Νίκος Ξυλούρης: Ο Αρχάγγελος της Κρήτης “ζωντανεύει” σε μια μουσικοθεατρική παράσταση στο Θέατρο ΄Ηβη

Η Stages Network και τα Αθηναϊκά Θέατρα, παρουσιάζουν για πρώτη φορά στη θεατρική σκηνή τη ζωή και το έργο ενός μεγάλου Έλληνα, ενός καλλιτέχνη-σύμβολο: του Νίκου Ξυλούρη. Μια υψηλών αξιώσεων παραγωγή, η οποία φιλοξενείται από τις 3 Δεκεμβρίου στο Θέατρο Ήβη , με τη σκηνοθετική υπογραφή του Νικορέστη Χανιωτάκη και το κείμενο της φιλολόγου και συγγραφέως Ζαχαρένιας Πετράκη, βασισμένη σε πολυετή έρευνα και αρχειακό υλικό.

Ο «Αρχάγγελος της Κρήτης», όπως αποκαλείτο ο Ψαρονίκος, ζωντανεύει για πρώτη φορά θεατρικά, μέσα από μια παράσταση που συνδυάζει ζωντανή μουσική, αδημοσίευτες φωτογραφίες, πολύτιμα ηχητικά ντοκουμέντα και αφήγηση. Μια βιωματική εμπειρία, που ενώνει τη μαρτυρία, την τέχνη και τη συγκίνηση.

Το έργο επιχειρεί να συστήσει τη μορφή του Ξυλούρη όχι μόνο ως φωνή-σύμβολο, αλλά ως εσωτερικό σύμπαν ενός ανθρώπου που τραγουδούσε με την ψυχή ενός λαού. Στο επίκεντρο της αφήγησης βρίσκονται η πορεία του από τα Ανώγεια και την Κρήτη της Κατοχής, μέχρι τις μπουάτ της Αθήνας και το αποκορύφωμα της δημόσιας παρουσίας του, που ταυτίστηκε με τον αγώνα, την αξιοπρέπεια και την ελπίδα μιας ολόκληρης εποχής.

Οι θεατές θα έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν τα εμβληματικά τραγούδια του Ξυλούρη, σε νέες ενορχηστρώσεις του Ανδρέα Κατσιγιάννη, ερμηνευμένα από σημαντικές φωνές της σύγχρονης ελληνικής μουσικής (οι οποίες θα ανακοινωθούν σύντομα).

Η Ουρανία Ξυλούρη, σύντροφος ζωής του Νίκου και θεματοφύλακας της μνήμης του, έχει συνεισφέρει ουσιαστικά στην τελική διαμόρφωση του κειμένου.

Στη σκηνή του Θεάτρου ΗΒΗ, θα αναβιώσουν και προσωπικότητες-σταθμοί της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής ζωής της χώρας, όπως η Τζένη Καρέζη, ο Κώστας Καζάκος, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Χρήστος Λεοντής κ.ά.

Η παράσταση ξεδιπλώνει τη ζωή και την πορεία του σπουδαίου Κρητικού τραγουδιστή και λυράρη Νίκου Ξυλούρη, μέσα από ένα καλλιτεχνικό αφήγημα που στηρίζεται σε εκτενή ιστορική και βιωματική έρευνα, προσωπικές μαρτυρίες και ανέκδοτο υλικό.

Ακολουθούμε τα βήματα του «Αηδονιού της Κρήτης» από τα παιδικά του χρόνια στα Ανώγεια, στη σκιά της Κατοχής, έως τη θριαμβευτική του παρουσία στις αθηναϊκές μπουάτ της δεκαετίας του ’70 και την πρόωρη αναχώρησή του από τη ζωή, σε ηλικία μόλις 44 ετών.

Με οδηγό τις αφηγήσεις της συντρόφου του, Ουρανίας Ξυλούρη, και άξονα τα τραγούδια που σημάδεψαν μια ολόκληρη εποχή, η παράσταση δεν αποτυπώνει μόνο το μεγαλείο της φωνής του, αλλά αποκαλύπτει – κυρίως – το ηθικό και πνευματικό βάρος μιας προσωπικότητας που σφράγισε το νεότερο ελληνικό πολιτισμό.

Ο Νίκος Ξυλούρης δεν ήταν απλώς ένας τραγουδιστής· ήταν η φωνή ενός λαού που αναζητούσε δικαιοσύνη, φως και ελευθερία. Ένας λυράρης με ψυχή ανοιχτή σαν ορίζοντας, που μέσα από τις νότες του ξυπνούσε αισθήσεις, μνήμες και ελπίδες. Η μουσική του έμοιαζε με μυρωμένο λιβάδι· ένας τόπος όπου οι αισθήσεις στήνουν χορό κι η ψυχή ανασαίνει ελεύθερη.

