Ελληνικό Θέατρο 2015: οι «πρωταγωνιστές» που έκλεψαν την παράσταση

Στάθης Λιβαθινός, καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού θεάτρου.

«Παιδί» του Εθνικού επιστρέφει εκεί όπου ανήκει, πλέον με τη θέση του επικεφαλής. Επιστρέφει δε, σε μια ιδιαιτέρως κρίσιμη στιγμή του• την στιγμή που ως πρώτη κρατική σκηνή καλείται να απορροφήσει τους κραδασμούς που προκαλεί η οικονομική κρίση και φυσικά γιατί διαδέχεται τον Σωτήρη Χατζάκη, τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού με την πλέον ταραχώδη θητεία στα χρονικά του οργανισμού. Παρόλα αυτά, ο μηχανισμός της νέας διοίκησης παίρνει γρήγορα μπροστά και με μεθοδικότητα αναπτύσσει το όραμα της επόμενης μέρας. Την επανίδρυση της Πειραματικής Σκηνής – που μεγαλούργησε κατά το πρόσφατο παρελθόν – και τη χρήση του Εθνικού ως πολλαπλό εργαλείο εκπαίδευσης. Στο επίκεντρο αυτής της στρατηγικής στέκεται η «αναδόμηση» της Δραματικής Σχολής του Εθνικού μέσα από τρία βήματα: Την ίδρυση τμήματος Σκηνοθεσίας και Αρχαίου Δράματος και την εγκατάσταση της σε νέο κτηριακό συγκρότημα. Δυστυχώς, το δεύτερο σκέλος του σχεδιασμού βρίσκεται σε αναμονή εξαιτίας της άσβεστης εσωτερικής αντιπολίτευσης που συναντά ο Λιβαθινός από το αποψιλωμένο ΔΣ του οργανισμού.

Γιώργος Λούκος, καλλιτεχνικός διευθυντής του Ελληνικού Φεστιβάλ.

Μέσα από ένα συντονισμένο και πρωτοφανή πόλεμο μερίδας έντυπων μέσων ο αναμορφωτής του Ελληνικού Φεστιβάλ κατά την τελευταία δεκαετία, εξαναγκάζεται – όπως όλα δείχνουν – σε παραίτηση. Έχει ήδη προηγηθεί το σχετικό αίτημα από το ίδιο το υπουργείο Πολιτισμού, που επικαλείται το «σκάνδαλο» των 2.7 εκατομμυρίων ευρώ και τους πηχυαίους τίτλους κάποιων εφημερίδων. Για προσωπικούς λόγους, ο Γιώργος Λούκος έχει επιλέξει να μην απαντήσει σε αυτή την, εν χορώ, αποδόμηση του – παρότι λέγεται πως δεν θα αργήσει και αυτό. Στο μεταξύ, αν και αποτελούν εξαίρεση στον κανόνα υπάρχουν και δημοσιεύματα που δίνουν ολόκληρη την εικόνα του «σκανδάλου»: Ο,τι αφορά σε χειρισμό της προηγούμενης διοίκησης που κληροδοτήθηκε στο Λούκο, ότι ο προηγούμενος επικεφαλής του οργανισμού και βασικός υπεύθυνος βρίσκεται στο περιβάλλον της νυν κυβέρνησης γι’ αυτό και η εμπλοκή του αποσιωπάται, ότι ο Λούκος απομάκρυνε τον οικονομικό διευθυντή του Ελληνικού Φεστιβάλ αμέσως μόλις διαπίστωσε τι συνέβαινε, ότι πρόκειται περί διαχειριστικής αμέλειας κι όχι κατάχρησης. Μικρή σημασία όμως, μοιάζουν να έχουν όλα αυτά μπροστά στην ειλημμένη απόφαση του υπουργού Πολιτισμού – η τρίτη της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – να παύσει επικεφαλής πολιτιστικού οργανισμού από τα καθήκοντα του. Με ή χωρίς το Λούκο (όπως όλα δείχνουν θα υπερισχύσει το δεύτερο) κυοφορείται μια νέα εποχή για το Ελληνικό Φεστιβάλ που θα περιλαμβάνει και αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας του.

Θόδωρος Τερζόπουλος, σκηνοθέτης.

