John Craxton: O μποέμ “κρητικός” επέστρεψε στην πατρίδα του

«Σε λίγους μήνες συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννηση του John Craxton και σήμερα γιορτάζουμε αυτή την επέτειο στον τόπο που αγάπησε περισσότερο από κάθε άλλο στον κόσμο». Με αυτά τα λόγια μας ξενάγησε στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων ο Ian Collins, επιμελητής της έκθεσης και διαχειριστής της συλλογής του Craxton Estate.

Ο Collins, στενός φίλος και συνεργάτης του καλλιτέχνη, ανέλαβε να φέρει στο φως τη συναρπαστική ζωή, τα ταξίδια αλλά και τον παθιασμένο έρωτα του σημαντικού καλλιτέχνη με την Ελλάδα και την Κρήτη, καταγράφοντας τις απίθανες διηγήσεις του σε ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο με τίτλο “John Craxton: A Life of Gifts” το οποίο κέρδισε το βραβείο Runciman 2022.

Ο Ian Collins, βιογράφος του John Craxton, στη βεράντα του σπιτιού του καλλιτέχνη με θέα το Παλιό Λιμάνι των Χανίων. Credits: Μιχάλης Καλαϊτζάκης

H έκθεση που φιλοξενείται έως τις 31 Ιανουαρίου 2023 στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων -πριν ταξιδέψει για την Κωνσταντινούπολη και το Λονδίνο- αποτελεί μια εμπλουτισμένη εκδοχή της συλλογής που εκτέθηκε λίγους μήνες νωρίτερα στο Μουσείο Μπενάκη. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνει προσωπικά αντικείμενα του καλλιτέχνη -όπως μια μοτοσυκλέτα εποχής σαν και εκείνη με την οποία εξερεύνησε όλη την κρητική ενδοχώρα- αλλά και 20 έργα, τα οποία παραχώρησαν Χανιώτες φίλοι του Craxton. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια εφαρμοφή που επιτρέπει την ψηφιακή περίηγηση στο σπίτι και του καλλιτέχνη.

O Δήμαρχος Χανίων Παναγιώτης Σημανδηράκης. Credits: Μιχάλης Καλαϊτζάκης

«Αυτή η επιστροφή του Craxton στα Χανιά, λίγα βήματα μακριά από το σπίτι του καλλιτέχνη, στο Παλιό Λιμάνι όπου έζησε μεγάλο μέρος της ζωής του, ολοκληρώνει έναν κύκλο που άνοιξε πριν 50 χρόνια» ανέφερε ο Δήμαρχος Χανίων Παναγιώτης Σημανδηράκης στα εγκαίνια της έκθεσης, τονίζοντας ότι «τα έργα που φιλοξενούνται στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων καταδεικνύουν την απόλυτη επιρροή και ταύτισή του ιδιαίτερου δημιουργού με το περιβάλλον που επέλεξε για δεύτερη πατρίδα του».

Ιωάννης Γιαννακάκης, Αντιδήμαρχος Πολιτισμού και Πρόεδρος της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων. Credits: Μιχάλης Καλαϊτζάκης

Και είναι αλήθεια ότι το εντυπωσιακό σπίτι του Craxton, μέρος ενός βενετσιάνικου παλάτσο του 17ου αιώνα, στο οποίο εγκαταστάθηκε το 1960, στο παλιό λιμάνι της πόλης, ήταν το καταφύγιο στο οποίο άνθισε η τέχνη του κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Κρήτη.

Όπως επισημαίνει ο Ιωάννης Γιαννακάκης, Αντιδήμαρχος Πολιτισμού και Πρόεδρος της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων «Τα σοκάκια και οι γειτονιές της Παλιάς Πόλης ήταν το σκηνικό που αγάπησε αλλά και το περιβάλλον όπου συναντήθηκε με την Τέχνη, την Ιστορία, την Έμπνευση, τον Έρωτα, τη Φιλία».  

Mοτοσυκλέτα εποχής, όπως εκείνη, που αποτέλεσε αχώριστο σύντροφο του δημιουργού στα ταξίδια και τις εξερευνήσεις του στα Λευκά Όρη.

Κάρτα του Craxton από την Αγγλία προ τον Ντίνο Μαστροπέτρο στον Πόρο (1954).

Γεννημένος στο Λονδίνο το 1922 σε μια εύπορη, μποέμ, πολυμελή οικογένεια, έδειξε από νωρίς το ταλέντο του στη ζωγραφική πραγματοποιώντας την πρώτη του έκθεση σε ηλικία μόλις δεκαεννιά χρονών. Παρόλο που ποτέ δεν «σπούδασε» σε κάποια σχολή τέχνης, δέχθηκε πολλά καλλιτεχνικά ερεθίσματα τόσο από την οικογένειά του όσο και από φίλους του. Το πάθος του για την ελληνική τέχνη και την αρχαία γλυπτική γεννήθηκε λίγο πριν από το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν είχε την ευκαιρία να εκτεθεί σ’ αυτά τα ερεθίσματα σε μουσεία της Γαλλίας και της χώρας του. Έκτοτε ο στόχος της ζωής του ήταν να γνωρίσει από κοντά την Ελλάδα.

O John Craxton φωτογραφημένος στο ατελιέ του.

