Cavalleria Rusticana: ‘Ανθρακες ο θησαυρός!

Παρά το γεγονός ότι η σκηνοθεσία του Γκρέιαμ Bικ ήταν εμπνευσμένη και πέτυχε με αρτιότητα τους στόχους που είχε θέσει εξ αρχής, οι δύο όπερες μου φάνηκαν φτωχές τόσο μουσικά, όσο και θεατρικά. Τα θέματά τους εμφάνιζαν την ευτέλεια και το λαϊκισμό, για τον οποίο κατηγορούνται κάποιες όπερες του βερισμού. Μουσικά καμία από τις δύο όπερες δε με εντυπωσίασε, αν και νομίζω ότι οι Παλιάτσοι είναι λίγο καλύτεροι σε αυτό το επίπεδο.

Το “αγροτική ιπποσύνη” (καβαλερία ρουστικάνα) ακόμα και ως τίτλος αποπνέει λαϊκισμό. Το να παρουσιάζεις τους φτωχούς αγρότες σαν ιππότες είναι ένα φτηνό κόλπο, για να κερδίσεις τη συμπάθεια του μαζικού ακροατηρίου. Βέβαια, αυτός ο συσχετισμός δεν οφείλεται μόνο σε εμπορικούς στόχους του δημιουργού. Έχει ιστορικές ρίζες και προέρχεται από το ιδεολογικό ρεύμα του ύστερου ρομαντισμού, αλλά δεν υπάρχει λόγος να επεκταθούμε σε μια πολύ εκτενή ιστορική ανάλυση. Άλλωστε, σημασία έχει τι γίνεται σήμερα.

Αν πάντως η αγροτική ιπποσύνη έδειχνε τους αγρότες να έχουν αξίες υψηλού επιπέδου, όπως αλληλεγγύη, αγάπη, πάθος για τα κοινά κ.α. θα πήγαινα πάσο. Όμως, αυτό το ιδανικό που προβάλλεται είναι η εκδίκηση για λόγους τιμής. Δύο άντρες βγάζουν τα μαχαίρια για μια γυναίκα.

Ο Τουρίντου αγαπούσε μια γυναίκα, τη Λόλα η οποία όμως, όταν αυτός πήγε στρατιώτης, παντρεύτηκε κάποιον άλλο. Έτσι κι αυτός παντρεύτηκε κάποια άλλη, τη Σαντούτσα. Όμως το πάθος του για τη Λόλα δεν έσβησε κι αυτό οδήγησε στην καταστροφή. Η απατημένη σύζυγός του Τουρίντου τα είπε όλα στον σύζυγο της Λόλα, τον Άλφιο κι εκείνος πήρε το αίμα του πίσω με μαχαίρι. Θα μου πείτε: Και οι ιππότες μονομαχούσαν. Κι όταν έφευγαν για τις σταυροφορίες, φορούσαν στις γυναίκες τους ζώνες αγνότητας. Ναι. Αλλά δεν νομίζω ότι αυτό έχουμε στο μυαλό μας ακριβώς όταν λέμε κάποιον ιππότη!

Και οι “Παλιάτσοι” έχουν πάνω-κάτω το ίδιο θέμα της εκδίκησης της απιστίας, αλλά με έναν ακόμα πιο σκληρό και γκροτέσκο τρόπο. Σε αντίθεση με την “Καβαλερία Ρουστικάνα”, όπου το φονικό γίνεται στα πρότυπα της αρχαίας τραγωδίας (εκτός σκηνής δηλαδή), στους Παλιάτσους του Λεονκαβάλο, το διπλό φονικό όχι μόνο γίνεται εντός σκηνής, αλλά και μέσα στην φανταστική σκηνή που βρίσκεται εντός της πραγματικής σκηνής!

Ο πρωταγωνιστής (Κάνιο) είναι ένας παλιάτσος και αρχηγός του θιάσου, του οποίου η σύζυγος (Νέντα) και συμπρωταγωνίστρια, έχει ερωτευθεί έναν άλλο άντρα. Αυτός το μαθαίνει, πάλι από προδοσία, αυτή τη φορά από έναν θαυμαστή της Νέντα. Ξέρει ότι η σύντροφός του τον απατάει, αλλά δεν ξέρει με ποιόν. Κι επειδή δεν έχει και πολύ σώας τα φρένας, κατά τη διάρκεια της παράστασης αρχίζει να την χτυπά και να την βρίζει, για να του αποκαλύψει το όνομα του άντρα που πήγε μαζί της. Εκείνη αρνείται.