Εδώ και δεκαετίες ταξιδεύει ανά τον κόσμο αφήνοντας παντού σπόρους ελληνικού θεατρικού πολιτισμού. Δεν είναι λοιπόν, πρωτότυπο που τώρα συμπεριλαμβάνεται στα πρόσωπα της χρονιάς για τον ίδιο λόγο. Ωστόσο το 2015 ήταν μια εξαιρετική χρονιά για τον Θόδωρο Τερζόπουλο, σταθερό κι εγνωσμένης αξίας εκπρόσωπο του ελληνικού θεάτρου στο εξωτερικό. Το ιστορικό μοσχοβίτικο θέατρο Στανισλάφσκι πραγματοποίησε (μετά την ανακαίνιση του) θυρανοίξια με τη σκηνοθεσία του Ελληνα δημιουργού πάνω στις «Βάκχες». Η παράσταση απέσπασε διθυραμβικές κριτικές ενώ έχει ήδη ενσωματωθεί στο ρεπερτόριο του Στανισλάφσκι, προμηνύοντας και νέα συνεργασία μαζί του. Κι αφού τόνωσε τους ισχυρούς δεσμούς του με το ρώσικο κοινό ο Θόδωρος Τερζόπουλος «πέταξε» για την Φιλαδέλφεια των Ηνωμένων Πολιτειών όπου, προσκεκλημένος του πειραματικού Wilma Theater, ανέβασε την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή με ελληνο-αμερικανικό θίασο.

Μιχαήλ Μαρμαρινός, σκηνοθέτης.

Ίσως η σημαντικότερη στιγμή στις διεθνείς συνεργασίες του ήρθε από την Απω Ανατολή. Μετά από πρόταση του Γιώργου Λούκου, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός ανέλαβε να πλοηγήσει το μυθικό καράβι του Οδυσσέα στον Αδη κι από εκεί στην σκηνή της αρχαίας Επιδαύρου σε μια παράσταση θεατρικής κατάνυξης, τη «Νέκυϊα»• την Λ ραψωδία στην «Οδύσσεια» του Ομήρου. Ο Ελληνας σκηνοθέτης συνεργάστηκε στενά με τον μαέστρο του θεάτρου Νο, Τζένσο Ροκούρο Ουμεουάκα στην παρθενική ενασχόληση του ιστορικού ιαπωνικού θεάτρου με κείμενο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Παρότι είναι ο πρώτος μη Ιάπωνας καλλιτέχνης που συνεργάστηκε με το Νο στην χιλιετή διαδρομή του, ο Μαρμαρινός δεν έπαψε να υποκλίνεται – θεωρώντας τον εαυτό του ελάχιστο, όπως έλεγε χαρακτηριστικά – μπροστά σε ένα «από τα υψηλότερα επιτεύγματα του παγκόσμιου πολιτισμού».

Αριστείδης Μπαλτάς & Νίκος Ξυδάκης, νυν και πρώην υπουργοί Πολιτισμού.

Αμφότεροι συνέδεσαν την θητεία τους στο Υπουργείο Πολιτισμού με την αποπομπή λειτουργών κρατικών οργανισμών πριν την λήξη της θητείας τους. Ο μεν Νίκος Ξυδάκης στους οκτώ μήνες παραμονής του στο χαρτοφυλάκιο του Πολιτισμού έκανε χρήση της, μη ενδεδειγμένης, υπουργικής απόφασης προκειμένου να παύσει τους Χατζάκη και Βούρο – προκαλώντας καταιγισμό αντιδράσεων τόσο από τους ίδιους όσο και από κάποιους εκπροσώπους του Τύπου που μέμφονταν την καθεαυτή πρακτική. Ο δε Αριστείδης Μπαλτάς μοιάζει – προς ώρας – να αποφεύγει την ίδια παγίδα, ζητώντας πάντως με κάθε τρόπο την παραίτηση του Γιώργου Λούκου από την διεύθυνση του Ελληνικού Φεστιβάλ. Βεβαίως, το αποτέλεσμα θα είναι ακριβώς το ίδιο με εκείνο του προκατόχου του, αφού θα φέρει το στίγμα του πολιτικού που έπαυσε από τα καθήκοντα του με προσχηματικούς (για τους καλά γνωρίζοντες) λόγους, τον άνθρωπο που συνδέθηκε με την ακμή του μεγαλύτερου πολιτιστικού οργανισμού της χώρας.

Αμαλία Μουτούση, ηθοποιός – πρώην μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού θεάτρου.