Ο John Craxton έφτασε στην Αθήνα τον Μάιο του 1946. Χάρη στον φίλο του, φιλέλληνα συγγραφέα Patrick Leigh Fermor (του οποίου σχεδίαζε τα εξώφυλλα των βιβλίων), γνώρισε τον Πόρο ο οποίος για μια δεκαετία αποτέλεσε τη βάση των περιπλανήσεων του στο Αιγαίο. Η «συνάντησή του με το ελληνικό φως» αλλά και τον διαφορετικό, απελευθερωτικό τρόπο ζωής σήμανε τη μεταστροφή της Τέχνης του από τη μονοχρωμία στο λαμπερό, καθαρό χρώμα.

Στην Ελλάδα ο Craxton δημιούργησε ισχυρούς δεσμούς με σημαντικούς ανθρώπους της Τέχνης: Νάνος Βαλαωρίτης, Γιώργος Σεφέρης, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας ήταν ανάμεσα στους διάσημους φίλους του. Ωστόσο ο ίδιος προτιμούσε να ζωγραφίζει απλούς ανθρώπους, βοσκούς, ναυτικούς, στρατιώτες και να περνάει το χρόνο του στα παραδοσιακά καφενεία.

Το 1947 έκανε το πρώτο από τα πολλά ταξίδια του στην Κρήτη για ν’ ανακαλύψει τη γενέτειρα του αγαπημένου του καλλιτέχνη Ελ Γκρέκο. Το νησί κατέκτησε την ψυχή του από την πρώτη στιγμή: το άγριο τοπίο και η ιστορία της, ο πλατύς ανοιχτός ορίζοντας της θάλασσας, το πάθος και η επιμονή των Κρητικών για ζωή. Αυτό το ανυπότακτο πάθος προσπάθησε να αποτυπώσει στις προσωπογραφίες των απλών ανθρώπων που προτιμούσε να συναναστρέφεται και να ζωγραφίζει.

Ο χασάπης, 1964-1966. Λάδι σε μουσαμά, 208,3×320 εκ., Ιδιωτική συλλογή

Σ’ αυτά τα πορτραίτα αλλά και στην τοπιογραφία του διακρίνεται ο τρόπος με τον οποίο ο Craxton «έβλεπε» την Κρήτη και τους ανθρώπους της «αποτυπώνοντας την ψυχή τους» και όχι τα πρόσωπά τους όπως παρατήρησε ο Ιan Collins. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ από το ατελιέ του είχε άπλετη θέα στο αγαπημένο του λιμάνι των Χανίων, πότε δεν το απεικόνισε σε κάποιον πίνακά του. Ωστόσο η λατρεία για την ιστορία, τους μύθους και το φως του τόπου, αποκαλύπτονται σε όλα τα έργα του.

Το ατελιέ του Craxton στο σπίτι του στο παλιό λιμάνι των Χανίων. Credits: Μιχάλης Καλαϊτζάκης

Λάτρης των γλεντιών, και της ανέμελης ζωής ο ηδονιστής καλλιτέχνης φημίζονταν για το ιδιαίτερο χιούμορ του αλλά και για το ανυπότακτο πνεύμα του, το οποίο τον έβαζε συχνά σε μπελάδες. Την περίοδο της δικτατορίας εξορίστηκε από την Ελλάδα, κατηγορούμενος για «ανυπακοή και χλεύη» προς την εξουσία.

Αυτή η απομάκρυνση του στοίχισε πολύ, ωστόσο η νοσταλγία για η δεύτερη πατρίδα του, αποτυπώθηκε μοναδικά στην εντυπωσιακή ταπισερί με τίτλο “Τοπίο με στοιχεία της φύσης”. Καμωμένη με νήματα 500 διαφορετικών χρωμάτων, είναι ένας φόρος τιμής στην παραδοσιακή κρητική υφαντουργία, τα τοπία και το κλίμα της Ελλάδας. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό το έργο ταξιδεύει εκτός του τόπου δημιουργίας της, του Εδιμβούργου, για χάρη της συγκεκριμένης έκθεσης.

Εάν το έργο του φανερώνει κάτι για εκείνον είναι ότι ο Craxton προτιμούσε τη ζωή από την Τέχνη. Τη ζωή του στην Κρήτη πάνω απ’ όλα. Μετά το θάνατό του οι στάχτες του σκορπίστηκαν στο λιμάνι των Χανίων. Tο μέρος που λάτρεψε και στο οποίο επέστρεψε για πάντα…

Η ταπισερί με τίτλο “Τοπίο με στοιχεία της φύσης” σχεδιάστηκε την περίοδο της εξορίας του στο Εδιμβούργο (1975 – 1976) Photo credits: John Craxton Estate and courtesy of DACS

Άντρας που χορεύει σε ταβέρνα Τέμπερα σε χαρτόνι, 89 x 106,5 εκ. Photo credits: John Craxton Estate and courtesy of DACS

Τοπίο της Ύδρας, 1963 – 1967 Λάδι σε μουσαμά, 107 x 213 εκ. Photo credits: John Craxton Estate and courtesy of DACS

Εκτός από τις προσωπογραφίες, ο Craxton διακρίνονταν για τις απεικονίσεις των κατσικιών της Ελλάδας. Θαύμαζε την ανθεκτικότητα και τις μυθολογικές αναφορές τους.

Ο Craxton αγαπούσε την κρητική μουσική και τα παραδοσιακά πανηγύρια.