Ποιο είναι αύριο των μουσείων; Τρεις διευθυντές αθηναϊκών ιδρυμάτων, απαντούν

Ήταν, σχεδόν, οξύμωρος ο χθεσινός ο εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας των Μουσείων. Με τους φυσικούς χώρους τους κλειστούς σε όλη την Ελλάδα, τα μουσεία επικοινωνούν τους τελευταίους μήνες με το κοινό τους μόνο μέσω των διαδικτυακών ιστότοπων· και που – ευτυχώς – στη διάρκεια της καραντίνας, λειτούργησαν ως ένα παράθυρο του μουσειακού πολιτισμού προς τα έξω.

Τώρα, που πλησιάζει η ημέρα της επανεκκίνησης τους τρεις οργανισμοί που παραδοσιακά “γιορτάζουν” το χθες και το τώρα της ελληνικής τέχνης και του ελληνικού πολιτισμού, καλούνται να ψηλαφίσουν το αγωνιώδες αύριο.
Μας μιλούν η Ευγενία Χριστοδουλάκου εκτελεστική διευθύντρια του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ο Γιώργης Μαγγίνης, επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη και ο Φώτης Παπαθανασίου, Γενικός Διευθυντής του Ιδρύματος Θεοχαράκη.

photo credit: Πάρις Ταβιτιάν

Το μουσείο είναι κατεξοχήν ένας κοινωνικός χώρος. Ερχόμαστε στο μουσείο για να έρθουμε σε επαφή με τα έργα τέχνης, αλλά και για να συνυπάρχουμε με άλλους. Δεν είναι ένας απομονωμένος χώρος για αυτό μιλάμε για την επίσκεψη “ως εμπειρία”, η οποία μπορεί να αλλάζει με κάθε επαφή με το έργο τέχνης, δημιουργώντας ένα βίωμα. Αυτήν την βιωματική σχέση θέλουμε να προστατεύσουμε.

Η εμπειρία είναι μία διαδικασία προσωπική και συχνά απρόβλεπτη. Οι έντονες αντιδράσεις, τόσο πνευματικές όσο και σωματικές απαιτούν την φυσική παρουσία.  Με αυτή την έννοια, η άμεση σχέση με την τέχνη δεν αντικαθιστάται, απλά τώρα υποκαθίσταται με τις ψηφιακές δράσεις οι οποίες λειτουργούν συμπληρωματικά. Σήμερα, ο συνδυασμός αυτός είναι αναγκαίος για να παραμείνει η τέχνη κοντά στην ζωή μας.

Στόχος μας είναι προετοιμαστούμε κατάλληλα και να σταθούμε έτοιμοι και ευέλικτοι ώστε να δουλεύουμε σε δύο ταχύτητες, covid και non covid, διατηρώντας συνεχώς το ενδιαφέρον του κοινού μας. Το μουσείο είναι οργανικό κομμάτι της κοινωνίας και παραμένει ζωντανό μέσα από τη διάδραση με τους επισκέπτες του.

Στην τρέχουσα συνθήκη εξετάζουμε τη δυνατότητα επαναπρογραμματισμού σύμφωνα με τις επιθυμίες του κοινού μας, παραμένοντας πιστοί στον στόχο μας: Ένα μουσείο στο κέντρο της πόλης το οποίο προάγει τον αρχαίο μας πολιτισμό αλλά εξετάζει και τις ανάγκες του σήμερα. Το κοινό θα ξαναγυρίσει στα μουσεία γιατί η τέχνη είναι απαραίτητη. Σε ανακουφίζει από μια δίψα που συχνά δεν ήξερες ότι είχες.

Το κοινό θα ξαναγυρίσει στα μουσεία γιατί η τέχνη είναι απαραίτητη. Σε ανακουφίζει από μια δίψα που συχνά δεν ήξερες ότι είχες

Για το Μάιο του 2020, ήμασταν το ελληνικό μουσείο που θα φιλοξενούσε την περιοδική έκθεση του διεθνούς φήμης Έλληνα καλλιτέχνη Takis. Θα ήμασταν η τελική “στάση” της περιοδείας, ύστερα από την Tate Modern του Λονδίνου και το MACBA της Βαρκελώνης, μια έκθεση κοινής συνδιοργάνωσης. Η ακύρωσή της ήταν μία δύσκολη και δυσάρεστη απόφαση.

Πάντως, εδώ και χρόνια, πέρα από την παραγωγή περιοδικών εκθέσεων και πολιτιστικών εκδηλώσεων, το μουσείο διοργανώνει ένα πολυσχιδές πρόγραμμα πολιτισμού και εκπαίδευσης, που συνεχώς διευρύνεται. Εντάσσει όλο και περισσότερες κοινωνικές ομάδες, για τις οποίες η επίσκεψη σε ένα μουσείο ήταν μέχρι πρόσφατα σχεδόν ακατόρθωτη. Μέσω εφαρμογής εικονικής πραγματικότητας, οι συλλογές του μουσείου ήρθαν κοντά σε ευπαθείς ομάδες σε γηροκομεία και νοσοκομεία, ενώ κάθε χρόνο ο παιδικός διαγωνισμός ζωγραφικής ενώνει την παιδική δημιουργία με την ιστορία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Η δράση καλεί τα σχολεία της χώρας μας και ελληνόφωνα εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού να συμπράξουν και να γίνουν μέρος της ιστορίας του μουσείου.