Το κοινό παρακολουθεί την παράσταση του Παλιάτσου και δεν μπορεί να ξεχωρίσει την αλήθεια από το ψέμα. Η τέχνη φτάνει στα όρια του ρεαλιστικού (ή του αποκρουστικού) όταν ο Παλιάτσος μαχαιρώνει τη σύντροφό του. Τότε εκείνη, ξεψυχώντας, φωνάζει το όνομα του εραστή της. Αυτός τρέχει στο πληγωμένο σώμα της. Ο παλιάτσος τον μαχαιρώνει κι εκείνος. Η παράσταση τελειώνει με δύο μαχαιρωμένους! Η μουσική σταματάει. Τέλος και η όπερα.
Συνολικά, το έργο ήταν μάλλον γκροτέσκο και δεν είχε το επιβλητικό μέγεθος που επιβάλλεται. Περισσότερο θύμιζε b movie του κινηματογράφου, παρά όπερα.

Ο σκηνοθέτης Γκρέιαμ Βικ, που είχε να ενώσει δύο αρκετά διαφορετικές όπερες, έδειξε όλη η μαεστρία του. Όπως είχε αποκαλύψει στη συνέντευξη τύπου στη Λυρική, δύο ήταν οι μεγάλες σκηνοθετικές του προκλήσεις. Η μία ήταν να συνταιριάξει το επιβλητικό Ωδείο του Ηρώδου του Αττικού με το πνεύμα της λαϊκής ιταλικής όπερας. Και το άλλο, να ενώσει στο ίδιο σκηνικό δύο τελείως διαφορετικές θεματικά όπερες, καθώς η μία είναι για χωρικούς και η άλλη για ένα θίασο, ο οποίος εμφανίζεται τόσο backstage, όσο και on stage. Τα κατάφερε άψογα και στους δύο στόχους.

Το σκηνικό με το χώμα και τα δέντρα, μπόρεσε να αποτελέσει τον συνδετικό κρίκο. Στην Καβαλερία Ρουστικάνα οι αγρότες, ντυμένοι στα μαύρα, δουλεύουν τη γη και τα δέντρα. Στους Παλιάτσους έχουμε μια υπαίθρια παράσταση και ο κόσμος, με τα φανταχτερά του ενδύματα, που μοιάζουν να έχουν βγει από πίνακα του Ρενουάρ, κάθεται κάτω από τα δέντρα, για να παρακουλουθήσει την παράσταση.

Επίσης, την ώρα μιας ψαλμωδίας των αγροτών της Αγροτικής Ιπποσύνης για το Μεσσία, εμφανίζεται ο Χριστός φορτωμένος με το σταυρό και Ρωμαίους στρατιώτες ως φύλακες, που τον οδηγούν στην εκτέλεση. Πολύ έξυπνα στημένη ήταν και η σκηνή, για την παράσταση μέσα στους Παλιάτσους.

Σκηνογραφικά και σκηνοθετικά η παράσταση του Ηρωδείου ήταν σε υψηλό επίπεδο, ενώ αρκετά καλοί ήταν και η ορχήστρα, αλλά και οι τραγουδιστές. Σημαντική ήταν και η προσφορά του Μαέστρου Λουκά Καρυτινού, ο οποίος στο τέλος της όπερας εισέπραξε το χειροκρότημα του κόσμου.

Γενικά η εκτέλεση ήταν εξαιρετική. Όμως αυτές οι δύο όπερες, θεωρώ ότι ήταν χαμηλού επιπέδου. Ανυπομονώ να ανέβει στα τέλη Ιουλίου ο Ναμπούκο του μεγάλου Βέρντι, για να παρακολουθήσουμε μία όπερα πραγματικά υψηλού επιπέδου (video).

Γιώργος Σμυρνής