Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα: 10 φορές που το “αηδόνι της Ανδαλουσίας” ενέπνευσε την ελληνική δισκογραφία

Στις 19 Αυγούστου το 1936 έφυγε από την ζωή ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, ο κορυφαίος Ισπανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας του 20ου αιώνα. Είναι γνωστός παγκοσμίως για τα ποιήματά του «Ρομανθέρο Χιτάνο» και «Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας», καθώς και για τη δραματική του τριλογία «Ματωμένος γάμος», «Γέρμα» και «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα».

Η κεντρική θεματική των έργων του, που ισορροπούν μεταξύ παράδοσης και μοντερνισμού, περιστρέφεται γύρω από τον έρωτα, την υπερηφάνεια, το πάθος και τον βίαιο θάνατο. Σαν το έργο του να διαισθάνθηκε την δική του την ζωή, καθώς και ο ίδιος έζησε έντονα, ερωτεύτηκε και  πέθανε βίαια, όταν εκτελέστηκε από τους εθνικιστές του Φράνκο, λίγο μετά το ξέσπασμα του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου.

Γεννημένος στις 5 Ιουνίου του 1898, ο Φεδερίκο δελ Σαγράδο Κοραθόν δε Χεσούς Γκαρθία Λόρκα, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, έδειξε από μικρός το πηγαίο ταλέντο του στις τέχνες. Ερωτεύτηκε από μικρός το φλαμένγκο, την μουσική και φυσικά την συγγραφή. Μεγάλη επιρροή στην ζωή του άσκησε η αγαπημένη του Ανδαλουσία και ώθηση στην πορεία του ήταν ο δάσκαλός του, ο οποίος τον προέτρεπε να εκφράζεται ελεύθερα, χαρακτηριστικό της συγγραφής του.

Ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε νεαρή ηλικία

Η μουσική τον επηρέασε τόσο πολύ, που στα έργα του αναφέρεται συνέχεια σε αυτήν, ενώ στους στίχους του φωλιάζει πολλούς μουσικούς όρους. Εξάλλου, πρώτο στο μυαλό του είχε το πιάνο ως ενασχόληση και έβλεπε στο μέλλον του μία σπουδαία μουσική καριέρα, μέχρι που του το απαγόρευσαν οι γονείς του. Έτσι, στράφηκε στην ποίηση…

Ο Λόρκα έγραψε το πρώτο του ποίημα στα 17 του χρόνια, σε μια όχθη ενός ποταμού στην Ανδαλουσία. Αμέσως μετά έγραψε ένα θεατρικό έργο και κάλεσε την οικογένεια και τους φίλους του να το παρακολουθήσουν, στο σαλόνι του σπιτιού του. Είχε κάνει τη σκηνοθεσία, είχε φτιάξει τα σκηνικά, είχε τυπώσει πρόγραμμα και ήταν και πρωταγωνιστής, δίπλα στις αδερφές του, Κόντσα και Ιζαμπελίτα. Το χειρόγραφο του έργου «Το κοριτσάκι που ποτίζει τον βασιλικό και ο ενοχλητικός πρίγκιπας» έχει χαθεί, σώθηκαν κάποιοι στίχοι από τις μαρτυρίες των αδελφών του.

“Έχω μάτια γαλανά, όπως τα μάτια του σύννεφου και μια καρδιά που μοιάζει με την αιχμή της φλόγας” ήταν η φράση που σημάδεψε την αδερφή του και την απομνημόνευε με συγκίνηση κάποια χρόνια μετά. Σε ηλικία 19 ετών δημοσίευσε στο πρώτο του βιβλίο Εντυπώσεις και τοπία, το οποίο δεν γνώρισε καθόλου επιτυχία.

Αυτό όμως δεν σήμαινε τίποτα, καθώς ήταν μόλις 19 ετών και φυσικά, το γεγονός αυτό του έδωσε δύναμη και θέληση να προσπαθήσει περισσότερο και να φτάσει πιο μακριά. Πήγε στη Μαδρίτη και γνώρισε τον Σαλβαντόρ Νταλί, τον Αλμπέρτο Χιμένεθ και τον σκηνοθέτη Μπουνιουέλ, σε μια εποχή που στην τέχνη κυριαρχούσε ο σουρεαλισμός.

