Πάττι Σμιθ: Η ιέρεια της punk-rock μέσα από τα δικά της λόγια

Καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας της έχει «φορεθεί» πολλές ταμπέλες. «Γιαγιά της Punk», «Ροκ Ποιήτρια» κ.α. Κάποιες της αρέσουν, κάποιες άλλες όχι και τόσο, ωστόσο, τις βρίσκει όλες παράλογες, καθώς η ίδια σιχαίνεται τις υπεραπλουστεύσεις και τις κατηγοριοποιήσεις. Πως θα μπορούσε να είναι διαφορετικά άλλωστε, αφού θρυλική η Πάττι Σμιθ, που σήμερα κλείνει τα 76 της χρόνια, καταφέρνει μέσα από τη δουλειά της να αναμειγνύει και να υπερβαίνει τα διάφορα μέσα «μεταμφιέζοντας» το απλό και το συνηθισμένο σε ξεχωριστό και ανυπέρβλητο.

Τραγουδίστρια και τραγουδοποιός με 11 studio άλμπουμ στο ενεργητικό της, ποιήτρια και συγγραφέας, εικαστικός, φωτογράφος και ακτιβίστρια, η Πάττι Σμιθ, αποδεικνύεται μια ακούραστη «εργάτρια» της τέχνης, διαρκώς σε μια «κατάσταση» σωματικής ή πνευματικής κίνησης, με αυθεντική φυσικότητα, ηλεκτρισμένη ενέργεια, χαρισματική και δυνατή φωνή, μποέμικη ευαισθησία, αντισυμβατικότητα και οραματική σύλληψη πίσω από την οποία κρύβεται η ανάγκη της να τιμήσει όλους εκείνους τους «επαναστάτες» που «ανύψωσαν» τη ζωή της από τον Αρθούρο Ρεμπώ, τον  Τζίμι Χέντριξ και τη Βριτζίνια Γουλφ έως τους The Who, τον Τζακ Κερουάκ και τον Άλλεν Γκίνσμπεργκ.

Γεννημένη στο Σικάγο, στις 30 Δεκεμβρίου 1946, και μεγαλωμένη στο Νιού Τζέρσεϊ, η Πάττι Σμιθ έμαθε από μικρή ηλικία να αγαπάει την ανάγνωση, την κριτική σκέψη και εκείνες τις νεαρές ρομαντικές ηρωίδες «που ζουν στον απόλυτο βαθμό και πεθαίνουν νέες». Η ίδια υπήρξε αρκετά φιλάσθενη ως παιδί και δεν ήταν λίγες οι φορές που κινδύνευσε να χάσει τη ζωή της από κάποια νόσο.

Στα 20 της χρόνια θα μετακομίσει στη Νέα Υόρκη έχοντας ως όνειρο να γίνει ποιήτρια. Εκεί θα συναντήσει τον φωτογράφο Ρόμπερτ Μάπλθορπ, ο οποίος θα της αλλάξει τη ζωή. Οι δύο τους θα αποκτήσουν μια έντονη και άκρως παραγωγική σχέση, την οποία η Σμιθ θα περιγράψει εκτενώς στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της «Just Kids» (2010), το οποίο θα τιμηθεί στις ΗΠΑ με το Εθνικό Βραβείο Βιβλίου. Αν και δυσκολεύονταν να κερδίσουν τα προς το ζην, δεν σταματούσαν ποτέ να ενθαρρύνουν ο ένας τον άλλον για την επίτευξη της καλλιτεχνικής τους έκφρασης.

H πρώτη της ποιητική ανάγνωση θα πραγματοποιηθεί το 1971 στην εκκλησία του Αγίου Μάρκου της Νέας Υόρκης, όπου έπειτα από παρότρυνση του θεατρικού συγγραφέα Σαμ Σέπαρντ θα ενσωματώσει στην performance της το στοιχείο της μουσικής, με τη συνδρομή του κιθαρίστα Lenny Kaye. Ως συνέπεια, το 1973 θα δημιουργήσει τη δική της μπάντα πραγματοποιώντας εμφανίσεις σε νυχτερινά κλαμπ στο Μανχάταν.

