Λουκάς Σαμαράς, ο «άρχοντας του αλλόκοτου»: Αναδρομική στον Πειραιά

Η έκθεση «Master of the Uncanny» αποτελεί την πρώτη, έπειτα από είκοσι χρόνια,ατομική παρουσίαση του έργου τουΛουκά Σαμαρά στη χώρα που γεννήθηκε, περιλαμβάνει έργα που καλύπτουν το ευρύ και πολυμορφικό του έργο και διοργανώνεται σε συνεργασία με τη διεθνή γκαλερί τέχνης Pace, η οποία εκπροσωπεί αποκλειστικά τον καλλιτέχνη από το 1965.

O Λουκάς Σαμαράς σε νεαρή ηλικία

Στην έκθεση τηςπειραϊκής γκαλερί The Intermission περιλαμβάνονται έργα που δημιουργήθηκαν μεταξύ 1960-2020, ανάμεσά τους και γλυπτά-κοσμήματα, τα οποία σπανίως εκτίθενται. Θα παρουσιαστούν χαρακτηριστικά δείγματα από τις επεξεργασμένες φωτογραφίες από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και τις αρχές της δεκαετίας του 1970 (τα «Auto Polaroids» και τα «Photo-Transformations») μαζί με μια επιλογή από τα έντονα χρωματικά «Mosaic Paintings», τα υφασμάτινα «Reconstructions» και έργα παστέλ σε χαρτί. Θα εκτεθούν, επίσης, γλυπτά και έργα από τη σειρά Box καθώς και άλλα «μεταμορφωμένα» χρηστικά αντικείμενα.

© The Estate of Lucas Samaras, courtesy Pace Gallery

Ο Σαμαράς γεννήθηκε το 1936 στην Καστοριά, έζησε την Κατοχή και τον Εμφύλιο στην Ελλάδα και μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1948, οπότε και επανενώθηκε η οικογένειά του, αφού ο γουνέμπορος πατέρας του είχε αποκλειστεί εκεί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Σπούδασε με κρατική υποτροφία στη Σχολή Καλών Τεχνών και Επιστημών του Rutgers University, ενώ παράλληλα εκπαιδεύτηκε και στους τομείς της λογοτεχνίας, της υποκριτικής και της ιστορία τέχνης, ενώ συμμετείχεκαι σε θεατρικές παραστάσεις και μιούζικαλ στο Queen’s Theater.

© The Estate of Lucas Samaras, courtesy Pace Gallery

Στην εικαστική του διαδρομή δημιούργησε ένα πρωτοποριακό σύνολο έργων, που εκτείνεται από τη γλυπτική, τη φωτογραφία, τη ζωγραφική, μέχρι τα ψηφιακά μέσα και την τέχνη που φοριέται. Η πρακτική του διερεύνησε σε βάθος την ταυτότητα, τη μνήμη και τη μεταμόρφωση, χρησιμοποιώντας συχνά το ίδιο του το σώμα ως θέμα – μιαεστίαση που διαμορφώθηκε εν μέρει από τη συμμετοχή του στα happenings, μια υβριδική μορφή τέχνης που συνδύαζε εγκαταστάσεις, performance και άλλα μέσα και αναδείχθηκε στη Νέα Υόρκη στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960.

© The Estate of Lucas Samaras, courtesy Pace Gallery

Την ίδια δεκαετία, ο Σαμαράς εισήγαγε τη φωτογραφία στην πρακτική του, αρχικά ενσωματώνοντας τις εικόνες του σε γλυπτικά κουτιά. Σύντομα υιοθέτησε τη φωτογραφική μηχανή Polaroid, καθιστώντας τη φωτογραφία αυτόνομο μέσο στο έργο του. Χρησιμοποιώντας ασυνήθιστες πόζες, γωνίες λήψης και έγχρωμο φωτισμό, και σκηνοθετώντας σκηνές στο διαμέρισμά του, δημιούργησε μια εντυπωσιακή σειρά εικόνων. Άρχισε επίσης να παρεμβαίνει στις φωτογραφίες, χαράσσοντας την επιφάνειά τους ή ζωγραφίζοντάς τις με μελάνι – αρχικά για να διορθώσει τεχνικά προβλήματα εστίασης ή έκθεσης, και αργότερα ως σκόπιμη εκφραστική στρατηγική.