Χωρίς σπουδές και πτυχία, αλλά με όπλα την απλότητα, την ακεραιότητα και το σπάνιο ήθος του, στάθηκε απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας που καταπίεζε τον άνθρωπο. Όπου κι αν τραγουδούσε, γεννιόταν μια άτυπη εξέγερση· γιατί η φωνή του δεν υπάκουε, αλλά υψωνόταν. Με πάθος, λεβεντιά και παρρησία. Ήταν εκείνος που επανέφερε τη λησμονημένη λύρα στο Ηράκλειο, αναστήλωσε την παράδοση και έδωσε φωνή στα ριζίτικα· τραγούδια που, μέσα από τη δική του ερμηνεία, απέκτησαν κύρος, καθολικότητα και μια νέα δυναμική. Ολόκληρη η Κρήτη τραγούδησε ξανά· και μαζί της, όλη η Ελλάδα.

Σημαντικό ρόλο στην πορεία του Ξυλούρη έπαιξε η κυκλοφορία των “Ριζίτικων” το 1971, έτσι όπως τα διασκεύασε-ενορχήστρωσε ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Μέσα απ’ αυτόν τον δίσκο το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» έπαψε να είναι μόνο ένα παραδοσιακό τραγούδι κι έγινε ένα σύνθημα, ένα κάλεσμα, ένα σύμβολο. Ο σπουδαίος μας συνθέτης χρησιμοποίησε σημειολογικά την «Ξαστεριά» ως εναρκτήριο άσμα της συλλογής και ένωσε τις φωνές των φοιτητών τόσο στην ιστορική συναυλία του Συλλόγου Κρητών στο γήπεδο του Σπόρτινγκ, όσο φυσικά και στην εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Ο Ψαρονίκος, λιγομίλητος και περήφανος, χάρισε στον λαό του στιγμές που άγγιξαν τα όρια του μύθου. Ήταν η ζωντανή ενσάρκωση του κρητικού πνεύματος· γνήσιος, ευθύς, γενναίος. Πίστευε ακράδαντα πως, αν η Ελλάδα αποτινάξει τη μιζέρια και τη φθορά, θα αναδυθεί το φως των αληθινών της θησαυρών. Αναδείχθηκε σε σύμβολο αντίστασης απέναντι στη χούντα και τον φασισμό. Δεν χώρεσε ποτέ σε καλούπια· πήρε το φως του νησιού και το πάντρεψε με την ποίηση, τις έντεχνες αναζητήσεις και τις παραδόσεις άλλων πολιτισμών, δημιουργώντας κάτι αυθεντικό, καινούργιο, βαθιά ελληνικό και παγκόσμιο μαζί.

Ο Ξυλούρης δεν τραγουδούσε για να εντυπωσιάσει. Δημιουργούσε ιερές στιγμές, μια βαθιά επικοινωνία με το κοινό του. Μετέτρεπε τον ήχο σε μνήμη και την ερμηνεία σε προσευχή. Ήταν εκείνος που μετουσίωνε τον πόνο σε δύναμη, τη σιωπή σε πάθος, τη ζωή σε τέχνη. Ήταν ο άνθρωπος που, παρά την αναγνώριση, ποθούσε πάντα την επιστροφή στις κορφές του Ψηλορείτη· ένας καλλιτέχνης που απέστρεφε το βλέμμα από τον θόρυβο και τη ματαιότητα του κόσμου. Όπως έλεγε κι ο ίδιος:

«Δακρύζω με παράπονο, με πόνο συλλογούμαι,
γιατί ‘ναι όλα μάταια στον ψεύτη κόσμο απού ‘μαι…»

Σήμερα, σε έναν κόσμο που διψά για ουσία και αλήθεια, το έργο του Νίκου Ξυλούρη στέκει σαν φάρος. Είναι μια όαση υψηλής αισθητικής, μια πηγή έμπνευσης, μια γέφυρα ανάμεσα στο χθες και στο αύριο. Η κληρονομιά του αποτελεί θεμέλιο πολιτισμού και μέσο επικοινωνίας ανάμεσα σε λαούς και γενιές.

Γιατί, όπως τραγούδησε κι ο ίδιος:

«Εμείς δεν τραγουδάμε
για να ξεχωρίσουμε, αδελφέ μου, απ’ τον κόσμο.
Εμείς τραγουδάμε
για να σμίξουμε τον κόσμο».