Δύο χρόνια αργότερα θα κυκλοφορήσει το πρώτο της άλμπουμ, με τίτλο «Horses», που έμελλε να την μετατρέψει αναπάντεχα σε μια ροκ σταρ που θα ταράξει συθέμελά το punk-rock κίνημα της Νέας Υόρκης. Οι επόμενες δισκογραφικές δουλειές της θα αποδειχθούν περισσότερο εμπορικές, με σημαντικότερη και πιο επιτυχημένη το «Easter», στο οποίο περιλαμβάνεται το αξέχαστο hit «Because the Night», γραμμένο σε συνεργασία με τον Μπρους Σπρίνγκστιν.

To 1979 θα γνωρίσει τον μετέπειτα σύζυγο και έρωτα της ζωή της Fred “Sonic” Smith. Είναι η περίοδος που θα αποφασίσει να αποσυρθεί από τη δημοσιότητα, να μετακομίσει στο Ντιτρόιτ και να αφοσιωθεί στον γάμο και το μεγάλωμα των παιδιών της. Αν και οι δυό τους θα ηχογραφήσουν ένα άλμπουμ μαζί, η Πάττι Σμιθ δεν θα επιστρέψει στα «πράγματα» παρά μόνο μετά τον ξαφνικό θάνατο του το 1994. Η προτελευταία από μια σειρά τραγικών απωλειών που θα βιώσει σε διάστημα τεσσάρων χρόνων, συμπεριλαμβανομένου του μικρότερου αδερφού της και του Μάπλθορπ.

Από εκείνη τη στιγμή μέχρι σήμερα δεν έχει σταματήσει να κυκλοφορεί νέα άλμπουμ, ανάμεσα τους το «Bango» (2012)- την πιο δυναμική από τις πρόσφατες δουλειές της- να επιδίδεται στη συγγραφή μη-μυθοπλαστικών βιβλίων, την έκδοση ποιητικών συλλογών και φωτογραφικών λευκωμάτων, να πραγματοποιεί συναυλίες και εκθέσεις σε ολόκληρο τον κόσμο, να χρησιμοποιεί την «πλατφόρμα» της για να μιλήσει για κρίσιμα ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή, ο πόλεμος, οι έμφυλες και φυλετικές διακρίσεις, οι ταυτότητες φύλου και πολλά ακόμη.

«Οι γονείς μου δεν υπήρξαν προκατηλειμένοι. Ανατράφηκα με ανεκτικότητα όσον αφορά τη θρησκεία, τη φυλή και το φύλο… Το μόνο κριτήριο ήταν να είσαι καλός άνθρωπος». 

«Πάντα θεωρούσα την ποίηση από τις σπουδαιότερες και δυσκολότερες μορφές τέχνης. Συχνά αποδεικνύεται αρκετά δύσκολη, δύσκολη να ερμηνευθεί. Εμπεριέχει τόση ομορφιά και συμπαντική ή αλχημιστική σκέψη. Η ποίηση είναι μια δύσκολη κλίση. Που πιθανώς αναγνωρίζεται λιγότερο από όλες. Ελάχιστοι ποιητές κέρδισαν την αναγνώριση. Η πάλη του να γράφεις ποίηση- Σκέφτομαι συνεχώς τον Αρθούρο Ρεμπώ να γράφει το “Μια εποχή στην Κόλαση”. Πέρασε το καλοκαίρι του 1873 στην οικογενειακή αγροικία, κλειδωμένος, με τη νεότερη αδερφή του να γράφει στο ημερολόγιο της ότι τον άκουγε να φωνάζει δυνατά και να κλαίει ολόκληρο το καλοκαίρι, προσπαθώντας να γράψει το “Μια Εποχή στην Κόλαση”. Και το έγραψε- είναι ένα μικρό αριστούργημα- και το πήγε στο Παρίσι, και απορρίφθηκε. Γελοιοποιημένος και απορριφθείς και δεν έλαβε κανέναν έπαινο ή αναγνώριση όσο βρισκόταν εν ζωή. Άρα είναι μια δύσκολη κλίση. Αλλά, πιστεύω πως σε ανυψώνει».

