Της Λυγερής το φόρεμα, της νύφης το φουστάνι: Ο παραδοσιακός γάμος μέσα από μια έκθεση αφηγηματικού κεντήματος στο Μουσείο «Αγγελική Χατζημιχάλη»

Ο Δήμος Αθηναίων παρουσιάζει, μέσω του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ), την έκθεση «Της Λυγερής το φόρεμα, της νύφης το φουστάνι», από τις 6 Φεβρουαρίου έως  τις 16 Μαρτίου 2025 στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη» Δήμου Αθηναίων, σε συνεργασία με το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας «Γιώργος και Λένα Γουργιώτη».

Πρόκειται για έκθεση ενός αφηγηματικού κεντήματος, το οποίο ως ιδέα εμπνεύστηκαν η αρχαιολόγος, λαογράφος και επιστημονική διευθύντρια του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας – Γιώργος και Λένα Γουργιώτη Φανή Καλοκαιρινού, και η εικαστικός Ιφιγένεια Σδούκου, προτείνοντας σε σύγχρονες Λαρισαίες, ταλαντούχες κεντήστρες να περιγράψουν την πολυήμερη προετοιμασία του γάμου στην ελληνική παραδοσιακή κοινότητα.

Η ανταπόκριση στο κάλεσμα έδωσε δεκαέξι (16) έργα κεντητικής, καθένα από τα οποία εστιάζει σε ένα στιγμιότυπο, αποτελώντας όμως ένα ενιαίο έργο λαϊκής τέχνης με ροή και συνέχεια στις αφηγηματικές εικόνες,  φορτισμένες με μαγικό περιεχόμενο και αναφορά στη σειρά των τελετουργιών που προηγούνται του γάμου με στόχο την αποτροπή του κακού. Και αυτό γιατί ο γάμος είναι μία από τρεις διαβατήριες τελετές του ανθρώπινου βίου, ένας σταθμός της ζωής, όπου το άτομο οφείλει να ακολουθήσει προφυλάξεις, προκειμένου να αντιμετωπίσει τους κινδύνους, που τυχόν θα παρουσιαστούν κατά την κρίσιμη μετάβαση από τη μία κατάσταση στην άλλη, δηλαδή από την κατάσταση του ελεύθερου βίου στον έγγαμο.

Δίνοντας έμφαση στην πλευρά της νύφης, τις σκηνές διατρέχουν διακοσμητικά μοτίβα και σύμβολα, όπως πετεινάρια, ρόδια, μήλα, κουκουνάρια και φεγγάρια, εμπνευσμένα από τα γονιμικά σύμβολα που κεντιούνται στη νυφική φορεσιά και ιδιαίτερα στο πουκάμισο, το οποίο αποτελεί το κατεξοχήν ιερό τμήμα της, καθώς έρχεται σε επαφή με το σώμα της γυναίκας, που εκείνη τη στιγμή αφενός πρέπει να προστατευθεί, διαβαίνοντας το κατώφλι του νέου κοινωνικού ρόλου, αφετέρου να της δοθεί το χάρισμα της γονιμότητας.

Οι Λαρισαίες κεντήστρες, όμως, πέραν του στενού νοήματος των διαδικασιών προετοιμασίας του γάμου και της εθιμολογίας που επιβάλλει η παράδοση και περιέγραψαν, θέλησαν να αγγίξουν και κοινωνικά ζητήματα, που διαφαίνονται ξεκάθαρα… ωστόσο παραβλέπονται… Επεδίωξαν τον σχολιασμό της συλλογικής μας ιστορίας, θίγουν ζητήματα που αφορούν τη θέση της γυναίκας, το θέμα της προίκας, την ανισότητα… άλλοτε με χιούμορ, άλλοτε με σάτιρα, θυμό ή και νοσταλγία…