Ο Λόρκα με τον Σαλβαδόρ Νταλί

Στα δύο πρώτα χρόνια που πέρασε εκεί, η ποίησή του έγινε γνωστή σε όλους τους λογοτεχνικούς κύκλους της Ισπανίας, όμως ο ίδιος δεν ήθελε το έργο του να δημοσιεύεται. Λόγος αυτής της άρνησης ήταν αυτό που ο Λόρκα δεν ξεχνούσε ποτέ να τονίζει. «Η ποίηση δημιουργείται για ν’ απαγγέλλεται. Σ’ ένα βιβλίο είναι νεκρή». Έτσι, προτιμούσε να απαγγέλει την ποίηση του και να διαβάζει τα θεατρικά του έργα σαν μεσαιωνικός τροβαδούρος, κρατώντας έτσι την παράδοση ζωντανή.

Με την παράδοση είχε ιδιαίτερα θερμή σχέση. Εκεί έβρισκε καταφύγιο και εκείνη «συμβουλευόταν» για τις δημιουργίες του. Συγκεκριμένα, τον ταξίδευε η λαϊκή και η τσιγγάνικη μουσική, η οποία του άνοιγε πάντα δρόμο στις πνευματικές του αναζητήσεις. Το ποίημα Romancero Gitano (Τσιγγάνικο Ρομανθέρο), που γράφτηκε μεταξύ 1924 και 1927 και δημοσιεύτηκε το 1928, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του καταφύγιου.

Ο Λόρκα ήταν ήδη αναμφίβολα ο σπουδαιότερος Ισπανός ποιητής και μία από τις ηγετικές προσωπικότητες της «Γενιάς του ‘27».

Στον «Κόκορα», το λογοτεχνικό περιοδικό που εξέδωσε, έκανε κηρύγματα σε όλους τους μεγάλους ευρωπαίους καλλιτέχνες να απαγκιστρωθούν από την παράδοση και να στραφούν στην ελευθερία. Ο Λόρκα ήταν ελεύθερος άνθρωπος και αυτή ήταν και η πολιτική του αντίληψη. Όπως συνήθιζε να λέει: «Είμαι καθολικός, κομμουνιστής, αναρχικός, φιλελεύθερος και συγχρόνως συντηρητικός και μοναρχικός». Ήταν γνωστό άλλωστε, πως δεν ήθελε να ανήκει πουθενά.

Μετά το πέρας των σπουδών του στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, γύρισε σοκαρισμένος για τα όσα έζησε αλλά και ενθουσιασμένος, γιατί είχαν γίνει κινητήριος μοχλός για την δημιουργία του. Το σοκ του προήλθε αρχικά από την αποτυχία του να προσαρμοστεί στην Αμερική. Δεν ήξερε καλά την γλώσσα και τα δύο χρόνια (1929-1930) που έμεινε εκεί του φάνηκαν αιώνας. Ταυτόχρονα, έγινε μάρτυρας του σοβαρότατου κραχ της Γουόλ Στριτ, του 1929.

Η έμπνευση της Νέας Υόρκης αποδείχτηκε άκρως γόνιμη καθώς τα πολλά ποιήματα που έγραψε γνώρισαν μεγάλη επιτυχία. Μάλιστα, το ποιητικό του έργο Ένας ποιητής στη Νέα Υόρκη, που δημοσιεύτηκε μετά το θάνατό του, το 1940, παρουσιάζει τις εμπειρίες του ποιητή όπως ακριβώς τις βίωσε, χωρίς κανένα φίλτρο και καμία ωραιοποίηση.

Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα

Η γόνιμη περίοδός του έγινε ακμαιότατη με την έλευση της Δημοκρατίας στην Ισπανία. Η δυνατότητα να κάνει αυτό που αγαπούσε χωρίς φόβο τον έστρεψε στο θέατρο, που από μικρός λάτρευε. Ίδρυσε τον θίασο Η Παράγκα, ο οποίος είχε την υποστήριξη του Υπουργού Παιδείας και μεσουρανούσε την περίοδο έως και το 1935, ανεβάζοντας γνωστές παραστάσεις.

Το 1933 άρχισε να παρουσιάζει τα τρία σπουδαιότερα και δημοφιλέστερα θεατρικά του έργα, μία τριλογία τραγωδιών με θέματα εμπνευσμένα από την καθημερινή ζωή και την κοινωνική καταπίεση. Το 1933 ανέβηκε ο Ματωμένος Γάμος, τον επόμενο χρόνο η Γέρμα, ενώ το 1936 έγραψε το τρίτο αριστούργημά του Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα, που ανέβηκε μετά το θάνατό του στο Μπουένος Άιρες.

Το 1935 έγραψε το ποίημα Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας, στη μνήμη του ομώνυμου φίλου του ταυρομάχου και διανοούμενου που σκοτώθηκε σε μια ταυρομαχία. Δυστυχώς, και το δικό του τέλος βρισκόταν κοντά, εκείνη την περίοδο.