«Όταν ήμουν νέα, το μόνο που ήθελα είναι να γράφω βιβλία και να γίνω καλλιτέχνιδα. Εκτράπηκα, σχεδόν σαν αποστολή, ώστε να προσφέρω κάτι στο rock’n’roll με τον ίδιο τρόπο που πρόσφεραν άνθρωποι τους οποίους θαυμάζω. Με άλλα λόγια, να διαμορφώσω μια φωνή μέσα από το rock’n’roll που θα ενσωμάτωνε το σεξ, την τέχνη, την ποίηση, την performance και την επανάσταση». 

«Το 1974, όταν ξεκίνησα να δουλεύω πάνω στο υλικό που θα γινόταν το «Horses», πολλές από τις εμβληματικότερες φωνές μας είχαν πεθάνει. Είχαμε χάσει τον Τζίμι Χέντριξ, τον Τζιμ Μόρισον, την Τζάνις Τζόπλιν και προσωπικότητες όπως τον Ρόμπερτ Κέννεντυ, τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τον Μάλκολμ Χ. Βιώσαμε τόσες πολλές απώλειες τόσο γρήγορα. Εκείνοι οι άνθρωποι που έκτιζαν μια πολιτική και πολιτιστική φωνή. Και διαφαινόταν πως το rock’n’roll έπαιρνε διαφορετική κατεύθυνση- με πιο εμπορικό και μεγαλο-συναυλιακό προσανατολισμό. Ένιωθα πως οι νέες γενιές έπρεπε κάνουν το βήμα και να τα διαλύσουν όλα. Όπως λέει και ο Τζιμ Μόρισον «Break On Through (To The Other Side)». Και έβαζα τον εαυτό μου στο κέντρο, όχι ακριβώς η παλιά γενιά, όχι ακριβώς η νέα γενιά. Αισθανόμουν ως η ανθρώπινη γέφυρα, και τότε σκέφτηκα “Πρέπει να ξυπνήσεις. Ξύπνα τους”. 

«Δεν είχα χρόνο για διάβασμα, δεν μελετούσα, δεν έγραφα. Βασικά προωθούσα τη δουλειά μου, πήγαινα σε ραδιοφωνικούς σταθμούς, έδινα συναυλίες, “αγωνιζόμουν” ενάντια στη βρογχίτιδα, γιατί οι χώροι εκδηλώσεων γέμιζαν με κάπνα. Σκεφτόμουν ότι έβλεπα μεγάλες προοπτικές δόξας και πλούτου, αλλά δεν έβλεπα μεγάλες προοπτικές εξέλιξης ως άτομο. Τίποτα δεν θα καταστείλει την εξέλιξη σου ως άνθρωπο περισσότερο από τη δόξα και τον πλούτο. Δεν συμβάλλει αρκετά στο να γίνεις καλύτερος άνθρωπος. Είδα τον αυτό μου να γίνεται περισσότερο απαιτητικός και κακομαθημένος». 

«Γνώριζα πως να είμαι ροκ σταρ, να καπνίζω χόρτο ή να γράφω ποίηση τις νύχτες, αλλά σε αυτούς τους άλλους τομείς που δεν διέπρεπα βρήκα εκείνες τις μικρές χαρές. Έραβα τα κουμπιά στο πουκάμισο ή το μπουφάν του συζύγου μου. Ήξερα πως μοιάζει με δουλειά ερασιτέχνη, αλλά αισθανόμουν περηφάνεια που το έκανα. Ή το να ράψω το στρίφωμα της φούστας της κόρης μου. Τέτοια αγγαρεία, μα όταν τελείωνα αισθανόμουν πως πέτυχα κάτι. Μαθαίνεις πως μπορείς να κάνεις πολλά πράγματα». 

