Έλενα Καρακούλη & Νίκος Ψαρράς: Η σκηνοθέτιδα και ο αγαπημένος της πρωταγωνιστής

Δεν του αρέσει το νέο του κούρεμα, με τα ξυρισμένα μαλλιά στους κροτάφους. Αλλά εξυπηρετεί τον καινούργιο του ρόλο, ένα Ναζί διοικητή εβραϊκού στρατοπέδου στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Όταν εκείνη θα σχολιάσει πως είναι όμορφος «έτσι κι αλλιώς», εκείνος θα χαμογελάσει και θα επιστρέψει στην πρόβα. Όμως, αυτή τη φορά, η πρόβα για το Νίκο Ψαρρά δεν τελειώνει αφού τον σκηνοθετεί η γυναίκα του, Έλενα Καρακούλη.

Ήταν Άνοιξη του 2012 όταν, με αφορμή τη μετάκληση του σπουδαίου Λιθουανού Οσκάρας Κορσουνόβας – που θ’ ανέβαζε το σαιξπηρικό «Τρωίλο και Χρυσηίδα» – γνωρίζονταν στο Εθνικό θέατρο. Εκείνη ως δραματολόγος του οργανισμού επί καλλιτεχνικής διεύθυνσης Χουβαρδά, εκείνος ως πρωταγωνιστής της παράστασης. Κι ενώ ο «Τρωίλος και Χρυσηίδα» δεν έμελε ν’ ανέβει (ματαιώθηκε εξαιτίας σοβαρών προβλημάτων υγείας του Κορσουνόβας) για τους ίδιους θα σηματοδοτούσε μια ξεχωριστή αφετηρία στην προσωπική τους ζωή.

«Θεωρώ ότι πρέπει να κάνουμε πραγματικότητα τα όνειρα μας – κι ας φάμε τα μούτρα μας» λέει ο Νίκος Ψαρράς.

Τρία χρόνια μετά τη γνωριμία τους και μερικές ημέρες μετά τη γέννηση του γιου τους, έπαιρναν την απόφαση να ξαναβρεθούν ως συνεργάτες. Ο Νίκος ήξερε πως η Έλενα ονειρευόταν να σκηνοθετήσει και δεν έμεινε με σταυρωμένα χέρια. «Θεωρώ ότι πρέπει να κάνουμε πραγματικότητα τα όνειρα μας – κι ας φάμε τα μούτρα μας. Δεν βαριέσαι και τι έγινε;» σκέφτηκε και η Έλενα συμφώνησε μαζί του: «Υπάρχει ένα σημείο, στα πιο σοβαρά πράγματα της ζωής, που πρέπει να οπλίζεις την τρέλα σου. Οπότε η συνεργασία μας προέκυψε, ευτυχώς χωρίς να την επεξεργαστούμε. Γιατί αν αναλογιστώ πως δεν διακυβεύεται μόνο το αποτέλεσμα της δουλειάς – αλλά και οι προσωπικές μας ισορροπίες που θεωρούνται κατακτημένες – θα κάνω πίσω. Κι εγώ θέλω να αντιμετωπίσω αυτή τη συγκυρία ως μια ευκαιρία για να δημιουργήσουμε μαζί και κάτι άλλο πέρα από τη συντροφική μας σχέση».

΄Ελενα Καρακούλη: θέλω να αντιμετωπίσω αυτή τη συγκυρία ως μια ευκαιρία για να δημιουργήσουμε μαζί και κάτι άλλο πέρα από τη συντροφική μας σχέση

Σήμερα, επιχειρούν την τρίτη τους, επί σκηνής, συνεργασία – μέσα σε διάστημα τεσσάρων ετών – αλλά την πρώτη κοινή φεστιβαλική τους εμφάνιση, ανεβάζοντας το «Himmelweg» του Χουάν Μαγιόρκα στην Πειραιώς 260. Βασισμένος σε πραγματικά γεγονότα, ο πολυβραβευμένος Ισπανός γράφει – σε καιρούς ανόδου της ακροδεξιάς – ένα έργο για την επιχείρηση του ναζιστικού καθεστώτος να ωραιοποιήσει τις συνθήκες διαβίωσης των αιχμαλώτων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Έτσι, κατά την προγραμματισμένη επίσκεψη του Ερυθρού Σταυρού σε στρατόπεδο της Πράγας, οι Εβραίοι υποχρεώνονται να στήσουν μια παράσταση «κανονικότητας», αποσιωπώντας τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης τους.

