμετάλλευσης της φύσης, διασώζεται (σκηνικά) «ένα μικρό τελευταίο κομμάτι παραδείσου, το οποίο γεμίζει με αφηγήσεις ιστοριών και αναμνήσεων από το παρελθόν που δεν έχουν συμβεί ποτέ» εξηγεί η σκηνοθέτις της παράστασης.

Η παράσταση – όσο και οι προσωπικές τους πεποιθήσεις – συντονίζονται απόλυτα με το πνεύμα του Κεκ: Πως «οι αιτίες της κλιματικής καταστροφής είναι οικονομικές και άρα πολιτικές» και πως ο ανθρώπινος πολιτισμός απαιτεί μια κατεπείγουσα επανεκκίνηση μακριά από τα εργαλεία του καπιταλισμού.

Ο «Παράδεισος» είναι από τις ελάχιστες, μετρημένες στα δάχτυλα, εξαιρέσεις (είχε προηγηθεί «Το δάσος» στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών το καλοκαίρι που μας πέρασε) των παραστατικών τεχνών που καταπιάνεται με το μείζον ζήτημα για το μέλλον της ανθρωπότητας, τη σκύλευση του περιβάλλοντος. Η Κατερίνα Γιαννοπούλου αναγνωρίζει πως σπανίζουν τα κείμενα παρόμοιας θεματικής – κάτι που ελπίζει να ανατραπεί σύντομα. «Μια από τις μεγαλύτερες παθογένειες του θεάτρου, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, είναι η προσκόλληση σε αυτό που ονομάζουμε ‘κλασικό’, η προσκόλληση στα έργα του καθιερωμένου ρεπερτορίου. Πώς να μιλήσεις για την κλιματική καταστροφή, για την άνοδο της ακροδεξιάς, για τη γυναικεία χειραφέτηση, για την κρίση του σύγχρονου καπιταλισμού ή για οποιοδήποτε άλλο σημερινό θέμα, αν ανεβάζεις μόνο έργα του Ίψεν ή του Σαίξπηρ;» εκτιμά ο Γρηγόρης Λιακόπουλος.

Κατερίνα Γιαννοπούλου: Οι επιπτώσεις της καταστροφής είναι ήδη εδώ. Αν αυτές δεν αρκούν για την ευαισθητοποίηση κάποιων, τότε μιλάμε πλέον περί άρνησης

Ωστόσο, κανείς από τους δυο τους δεν πιστεύει ότι η τέχνη θα αλλάξει κάτι στη συλλογική συνείδηση, θίγοντας τα περιβαλλοντικά αδιέξοδα. «Οι επιπτώσεις της καταστροφής είναι ήδη εδώ. Φωτιές, πλημμύρες, πανδημίες… Αν αυτές δεν αρκούν για την ευαισθητοποίηση κάποιων, τότε μιλάμε πλέον περί άρνησης· οπότε δεν ξέρω κατά πόσο μπορεί το θέατρο και η τέχνη γενικότερα να συμβάλλουν σε κάτι τόσο απόλυτα παράλογο» τονίζει η Κατερίνα και ο Γρηγόρης συμπληρώνει: «Κανείς πια δεν μπορεί να πει πως δεν γνωρίζει, το ζήτημα της καταστροφής του πλανήτη είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες. Το πρόβλημα είναι πως η αμφισβήτηση της επιστήμης έχει γίνει mainstream».

Οι ήρωες της παράστασης είναι μια οργισμένη ομάδα ανθρώπων που θρηνεί για όλα όσα θυσίασε, για τον επίγειο Παράδεισο.

Οι πυρκαγιές του περασμένου καλοκαιριού που ισοπέδωσαν περισσότερα από ένα εκατομμύριο στρέμματα δασικής έκτασης, παρασύροντας στο θάνατο και χιλιάδες είδη της δασικής πανίδας, συνέβαιναν ενώ η πρόβα του «Παραδείσου» βρισκόταν σε εξέλιξη. Από τη μια αντίκριζαν εικόνες απόλυτης καταστροφής κι από την άλλη τη συνθήκη του απόλυτου ελληνικού καλοκαιριού που υπόσχεται έναν παράδεισο, μια σύζευξη που κορυφωνόταν σε «έναν απόλυτα δυστοπικό συνδυασμό».

Γρηγόρης Λιακόπουλος: Ζούμε σε μια εποχή κατά την οποία δυστοπικά σενάρια επιστημονικής φαντασίας γίνονται πραγματικότητα

Αν και σαστισμένοι από το «πόσο γρήγορα επιστρέφουμε σε μία κανονικότητα και μία καθημερινότητα αρνούμενοι να αντιμετωπίσουμε πραγματικά το πρόβλημα», οι δυο συνεργάτες διακρίνουν ξεκάθαρα πως η παράσταση δεν μιλάει για το μακρινό μέλλον αλλά για μια καλπάζουσα πραγματικότητα. «Κάθε έργο που διαδραματίζεται στο μέλλον δεν είναι παρά μια προβολή στο σήμερα. Ζούμε, έτσι κι αλλιώς, σε μια εποχή κατά την οποία δυστοπικά σενάρια επιστημονικής φαντασίας γίνονται πραγματικότητα» παρατηρεί ο Γρηγόρης Λιακόπουλος.

Οι ήρωες της παράστασης είναι μια οργισμένη ομάδα ανθρώπων που κολυμπάει ανάμεσα σε πλαστικά, έχοντας επιζήσει από τρομακτικές πλημμύρες και θρηνεί για όλα όσα θυσίασε, για τον επίγειο Παράδεισο. Είναι ένας Χορός ματαιωμένων, δικών μας απογόνων που γεύεται τους καρπούς μιας ολοκληρωτικής καταστροφής.

Η Κατερίνα Γιαννοπούλου πιστεύει ότι η παράσταση κοιτάζει κατάματα το μέλλον. Και πως αν σε 20 χρόνια από σήμερα κληθεί να κάνει μια αντίστοιχη παράσταση για το κλίμα «θα μπορούμε μόνο να αφηγηθούμε ιστορίες από ένα παράδεισο που δεν υπάρχει πια. Έναν παράδεισο με αμμουδερές παραλίες, δάση, λουλούδια, καθαρό αέρα, μπλε ουρανό, χαμογελαστούς ανθρώπους. Και θα προσπαθούμε να πείσουμε τον εαυτό μας ότι αυτό κάποτε υπήρξε και ότι το ζήσαμε, το είχαμε στα χέρια μας και ξαφνικά το χάσαμε χωρίς να το καταλάβουμε».