Πηγή φωτο: Wikimedia

«Είχα ευθύνες προς τα παιδιά μου, στον εαυτό μου και στη δουλειά μου. Πρέπει να τιμάς τις υποχρεώσεις σου. Ω, πιστέψτε με, όλα εκείνα που οι άνθρωποι καλούνται να αντιμετωπίσουν. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου ξεχωριστό. Κάποιες φορές τα πας καλά, τότε, τρία με τέσσερα χρόνια μετά, όλα καταρρέουν ανεξήγητα σαν τραπουλόχαρτο και πρέπει να τα ξαναχτίσεις. Δεν είναι ότι φτάνεις ποτέ στο σημείο όπου θα είσαι καλά για το υπόλοιπο της ζωής σου». 

«Ειλικρινά, με θεωρώ μια εργάτρια. Από όταν ήμουν νέα… θυμάμαι στην πρώτη μου ποιητική ανάγνωση δεν έγραψα «Πάττι Σμιθ, ποιήτρια», έγραψα, «Πάττι Σμιθ εργάτρια». Επειδή έτσι αισθάνομαι στην πραγματικότητα. Έχω διάφορες ενασχολήσεις. Δεν μπορώ να πω πως υπήρξε ποτέ παιδί θαύμα ή κάτι τέτοιο. Πρέπει να δουλέψω πολύ σκληρά σε ότι και να κάνω για να έχουν ίσως κάποια αξία. Έτσι σκέφτομαι τον εαυτό μου, ως εργάτρια. Το καλύτερο με αυτό είναι ότι μπορείς να είσαι εργάτης για όσο ζεις. Έτσι, δεν χρειάζεται να αποσυρθώ. Πάντα θα είμαι μια εργάτρια».

«Όταν ήμουν νέα τη δεκαετία του 1960, τα κορίτσια θεωρούταν πως έπρεπε να γίνουν μητέρες, γραμματείς ή ίσως κομμώτριες. Ακόμη και στις αρχές των ’70ς, όταν ξεκίνησα να παίζω rock and roll, δεν υπήρχαν πολλά κορίτσια. Δύσκολα μπορούσα να βρω κιθαρίστες να παίξουν μαζί μου. Ερχόντουσαν, έβλεπαν πως ήμουν κορίτσι, και έφευγαν». 

«Η χρήση τους μπορεί να αποδειχθεί θετική ή αστεία. Δεν βρίσκω κάτι κακό στο να θες να δείξεις το καινούριο σου φόρεμα το οποίο θεωρείς πως σου πηγαίνει. Αυτό που μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνο είναι το να αποκτήσεις αίσθηση του εαυτού μέσα από την γνώμη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Προς τους νεαρούς μουσικούς, νεαρούς καλλιτέχνες, αυτός δεν είναι ο καλύτερος τρόπος να αναπτύξετε την αίσθηση του εαυτού. Δημιουργήστε την εικόνα σας μέσα από το έργο σας, χτίζοντας την αυτοπεποίθηση σας, ακούγοντας τη δική σας φωνή. Όταν το χρησιμοποιούμε για να μοιραστούμε πράγματα, χαρούμενες στιγμές, ή να επιστήσουμε την προσοχή, είτε για την κλιματική αλλαγή είτε για την κοινωνική αδικία, τότε το χρησιμοποιούμε σωστά». 

«Προσπαθώ να ενθαρρύνω τους ανθρώπους που αισθάνονται ότι είμαι σημαντική γι’ αυτούς. Όταν κάποιος μου λέει, άλλαξες τη ζωή μου, θα απαντήσω, εύχομαι προς το καλύτερο, ωστόσο, θα πρέπει να συνεχίσεις εσύ. Τους ευχαριστώ και προσπαθώ να τους υπενθυμίσω πως είμαι απλώς ένα σκαλοπάτι γι’ αυτούς». 