«Είναι μια άγνωστη ιστορία ακόμα και σε πολλούς Γερμανούς. Είναι μια σπουδή στην απάτη: Το πως με θεατρικούς όρους μπορείς να εξαπατήσεις μια ολόκληρη κοινωνία. Ο Μαγιόρκα την αποτύπωσε σε έργο το 2004 όταν ο φασισμός είχε αρχίσει να κάνει την επανεμφάνιση του στην Ευρώπη, ωραιοποιημένος τρόπον τινά» λένε, έχοντας περάσει ένα χρόνο διαβάζοντας βιβλία και κάθε άλλη πιθανή δημοσίευση για το Ολοκαύτωμα, παρακολουθώντας όλες τις ταινίες και τα αξιόπιστα ντοκιμαντέρ γύρω από τον Β΄ Παγκόσμιο.

Το «Himmelweg» είναι η πρώτη φεστιβαλική σκηνοθεσία της ‘Ελενας Καρακούλη.

Υπό την καθοδήγηση της Έλενας Καρακούλη, ο Νίκος Ψαρράς ερμηνεύει τον διοικητή «έναν παθιασμένο θεατρόφιλο, που λατρεύει τον Σαίξπηρ, τον Καλδερόν και τον Κορνέϊγ και λυπάται που στην εποχή του κυριαρχεί το ρεπερτόριο πολέμου. Κι έτσι, μέσα από την επιχείρηση του Γκέμπελς φτιάχνει το έργο της ζωής του: Ένα σενάριο ‘καλής ζωής’ στο στρατόπεδο όπου διδάσκει τους Εβραίους υποκριτική».

Νίκος Ψαρράς: Η ‘Ελενα είναι μια σκηνοθέτιδα στην οποία μπορεί να βασιστεί ένας ηθοποιός γιατί είναι πάντα πολύ διαβασμένη

Το «Himmelweg» κορυφώνει μια άτυπη τριλογία πάνω στην οποία δούλεψαν οι δυο τους μελετώντας διάφορες και αμφιλεγόμενες όψεις της κανονικότητας. Στην «Γυναίκα απ’ τα παλιά» (2015) του Ρόναλντ Σιμεπφέλνιχ, ένας παντρεμένος άνδρας προσπαθεί να συνεχίσει να ζει απρόσκοπτα παρά την απειλητική εμφάνιση μιας παλιάς ερωμένης στη ζωή του. Στο «Φοβάσαι;» (2016) του Άνταμ Σέιντελ ένας serial killer ερωτεύεται το υποψήφιο θύμα του και μαζί προσπαθούν να συνυπάρξουν σαν κανονικό ζευγάρι. Στο «Himmelweg», ωστόσο, η βαρύτητα του ιστορικού ντοκουμέντου δίνει μια άλλη διάσταση στην έννοια του «κανονικού».

Το «Himmelweg» κορυφώνει μια άτυπη τριλογία πάνω στην οποία δούλεψαν οι δυο τους μελετώντας διάφορες και αμφιλεγόμενες όψεις της κανονικότητας

«Πράγματι, έχει κάτι διαφορετικό, αυτή η προσπάθεια. Νιώθω ένα είδος ευθύνης καθώς δεν αφηγούμαστε απλώς μιαν ιστορία, αλλά μια ιστορία πραγματική, τραγική που μοιάζει με εφιάλτη. Έχει κάτι το μη ρεαλιστικό. Γι’ αυτό και θεωρώ πολύ σημαντικό να την πω χωρίς διδακτισμό και σκηνοθετισμούς», εξηγεί η Έλενα Καρακούλη∙ που, ωστόσο, εδώ προσθέτει στα εκφραστικά της μέσα και τον κινηματογράφο. «Χρησιμοποιούμε ένα εύρημα για να δώσουμε χώρο στην πραγματικότητα. Προβάλλουμε, στιγμιότυπα από το φιλμ (με τίτλο «Ο Φίρερ χαρίζει στους Εβραίους μια πόλη») που γυρίστηκε κατά την επίσκεψη του Ερυθρού Σταυρού».

