Συν+Πλην: «Ο Χορός της Φωτιάς» στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά

Είναι η τρίτη φορά που ο ‘Αρης Μπινιάρης αντλεί από ένα γεγονός της νεότερης ελληνικής Ιστορίας για να δημιουργήσει μια σκηνική περφόρμανς. Μετά «Το ’21» – μια ματιά στα παρασκήνια της Ελληνικής Επανάστασης – και το «‘Υψωμα 731» – τη μνημειώδη νίκη του ελληνικού στρατού κατά των Ιταλών το 1941 – καταπιάνεται με τα γεγονότα της Γενοκτονίας των Ποντίων.

Μετά από έρευνα σε αρχεία, ντοκουμένα, ιστορικές καταγραφές και καταγεγγραμένες μαρτυρίες, ο ‘Αρης Μπινιάρης οργανώνει ένα ποιητικό κείμενο, την αφήγηση του οποίου αναλαμβάνει ένας Χορός ερμηνευτών σε άμεση συνάρτηση με τη μουσική και την κίνηση.

Η αιματοβαμμένη εννιαετία (1914-1923) κατά την οποία οι κεμαλικές δυνάμεις – το εθνικιστικό κίνημα των Νεότουρκων – προέβησαν σε μαζικές διώξεις των Ελλήνων του Πόντου καθώς και σφαγές, βασανιστήρια και ανείπωτες βιαιοπραγίες φιλτράρεται από τον αφηγηματικό ρόγχο ενός 11μελούς συνόλου. Το δραματουργικό υλικό τους δεν κατονομάζει τους θύτες και τα θύματα ή το χρονικό πλαίσιο, δίνοντας έτσι στην αφήγηση μια οικουμενική διάσταση για τον κάθε ξεριζωμένο, για το «οικτρό μακελεμένο καραβάνι» κάθε εποχής που έκανε «το μόχθο, ζωή».

Σκηνή από το καθηλωτικό φινάλε της παράστασης.

Παραμπέμπoντας στον τρόπο εργασίας που είχε ακολουθήσει κατά το μνημειώδες ανέβασμα των «Βακχών» στην Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, ο ‘Αρης Μπινιάρης οργανώνει μια παράσταση που στερεώνεται πάνω σ’ έναν Χορό αφηγητών. Με την δραματουργία να έχει, άλλωστε, χαρακτηριστικά τραγωδίας, η 11μελής ομάδα λειτουργεί βασισμένη στη δομή του Χορού και αναγγέλλει την ταυτότητα της: «‘Ενας αλλόκοτος, αρχέγονος Χορός, μορφές και πρόσωπα μιας παλιάς λησμονημένης ιστορίας». Οργανικά δεμένα με την αφήγηση είναι η μουσική, ο ρυθμός και το τραγούδισμα – συνθέτωντας την γνώριμη, πλέον, διαλεκτική του ‘Αρη Μπινιάρη.

Σε αυτό το σχήμα συμβάλλει και η ζωντανή ερμηνεία της μουσικής από τριμελή ορχήστρα που δίνουν έξτρα παλμό καθώς και η έντονη κινησιολογία σε μια, ήδη φορτισμένη συγκινησιακά, παράσταση. Γιατί το αραγές και σταθερά καλοδουλεμένο σύστημα του Μπινιάρη συναντά εδώ το μεγαλύτερο συναισθηματικό φορτίο – από κάθε άλλη δουλειά του – μνημονεύοντας συνταρακτικές σκηνές μιας πρόσφατης θηριωδίας κατά του Ελληνισμού. Και κανείς δεν μπορεί να μείνει αμετακίνητος στο άκουσμα της.

Υπό τους εντυπωσιακούς φωτισμούς της Στέλλας Κάλτσου.