«Βιώνουμε μια σειρά από πανδημίες. Έχουμε τον COVID, που επηρεάζει τους πάντες. Την πανδημία του συστηματικού ρατσισμού που ποτέ δεν καταφέραμε να την κάνουμε να καταλαγιάσει, να φέρουμε μεγάλες αλλαγές στις συνειδήσεις της χώρας μας. Και πάνω από όλα, απλώνεται σαν ομπρέλα η πανδημία της κλιματικής αλλαγής, η οποία ίσως είναι η πιο ανησυχητική και με τις μεγαλύτερες επιπτώσεις για τον κόσμο τα επόμενα χρόνια. Για μένα, όλες οι καταστάσεις είναι επείγουσες. Είναι τόσα πολλά τα ζητήματα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Οι άνθρωποι σε ολόκληρο τον πλανήτη υποφέρουν και εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής βιώνουν τον λιμό σε διάφορες περιοχές. Στο Σουδάν, ο κόσμος πνίγεται από τις πλημμύρες. Έχεις τον λιμό από τη μια, τις πλημμύρες και τις ασθένειες από την άλλη. Οι άνθρωποι αναζητούν νέα στέγη, ψωμί, ασφάλεια για τα παιδιά τους καθώς έρχονται αντιμέτωποι με την απειλή ενός ιού.

Ζούμε τέτοιες ιστορικές στιγμές. Αυτό που βιώνουμε ως ανθρώπινα όντα είναι σαρωτικά. Πιθανότατα για τίποτε από αυτά δεν θα βρεθεί λύση. Μπορούμε να ελαττώσουμε το φορτίο. Να επιστήσουμε την προσοχή. Να βελτιώσουμε τα πράγματα. Ενωμένοι. Είμαστε όμως όλοι στην ίδια σελίδα»;

«Όλος ο ακτιβισμός μου αποτελεί επέκταση της κοινής λογικής. Είναι ολοφάνερο πως το σωστότερο που έχεις να κάνεις είναι να αγωνίζεσαι για τα πολιτικά δικαιώματα, δεν είναι ζήτημα ευαισθησίας ή γούστου. Η κλιματική αλλαγή, ο πόλεμος. Επηρεάζουν όλους τους ανθρώπους. Όλες οι προσπάθειες μου- οι αποκαλούμενες πολιτικές- στοχεύουν στο κοινό καλό». 

«Έχω τιμωρηθεί με πολλούς τρόπους. Δεν μου επιτρέπεται η είσοδος στην Κίνα και η κινεζική κυβέρνηση δεν επιτρέπει η τέχνη μου να εκτεθεί στις γκαλερί και τα μουσεία εκεί. Αφότου μίλησα ενάντια στον πόλεμο του Ιράκ, δυσκολεύτηκα να κλείσω δουλειές και τα τραγούδια μου να μεταδοθούν. Πολλοί άνθρωποι είχαν θυμώσει μαζί μου. Αλλά πιστεύω πως ο πόλεμος στο Ιράκ ήταν μια επιθετική και εκδικητική πράξη, ήταν ηθικά λάθος. Συνέχεια, είτε από τα δεξιά είτε από τα αριστερά, έχω δεχθεί κριτική γιατί δεν κινούμαι με τον τρόπο που οι άνθρωποι θέλουν να το κάνω. Αλλά αρνούμαι να γίνω του οποιουδήποτε η παντιέρα, κάνω τα πράγματα με τον δικό μου τρόπο». 

«Δεν έζησα όλα αυτά τα χρόνια, και δυστυχώς περισσότερο από φίλους και αγαπημένους, επειδή κατέχω κάποια ειδική φόρμουλα. Επιβίωσα γιατί θέλω να ζήσω. Θέλω να είμαι εδώ. Ακόμη και σε αυτόν τον προβληματικό κόσμο. Ακόμη και με όλη αυτή την απληστία και την ανοησία και τα τρομερά γεγονότα που αντιμετωπίζουμε όλοι και διαβάζουμε στις εφημερίδες ή βιώνουμε. Θέλω να είμαι ζωντανή. Θέλω να αναπνέω. Θέλω να εργαστώ». 

«Ως καλλιτέχνης δεν μετανιώνω για τίποτα- πάντα έκανα το καλύτερο που μπορούσα. Ως άνθρωπος, μετανιώνω περισσότερο που δεν πέρασα αρκετό χρόνο με τη μητέρα μου καθώς μεγάλωνε. Εύχομαι να έπινα έναν ακόμη καφέ μαζί της και να μου διηγούταν όλες τις ιστορίες της, για εκατοστή φορά».