© The Estate of Lucas Samaras, courtesy Pace Gallery

Σημαντική μορφή της avant-garde σκηνής της πόλης στα μέσα του 20ού αιώνα, ο Σαμαράς υιοθέτησε μιαδιακαλλιτεχνική προσέγγιση για να χαράξει τη δική του πορεία. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, κινήθηκε με ευελιξία από τα παραστατικά έργα σε παστέλ, στις συνθέσεις των «Κουτιών», στα καθηλωτικά δωμάτια με καθρέφτες («Μirrored Room»), στις αυτοπροσωπογραφίες με Polaroid, έως τα ψυχεδελικά ζωγραφικά έργα και τα πρωτοποριακά digital έργα.

Αποφεύγοντας την ιστορική κατηγοριοποίηση, η τέχνη του Λουκά Σαμαρά χαρακτηρίζεται από την επίμονη εστίαση  στο σώμα και την ψυχή, με συχνή έμφαση στην αυτοβιογραφία. Τα θέματα της αυτοαπεικόνισης, της αυτό-εξερεύνησης και της ταυτότητας αποτέλεσαν την κινητήριο δύναμη της πρακτικής του, η οποία, ήδη από το ξεκίνημά του στις αρχές της δεκαετίας του 1960, διεύρυνε το σουρεαλιστικό ιδιόλεκτο, ενώ ταυτόχρονα πρότεινε μια ριζική απομάκρυνση από τα κυρίαρχα ρεύματα του αφηρημένου εξπρεσιονισμού και της ποπαρτ.

© The Estate of Lucas Samaras, courtesy Pace Gallery

Μια επιλογή από τα περίτεχνα σχεδιασμένα κουτιά του Σαμαρά, που ξεκίνησε το 1960, θα παρουσιαστεί στην έκθεση «Master of the Uncanny». Αυτά τα έργα, που περιέχουν εφήμερα αντικείμενα και φωτογραφίες, λειτουργούσαν ως τρισδιάστατοι χώροι στους οποίους ο καλλιτέχνης μπορούσε να εκθέτει τον εαυτό του. Τα πρώτα του κουτιά είχαν επιθετική χροιά, παραπέμποντας σε σουρεαλιστικά αντικείμενα με λεπίδες ή καρφίτσες που διαπερνούσαν την επιφάνειά τους.

Ωστόσο, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο Σαμαράς μεταπήδησε από τα αιχμηρά και εχθρικά υλικά σε πιο μαλακά. «Πάντα θα είμαι ένας επιθετικός καλλιτέχνης, εν μέρει επειδή προέρχομαι από μια διαφορετική κουλτούρα και πρέπει να υπερασπίζομαι αυτό που έφερα μαζί μου», σχολίαζε. «Αλλά μπορείς να απειλήσεις τους ανθρώπους με διαφορετικούς τρόπους. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις χρώμα ή λαμπερές πέτρες, ή μπορείς να προσβάλλεις την πουριτανική αισθητική τους μέσω της υπερβολικής διακόσμησης».

Μεταξύ 1996 και 1998, ο Σαμαράς κατασκεύασε μια σειρά γλυπτών – κοσμημάτων, μερικά από τα οποία περιλαμβάνονται στην έκθεση. Χρησιμοποιώντας  κοτετσόσυρμα  το οποίο μορφοποιούσε, έβαφε και στη συνέχεια χύτευε σε συμπαγή χρυσό 22 καρατίων, και αντιπαραβάλλοντας το ταπεινό υλικό του σύρματος με το ιστορικό βάρος του χρυσού, ο καλλιτέχνης δημιούργησε έργα τέχνης που φοριούνται, συνδυάζοντας διάκοσμο και αυστηρότητα σε φόρμες που εφάπτονται με το σώμα. Οπτικά εντυπωσιακά, επιβλητικά, βαριά, τα κοσμήματά του αντανακλούν τη μακροχρόνια ενασχόληση του Σαμαρά με την αισθητηριακή εμπειρία, τη μεταμόρφωση και τον φορτισμένο χώρο ανάμεσα στο αντικείμενο και τον θεατή του.

Λουκάς Σαμαράς