Τον Ιούλιο του 1936 η ανταρσία του στρατηγού Φράνκο κατά της δημοκρατικής κυβέρνησης της Μαδρίτης πυροδότησε τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Ο Λόρκα πήγε στη Γρανάδα για να βρει την οικογένεια του και επέλεξε να μην ανακατευτεί με κανένα από τα στρατόπεδα.

Η ουδέτερη αυτή στάση του δεν τον βοήθησε τελικά, καθώς οι δολοφόνοι του ήταν πεπεισμένοι πως είχε αριστερά φρονήματα και φυσικά ήθελαν να στερήσουν από την Ισπανία την ελεύθερη φωνή της.

Ακόμα, το γεγονός πως ανακοίνωνε ελεύθερα πως ήταν ομοφυλόφιλος είχε ενοχλήσει πολλούς ανθρώπους, στην καθαρά συντηρητική Ανδαλουσία. Αυτή η θεωρία ως κίνητρο της δολοφονίας του είναι πιο διαδεδομένη. Στις 18 Αυγούστου 1936 συνελήφθη από τους φαλαγγίτες οπαδούς του Φράνκο και την επομένη εκτελέστηκε.

Το εκτελεστικό απόσπασμα αποτελούσαν 12 άτομα, μέσα σε αυτά βρίσκονταν αστυνομικοί, εθελοντές αλλά και κρατούμενοι, τους οποίους, όπως λέγεται, υποχρέωσαν να διαπράξουν τη δολοφονία του Λόρκα υπό την απειλή της εκτέλεσης.

Ο τάφος του Λόρκα δεν βρέθηκε ποτέ και αποτελεί μυστήριο μέχρι σήμερα. Πολλοί ερευνητές υποθέτουν ότι πρέπει να είναι θαμμένος στον τόπο της εκτέλεσής του στα περίχωρα της Γρανάδας, όμως οι ανασκαφές δεν έχουν επιβεβαιώσει κάτι τέτοιο.

Το έργο του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα άσκησε μεγάλη επιρροή στην Ελλάδα και στην ελληνική μουσική ειδικότερα. Πέρα από τις πάρα πολλές μεταφράσεις των έργων του αλλά και τις θεατρικές του αναβιώσεις στα ελληνικά θέατρα, ιδιαίτερη αγάπη για τον Λόρκα έχουν δείξει οι Έλληνες συνθέτες. Δέκα είναι όμως τα κομμάτια που είναι αφιερωμένα στο έργο του σπουδαίου Ισπανού ποιητή και ξεχωρίζουν.

Το έργο Ματωμένος γάμος του Λόρκα, παρουσιάστηκε το 1948 στο Θέατρο Τέχνης, σκηνοθετημένο από τον Κάρολο Κουν και έτσι άρχισε η εποχή του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα στην ελληνική δισκογραφία. Τα τραγούδια και η μουσική ανατέθηκαν στον Μάνο Χατζιδάκι και οι στίχοι ανήκαν στον Νίκο Γκάτσο, ο οποίος είχε κάνει και την μετάφραση του έργου. Τα τραγούδια ήταν ανέκδοτα, μέχρι το 1965, όταν τα ερμήνευσε με την μαγευτική του φωνή ο Λάκης Παππάς. Μία μελοποίηση που ταξίδεψε το κοινό όπου ακριβώς στόχευε και ο Λόρκα να το ταξιδέψει.

Η αξεπέραστη αυτή ερμηνεία στο τραγούδι Πέρα στο θολό ποτάμι θα μένει για πάντα αξέχαστη. Η μελοποίηση του Μάνου Χατζιδάκι για την παράσταση Περλιμπλίν και Μπελίσα του Λόρκα, σε μετάφραση του Νίκου Γκάτσου και σκηνοθεσία Καρόλου Κουν στο Θέατρο Τέχνης το 1959, χάρισε αυτό το εξαιρετικό κομμάτι, το οποίο μετά αγκάλιασε με την μοναδική φωνή της η Φλέρυ Νταντωνάκη.

Η Φλέρυ Νταντωνάκη ξανατραγούδησε με την μοναδική φωνή της την ποίηση του Λόρκα στη μελοποίηση του ποιήματος Το Τριαντάφυλλο, από τον Μάνο Χατζιδάκι. Ακούστηκε πρώτη φορά στο θεατρικό έργο Δόνια Ροζίτα του 1959 και η λυρικότητα του ίδιου του ποιήματος ήταν αυτό που επέτρεψε να δημιουργηθεί ένα τόσο όμορφο τραγούδι. Το Τριαντάφυλλο είναι μία αλληγορία για την ζωή που χάνεται όταν άδικα περιμένουμε για κάτι ή για κάποιον. Περιγράφεται ο κύκλος της ζωής του τριαντάφυλλου και συνάμα της ζωής.