Το φιλμ ενίσχυσε την βεβαιότητα των εθελοντών του Ερυθρού Σταυρού πως στο στρατόπεδο της Πράγας οι Εβραίοι διαβιούσαν αξιοπρεπώς. Στη διάρκεια της επίσκεψης, οι κρατούμενοι παρουσίασαν μια παιδική όπερα – την οποία έγραψε ο, μεταξύ των κρατουμένων, Πάβελ Χάας ενώ τα παιδιά που πρωταγωνίστησαν σε αυτήν, οδηγήθηκαν αμέσως μετά στα τρένα για το Άουσβιτς. Το δε φιλμ, σκηνοθέτησε ο Κουρτ Γκέρον, ο Εβραίος ηθοποιός που πρωταγωνίστησε στο πρώτο ανέβασμα της «Όπερας της πεντάρας» του Μπρεχτ στο Βερολίνο το 1928. Ήταν και ο πρώτος που πέθανε.

Ο Νίκος Ψαρράς υποδύεται ένα θεατρόφιλο διοικητή ναζιστικού στρατοπέδου.

Τα αποτελέσματα των Ευρωεκλογών είναι μια ακόμα ζωηρή υπενθύμιση της απειλητικής ανόδου των φασιστικών δυνάμεων στην Ευρώπη, συνθήκη που τους κάνει να συνειδητοποιούν, για έναν ακόμα λόγο, πως διαχειρίζονται ένα εξαιρετικά φλέγον υλικό. «Το Ολοκαύτωμα δεν προέκυψε ξαφνικά. Κι επειδή ζούμε σε περίεργες εποχές και η Ιστορία κάνει περίεργα γυρίσματα, καλό είναι να μην ξεχνάμε. Ο ολοκληρωτισμός μπορεί να έρθει ανά πάσα στιγμή. Αρκεί να συνειδητοποιήσουμε πως δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε. Το ότι αποφασίσαμε να γυρίσουμε σελίδα είναι μιαν άλλη ιστορία…» επισημαίνουν.

Ελπίζουν ότι το «Himmelweg» – ακριβώς επειδή είναι μια σπουδή στην ανθρώπινη ακρότητα – θα συνεχίσει την διαδρομή του και το χειμώνα, μετά το Φεστιβάλ Αθηνών. Παρόλα αυτά, δεν βιάζονται για το επόμενο βήμα, εκτιμώντας ότι θα βρεθούν κι άλλα σημαντικά έργα για τους κινητοποιήσουν και να τους βάλουν ξανά στο θέατρο με όρεξη. «Θαυμάζω τους σκηνοθέτες που ανεβάζουν δύο και τρεις παραγωγές ανά σεζόν. Για μένα όμως, που έχω και μια πρωινή, σταθερή δουλειά κάθε έργο είναι μια τεράστια βουτιά σε ένα κόσμο και χρειάζομαι χρόνο για να το καταλάβω, να το μελετήσω» ομολογεί η Έλενα Καρακούλη. Ο Νίκος Ψαρράς, πάντως, παροτρύνει τη γυναίκα του να κινηθεί και ανεξάρτητα. «Πολύ θα ήθελα να δω την Έλενα να σκηνοθετεί και χωρίς εμένα μέσα στο θίασο. Πρέπει να το κάνει γιατί αγαπά πολύ το θέατρο και το φροντίζει. Πρέπει να σκηνοθετήσει με γνώμονα την προσωπική της ανάγκη».