Μολονότι δεν υπάρχουν διακριτοί ρόλοι στο έργο, η πολυμελής ομάδα των πρωταγωνιστών διακρίνεται για την συνοχή της και τον τρόπο που αναδεικνύει την χορικότητα. Επικεφαλής του συνόλου των Δώρας Ξαγοράρη, Λεωνής Ξεροβάσιλα, Κώστα Σεβδαλή, Γρηγορίας Μεθενίτη, Ελένης Μπούκλη, Κατερίνας Δημάτη, Μάνου Πετράκη, Νίκου Τσολερίδης και Ορέστη Χαλκιά, στέφονται ο Χρήστος Λούλης και η Ιωάννα Παππά που σαν κορυφαίοι του Χορού ή ιερείς μιας κρυφής μυσταγωγικής τελετής μνήμης προβάλλουν ως σύμβολα του ‘Ανδρα και της Γυναίκας στον πληθυσμό των κατατρεγμένων. Και οι δύο δυναμικοί, σωματικά ενεργοί και με επικό τόνο στην παρουσία τους, συγκροτούν και – συχνά – εμπνέουν τον Χορό, καθώς ηγούνται των συνταρακτικών αφηγήσεων. Δονούμενο και σε παραφορά, το σύνολο επιφυλλάσει μια ανατριχιαστική κορύφωση στην παράσταση χορεύοντας τον παραδοσιακό ποντιακό χορό της σερανίτσας.

Δεν είναι τυχαία η διαρκώς ανοδική πορεία του ‘Αρη Μπινιάρη στα θεατρικά πράγματα. Κάθε του παράσταση έρχεται για να επιβεβαιώσει τη μεθοδικότητα, το σύστημα, την εμμονή του στην εκφορά του λόγου και στη συλλειτουργία με το ρυθμό και τη μουσικότητα που εδραιώνουν το λεξιλόγιο του – μοναδικό στο ελληνικό γίγνεσθαι. Στον «Χορό της Φωτιάς» οργανώνει υποδειγματικά μια ακόμα πολυπληθή ομάδα. Και μπορεί να έχει καταθέσει παραστάσεις με ισχυρότερο σκηνοθετικό στίγμα από αυτήν, ωστόσο, η συγκεκριμένη διακρίνεται για τη βιωματική σχέση με την Ιστορία και το υψηλό της συναισθηματικό φορτίο.

Η σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά κατακλύζει με ατμόσφαιρες χάρη στον θαυμάσιο φωτιστικό σχεδιασμό της Στέλλας Κάλτσου. Αναφορικά με το εικαστικό αποτέλεσμα είναι ο πιο δυνατός συνομιλητής της σκηνοθεσίας.

Μετά τη συνεργασία τους στην έξοχη μεταφορά του «Ξύπνα Βασίλη» στο Εθνικό θέατρο, ο Φώτης Σιώτας ξανασμίγει με τον ‘Αρη Μπινιάρη. Εδώ, το πλαίσιο είναι ακόμα πιο απαιτητικό, καθώς η μουσική σύνθεση οφείλει να συντονιστεί με την ιδιαίτατη ποντιακή παράδοση αιώνων. Ο Σιώτας αποδίδει με ευρηματικότητα τον αγέρωχο ποντιακό ήχο και υπερτονίζει το συναίσθημα.

«Ο Χορός της Φωτιάς» είναι μια παράσταση έντονης σωματικότητας.

Μπορεί η σύζευξη λόγου και μουσικής να συνιστά ένα από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της σκηνοθετικής γλώσσας του ‘Αρη Μπινιάρη, αλλά συχνά η ένταση της μουσικής υπερσκελίζει και τελικά υποδαυλίζει το άκουσμα του λόγου, προκαλώντας, κατά τόπους, σύγχυση.

Με εξαίρεση την διδασκαλία ποντιακών χορών, η κινησιολογία της ομάδας δεν είχε επόπτη, παρά τον ίδιο τον σκηνοθέτη. Σε μια έντονα σωματική παράσταση όπως αυτή, όπου το σύνολο επικοινωνεί ισότιμα και μέσα από την κίνηση, συναντάμε μεν ενδιαφέροντα μοτίβα που θα μπορούσαν ωστόσο να έχουν οργανωθεί αρτιότερα αν η παράσταση διέθετε κινησιολόγο. Αρκεί να θυμίσουμε την αλησμόνητη συμβολή της Αμάλιας Μπένετ στις «Βάκχες» του ίδιου σκηνοθέτη.

Ιωάννα Παππά και Χρήστος Λούλης, επικεφαλής του θιάσου.

‘Ενας ατμοσφαιρικός, ευρηματικός και συγκινησιακά φορτισμένος φόρος τιμής στα πάθη της φυλής των Ποντίων, που αθροίζεται στα επιτεύγματα του ‘Αρη Μπινιάρη.