Το 1967 ο Μίκης Θεοδωράκης ολοκλήρωσε την μελοποίηση του Romancero Gitan, με στίχους του Οδυσσέα Ελύτη.  Μάλιστα, η ιστορία της συλλογής αυτής έχει ενδιαφέρον και μεγάλη ιστορία. Ο δίσκος με τη φωνή της Αρλέτας επρόκειτο να κυκλοφορήσει το 1967, αλλά λόγω της δικτατορίας βγήκε το 1978. Είχε ήδη μεσολαβήσει η ηχογράφηση του με τη Μαρία Φαραντούρη στο εξωτερικό, το 1975.

Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας (1969) παίρνει μορφή η ξεχωριστή προσέγγιση του Γιάννη Γλέζου με τον δίσκο 12 Τραγούδια Του Λόρκα. Βασικός ερμηνευτής είναι ο Γιάννης Πουλόπουλος, ενώ με τη συμμετοχή της Έλενας Κυρανά εμπλουτίζεται άρτια η προσπάθεια αυτή. Την απόδοση των στίχων υπογράφει ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ενώ την εξαιρετική ενορχήστρωση επιμελείται ο Νίκος Μαμαγκάκης.

Ο Χρήστος Λεοντής το 1974 ένωσε δύο μοναδικούς καλλιτέχνες υπό την δύναμη των στίχων του Λόρκα στο έργο του Οι φασουλήδες του Κατσιπόρα. Ο Μανώλης Μητσιάς και η Τάνια Τσανακλίδου, πάντρεψαν τις φωνές τους σε ένα ξεχωριστό κύκλο τραγουδιών της ποίησης του Ισπανού και σε ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά από τον Λευτέρη Παπαδόπουλο. Το πιο γνωστό τραγούδι του ομώνυμου δίσκου, Αχ… έρωτα, κυκλοφόρησε από την Columbia το Σεπτέμβρη του 1974.

Σημαντικό σταθμό στις μελοποιήσεις του Λόρκα αποτελεί η μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου στο ποίημα Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας. Το έργο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη: «Το χτύπημα και ο θάνατος», «Το σκόρπιο αίμα», «Σώμα στην πέτρα» και «Ψυχή φευγάτη». Η μετάφραση του έργου ανήκει στον Νίκο Γκάτσο, ενώ το έργο ερμήνευσαν ο βαρύτονος Κώστας Πασχάλης και ο Μάνος Κατράκης στην αφήγηση με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Το ποίημα το έγραψε ο Λόρκα θρηνώντας το θάνατο του φίλου του, ταυρομάχου από την Ανδαλουσία, σε ταυρομαχία στη Σεβίλλη, τον Αύγουστο του 1934. Ο Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στις τάξεις των νεαρών Ισπανών ποιητών εκείνης της εποχής.

Η προσπάθεια του Νίκου Μαμαγκάκη να μελοποιήσει την σπουδαία ποίηση του Λόρκα πήρε μορφή το 1983, στον κύκλο τραγουδιών Του Έρωτα Και Του Πάθους, σε μετάφραση Αγαθής Δημητρούκα. Ο δίσκος περιλαμβάνει τα παραδοσιακά ισπανικά τραγούδια που ο ίδιος ο Λόρκα είχε διασκευάσει στη Colección De Canciones Populares Españolas, μεταφερμένα στην ελληνική πραγματικότητα. Την ερμηνεία ανέλαβε η Νένα Βενετσάνου.

Ο Λόρκα ενέπνευσε και το δισκογραφικό ντεμπούτο και του Μάνου Λοΐζου με το Τραγούδι Του Δρόμου, σε μετάφραση Νίκου Γκάτσου, το οποίο ηχογραφήθηκε το 1962 με τη φωνή του Γιώργου Μούτσιου

Η παρουσία του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα συνεχίστηκε και στην σύγχρονη ελληνική μουσική. Το συγκρότημα Όναρ μελοποίησε τη Μπαλάντα του νερού της θάλασσας του Ισπανού ποιητή, στο δίσκο Μην Πετάς Θα Σε Δουν, το οποίο κυκλοφόρησε το 2000, αποδεικνύοντας όχι μόνο την βαθιά επιρροή του Λόρκα στην ελληνική μουσική, αλλά και την διαχρονικότητά του. Κρατώντας ζωντανό το αποτύπωμα του έργου του σπουδαίου Ισπανού ποιητή και θεατρικού συγγραφέα που δεν έσβησε και δεν θα σβήσει ποτέ.