Η παρθενική εμπλοκή της στα διοικητικά ενός φορέα ήταν ένα από τα πιο ελπιδοφόρα νέα στην αλλαγή ηγεσίας του Εθνικού θεάτρου. Τα κακά νέα είναι πως δεν κράτησαν για πολύ. Η Αμαλία Μουτούση ουσιαστικά παραιτήθηκε τέσσερις μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων της και τυπικά τον προηγούμενο Νοέμβριο επικαλούμενη λόγους «ακινησίας» στους κόλπους του οργανισμού. Είχε ταχθεί ανοιχτά υπέρ της δημιουργίας τμήματος Σκηνοθεσίας στην Δραματική Σχολή του Εθνικού, υπερασπιζόμενη τη σχετική πρόταση Λιβαθινού. Ωστόσο, η σθεναρή αντίσταση του προεδρείου του ΔΣ να συμβάλλει στον εκσυγχρονισμό του Εθνικού (Θανάσης Παπαγεωργίου και Κυριάκος Κατζουράκης) έβαλαν όχι μόνο φρένο στην διαδικασία αλλά αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος για μια εσωτερική διαμάχη που μαίνεται ακόμα στον οργανισμό. Η αναλυτική, ψύχραιμη και εκ βαθέων επιστολή της ηθοποιού ήρθε ως φυσική συνέχεια της προσωπικής της πορείας, παρότι στέρησε από το Εθνικό μια καθαρή και δημιουργική σκέψη.

Σωτήρης Χατζάκης, αποπεμφθείς καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου.

Μπορεί το 2015 να ήταν μοιραίο για την θητεία του στους κρατικούς θεατρικούς οργανισμούς, θα χρειαστεί πάντως πολύ καιρό για να ξεθωριάσει. Χωρίς υπερβολές, η υπόθεση Χατζάκη άφησε εποχή. Αν και πολύ απείχε από τις αξίες του πολιτισμού που (θεωρητικά) εκπροσωπούσε. Οι κρίσεις εντός του Εθνικού, οι θορυβώδεις παραιτήσεις και αποχωρήσεις που είχαν προηγηθεί, ακόμα και η σύνδεση του με την κακοδιαχείριση των δύο οργανισμών από τους οποίους πέρασε, δεν προμήνυαν τον επίλογο της αποπομπής του από τον (τότε) υπουργό Νίκο Ξυδάκη. Τότε κορυφώθηκε το δράμα όταν στην είδηση της παύσης του, ο Σωτήρης Χατζάκης ξεκίνησε ένα μαραθώνιο υπεράσπισης του, που, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, πρόδιδε την αγωνία να παραμείνει στη θέση του. Σε δελτία ειδήσεων, ραδιοφωνικούς σταθμούς και εφημερίδες, «περιόδευσε» ο πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής ισχυριζόμενος ότι αποτελεί θύμα πολιτικής δίωξης. Η συχνότητα δε, με την οποία τα site αναδημοσίευαν μια καινούργια επιστολή διαμαρτυρίας του ανταγωνιζόταν τις αποστολές τηλεγραφημάτων του Reuters. Ο ντόρος κράτησε σχεδόν δύο μήνες μέχρι που ο ίδιος δεν δίστασε να οδηγήσει τον Νίκο Ξυδάκη στα δικαστήρια. Οι κακές γλώσσες λένε, πως οι προσδοκίες του για επιστροφή του στο Εθνικό έπαψαν πολύ αργότερα, μέχρι και τις εκλογές του Σεπτεμβρίου. Για κακή του τύχη η επανεκλογή ΣΥΡΙΖΑ διατήρησε τα πράγματα ως είχαν.

Διαγόρας Χρονόπουλος, σκηνοθέτης – Μηνάς Χατζησάββας, ηθοποιός: Οι απώλειες.

Ήταν η χρονιά που τους πήρε τη ζωή και τους πέρασε στο χώρο της μνήμης. Δυο εξαιρετικά δραστήριοι άνθρωποι του θεάτρου, ξεχωριστές φυσιογνωμίες ο καθένας τους, αφήνουν το στίγμα της απώλειας στο χρόνο που φεύγει. Από τη μια, ο Διαγόρας Χρονόπουλος, προσωπικότητα που αιμοδότησε το θέατρο Τέχνης στην πιο κρίσιμη καμπή της ιστορίας του, όταν ψυχορραγούσε υπό την απειλή της πτώχευσης. Κι από την άλλη, ο Μηνάς Χατζησάββας. Ο σπουδαίος ηθοποιός, ο ανήσυχος καλλιτέχνης, ο άνθρωπος που είχε μόνο φίλους και που – μετά θάνατον κι ερήμην του – συνδέθηκε με μια στιγμή προόδου στο ελληνικό δίκαιο: Την ψήφιση του συμφώνου συμβίωσης.