«Ακόμα και πριν συνεργαστούμε έβλεπα έναν ηθοποιό που έχει την ευφυΐα να δίνει καλές πάσες στο συμπαίκτη του» λέει η Ελενα Καρακούλη για τον άνδρα και πρωταγωνιστή της.

Προς το παρόν, αμφότεροι διαπιστώνουν την ευεργετική επίδραση που είχε η συνεργασία στη ζωή τους. Στο πλευρό της, ο Νίκος Ψαρράς έχει δει τον εαυτό του διαφορετικό. «Δεν ξέρω, αν η δουλειά με την Έλενα με έκανε καλύτερο ηθοποιό, αλλά σίγουρα με ταρακούνησε. Καθώς ξέρει πολύ καλά τις ευκολίες μου με βγάζει από αυτές, μου λέει ‘ωραία Νίκο, το έχουμε δει αυτό από σένα, πάμε να κάνουμε κάτι άλλο’. Από την άλλη, νιώθω ελευθερία μαζί της σε όλη τη διαδικασία, στο ψάξιμο, στις αναγνώσεις. Στο μεταξύ, φώτισε στα μάτια μου το γερμανικό θέατρο, πλέον έχω μάθει και Γερμανικά∙ ταξιδεύουμε συχνά στη Γερμανία όπου βλέπουμε θέατρο και συνειδητοποιούμε πόσο μπροστά βρίσκεται η δουλειά τους από το θέατρο του υπόλοιπου κόσμου». Η Έλενα Καρακούλη, με τη σειρά της, μπήκε μετά από πολλά χρόνια σκηνοθετικής άσκησης σε ερασιτεχνικές παραστάσεις στο επαγγελματικό θέατρο «και ίσως δεν μπορώ να μεταφέρω πόσο τυχερή νιώθω που συνάντησα το Νίκο, που μοιραζόμαστε εντάσεις και συγκινήσεις καθώς δουλεύουμε μαζί».

Βρίσκει την ευκαιρία να επαινέσει τη σκηνική γενναιοδωρία του Νίκου Ψαρρά. «Ακόμα και πριν συνεργαστούμε έβλεπα έναν ηθοποιό που έχει την ευφυΐα να δίνει καλές πάσες στο συμπαίκτη του. Και μ’ έναν φοβερό τρόπο αυτό να γυρίζει υπέρ του. Έναν ηθοποιό, που καταφέρνει ακόμα και σε καταστάσεις έντασης και ρήξης να λέει σθεναρά την άποψη του, να συγκρούεται και στο τέλος να δικαιώνεται», λέει. Εκείνος, σπάει την αβρότητα μιλώντας για το χάος που αφήνει η γυναίκα του πίσω της – πάντα εκτός θεάτρου. Κατά τα άλλα, σ’ εκείνη «θαυμάζω την ησυχία της, πως είναι πάντα ψύχραιμη ενώ εγώ είμαι αιχμηρός. Είναι μια σκηνοθέτιδα στην οποία μπορεί να βασιστεί ένας ηθοποιός γιατί είναι πάντα πολύ διαβασμένη».

Ο τετράχρονος γιος τους κάνει ένα πέρασμα από την παράσταση.

Στην κεντρική φωτογραφία του «Himmelweg» πρωταγωνιστεί ο γιος τους – ο οποίος εμφανίζεται και στο οπτικό υλικό της παράστασης. Την έχουν και οι δύο στο κινητό, μαζί με άλλες∙ δικές του εννοείται. Κι αυτός είναι ο πιο ωραίος καρπός της … συνεργασίας τους. Όσο για το θέατρο επιμένουν σε cool mode. «Δεν έχει σημασία αν θα κάνουμε καλές παραστάσεις, αν θα πάρουμε καλές κριτικές, αν θα βγάλουμε λεφτά. Σημασία έχει να έχουμε περάσει καλά και να γουστάρουμε. Αν συμβαίνει αυτό σε εμάς δεν υπάρχει περίπτωση να μην το δείτε όλοι οι υπόλοιποι».