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, χρησιμοποίησαν τη λαϊκή τέχνη της κεντητικής ως μέσο αφήγησης της γυναικείας ταυτότητας και μνήμης αυτών, αποδεικνύοντας ότι μια εγγενώς γυναικεία τέχνη μπορεί να αποκαλύψει κοινωνικές συμβάσεις και έμφυλες ιεραρχίες, τις οποίες  αναγνωρίζουμε ότι ανήκουν στο παρελθόν, δεν εντάσσονται στο παρόν, αλλά ούτε ερμηνεύονται με τις σημερινές αντιλήψεις. Και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Φανή Καλοκαιρινού: «Η έμπνευση έρχεται από την ελληνική παράδοση των κεντημένων εργόχειρων αλλά κι από την ευρωπαϊκή, όπως εκφράζεται από τον τοιχοτάπητα του Μπαγιέ. Άλλωστε ιστορικά η παράδοση του αφηγηματικού κεντήματος χρησιμοποιήθηκε για να προβάλει, να τιμήσει, να διδάξει και να ασκήσει κοινωνική κριτική».

Στόχος της ιδέας του κεντήματος «Της Λυγερής το φόρεμα, της νύφης το φουστάνι», της δημιουργίας του από σύγχρονες γυναίκες και της έκθεσής του στο Μουσείο είναι η προβολή της γυναίκας και ο σεβασμός που της αναλογεί στους πολλαπλούς ρόλους, που καλείται να ανταποκριθεί σε καθημερινή βάση, διαχρονικά. Μπορεί οι γυναίκες της αφηγηματικής παράστασης να ανήκουν στο παρελθόν, αποτελούν όμως φιγούρες που καθόρισαν μια εποχή. Με αυτές τις γυναίκες μεγάλωσαν οι γιαγιάδες και οι μανάδες μας και ο δικός τους σπόρος  καρπίζει και στη δική μας ζωή.

Ωστόσο, η επιλογή της έκθεσής του, κατά την περίοδο της Αποκριάς μπορεί να μην αποτελεί τυχαία επιλογή, καθώς είναι η εποχή της ανατροπής και μεταμόρφωσης… Ίσως για να ξορκίσουμε… τα κακώς κείμενα, σύμφωνα με το πνεύμα της, αλλά και για να χαμογελάσουμε με το χιούμορ των ίδιων των γυναικών…. Εξάλλου ο γάμος σε πολλά αποκριάτικα έθιμα διατηρεί εξέχουσα θέση, βεβαίως  με τρόπο περιπαικτικό και σατιρικό… ξεκάθαρα, όμως, συμβολικό.

Στο πλαίσιο της έκθεσης του αφηγηματικού κεντήματος, την Κυριακή 9 Μαρτίου στις 12.00, με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας, θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση – αφιέρωμα στην προσφορά τριών σπουδαίων γυναικών στον νεότερο ελληνικό πολιτισμό.

• Αγγελική Χατζημιχάλη (1895-1965, συμπλήρωση εξήντα χρόνων από τον θάνατό της)
  Ομιλήτρια: Σταυρούλα Πισιμίση, λαογράφος, υπεύθυνη του Μουσείου
• Λένα Γουργιώτη, ιδρύτρια του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας (επέτειος των 50 χρόνων λειτουργίας του Μουσείου)
  Ομιλήτρια: Φανή Καλοκαιρινού, αρχαιολόγος,  λαογράφος-επιστημονική διευθύντρια του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας- Γιώργος και Λένα Γουργιώτη
• Αθηνά Ταρσούλη, λαογράφος-ζωγράφος και συγγραφέας, (1884-1975, συμπλήρωση πενήντα χρόνων από τον θάνατό της)
  Ομιλητής: Νίκος Καρράς, οικονομικός και πολιτικός επιστήμων-συγγραφέας, Πρόεδρος του Σωματείου Φίλων Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού

Χαιρετισμό θα απευθύνει η πρόεδρος του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων, Ελένη Ζωντήρου. Θα ακολουθήσει ξενάγηση.

*Επιμέλεια έκθεσης: Σταυρούλα Πισιμίση, λαογράφος, υπεύθυνη του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη» του Δήμου Αθηναίων