Ένα παράδειγμα «καλών αντανακλαστικών» λοιπόν ήταν η προσαρμογή της καθιερωμένης παιδικής έκθεσης σε ψηφιακή. Φέτος όλα τα 26.500 έργα που συγκεντρώσαμε από τον παιδικό διαγωνισμό προβάλλονται από χθες, Ημέρα Μουσείων, στη πλατφόρμα: https://www.cycladickidscontest.com. Το θέμα της έκθεσης βασίζεται σε έναν αρχαίο χάλκινο καθρέπτη, και κάθε παιδί ζωγράφισε ό,τι έβλεπε μέσα από τον καθρέφτη, ίσως και τον εαυτό του. Όλη η οικογένεια θα μπορεί να δει τα έργα με ένα κλικ.

Ασφαλώς, την παρούσα στιγμή δεν νομίζω πως υπάρχει κανένας φορέας πολιτισμού που να μην αντιμετωπίζει κρίσιμα προβλήματα, ενώ στο μέλλον θα κληθεί να αντιμετωπίσει μια άγνωστη πραγματικότητα. Ένα μουσείο στηρίζεται για την οικονομική του επιβίωση τόσο σε δωρεές, επιχορηγήσεις, χορηγίες αλλά κυρίως στη δυνατότητα να προσελκύσει το κοινό. Τα έσοδα των μουσείων, όσο παραμένουν κλειστά, έχουν μειωθεί δραματικά σε διεθνές επίπεδο. Στην δική μας περίπτωση, ένα συμβολικό εισιτήριο για ορισμένες ψηφιακές μας δράσεις είναι κάτι που ενδεχομένως να εξετάσουμε. Οι μόνιμες συλλογές μας (κυκλαδικά, αρχαία ελληνικά και κυπριακά) αποτελούν μια πηγή διαρκούς έμπνευσης και σίγουρα θα τις αξιοποιήσουμε ακόμα πιο δημιουργικά.

Είμαι αισιόδοξη και παίρνω δύναμη από την αλήθεια που βιώσαμε όλοι μαζί αυτή την περίοδο: Κλεισμένοι στα σπίτια μας, ανοίξαμε το παράθυρό μας στο φως του πολιτισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, όλοι όσοι αφιέρωσαν χρόνο για να ψηφίσουν την έκθεση Πικάσο και Αρχαιότητα, η οποία υποδέχθηκε περισσότερους από 60.000 επισκέπτες πέρυσι το καλοκαίρι. Είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρο πως ο κόσμος αγκάλιασε μία έκθεση με μία τόσο ξεχωριστή επιμελητική προσέγγιση: Τον διάλογο ανάμεσα στην αρχαία ελληνική και την μοντέρνα τέχνη. Αυτός ο “θεϊκός διάλογος” που ξεπερνά σύνορα και χρονικές περιόδους μετουσιώνει το βασικό όραμα του Μουσείου. Ο αρχαίος πολιτισμός παραμένει ζωντανός και στηρίζει το βασικό μας στόχο: Την δημιουργία νέων εμπειριών για το κοινό μας.

Ένα μουσείο οφείλει να έχει ανοιχτούς ορίζοντες και να συμβαδίζει με τους καιρούς της εποχής του. Έτσι, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης δηλώνει την συνεχή του παρουσία μέσω του site και των social media ώστε να συνομιλεί με το κοινό χωρίς γεωγραφικά σύνορα. Παράλληλα, ξεκινάμε δυναμικά μία νέα εποχή ψηφιοποίησης των συλλογών μας και παράλληλων διαδικτυακών δράσεων. Οι ανοιχτοί ορίζοντες και η συνεχής εξέλιξη είναι προαπαιτούμενα για την βιωσιμότητα ενός μουσείου.

Για μένα όλα τα μουσεία, ιδιωτικού ή δημόσιου χαρακτήρα, είναι σημαντικά. Βασικό στοιχείο είναι να παραμένουν πιστά στην αποστολή τους. Σε εμάς, κινητήριος δύναμη είναι το αίσθημα προσφοράς για τη μελέτη και προβολή του αρχαίων πολιτισμών του Αιγαίου και της Κύπρου με ιδιαίτερη έμφαση στα Κυκλαδικά, το οποίο πηγάζει από την ιδρύτρια του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Ντόλλη Γουλανδρή. Την δική της αγάπη και ανιδιοτέλεια, μαζί με τη σύγχρονη ματιά της, συνεχίζει η Πρόεδρός μας, Σάντρα Μαρινοπούλου.

Μέσα από τον ρόλο μου, ως εκτελεστική διευθύντρια του μουσείου, αξιολογώ καθημερινά τις δυσκολίες και τις καθημερινές προκλήσεις.  Αυτή τη στιγμή πρέπει να σταθούμε ενωμένοι όλοι οι φορείς του πολιτισμού καθώς τα μουσεία είναι αναπόσπαστο μέρος της κοινωνίας. Για αυτό θα ήθελα να δω όλους τους φίλους του μουσείου μας, παλιούς και νέους, να βρεθούν ξανά στην Νεοφύτου Δούκα. Το κάθε εισιτήριο και οι αγορές που πραγματοποιείται στο πωλητήριο ή στο καφέ του μουσείου, στηρίζουν άμεσα την βιωσιμότητά μας.

Η επίσκεψη σε ένα μουσείο δεν είναι μια πράξη υποχρεωτική, αλλά μία συνειδητή επιλογή η οποία αντανακλά όχι τόσο μία επιθυμία, όσο μία ανάγκη. Την ανάγκη του καθενός μας να έρθει σε επαφή με τον πολιτισμό μας.