Μεγάλος Δικτάτωρ: 81 χρόνια μετά την ταινία για την οποία μετάνιωσε ο Τσάρλι Τσάπλιν

Σαν σήμερα, στις 15 Οκτωβρίου του 1940, κυκλοφόρησε στην Αμερική η ταινία “Ο Μεγάλος Δικτάτωρ” του Τσάρλι Τσάπλιν. Ο ίδιος έγραψε το σενάριο, σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε. Πάνω απ’ όλα, όμως, έγραψε ένα σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία του κινηματογράφου.

Η συγκεκριμένη ταινία σατιρίζει εμφανώς τον Χίτλερ, περνώντας ένα ηχηρό μήνυμα υπέρ της δημοκρατίας και της αλληλεγγύης ανάμεσα στους ανθρώπους. Ο Τσάπλιν, ωστόσο, μετάνιωσε που την γύρισε! Γιατί, όμως;

Σίγουρα, ο κόσμος μας χρειαζόταν αυτή την ταινία, η οποία δεν θα μπορούσε να είχε κυκλοφορήσει πιο κατάλληλη στιγμή.

Το ιστορικό του πώς ο Τσάρλι Τσάπλιν αποφάσισε να γυρίσει μια ταινία, στην οποία θα σατιρίζει τον Χίτλερ, ξεκίνησε αρκετά χρόνια πριν την κυκλοφορία της. Το 1931, ο Τσάπλιν είχε επισκεφτεί την Γερμανία, όπου είχε μεγάλο κοινό που τον λάτρευε. Στους Ναζί δεν άρεσε καθόλου το χιούμορ του, ούτε η φυσιογνωμία του αλλά ακόμη δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα. Το 1935, με τον Χίτλερ στην εξουσία, ο Γκέμπελς απαγόρεψε στην Γερμανία την ταινία του Τσάπλιν “The Gold Rush”. Έναν χρόνο πριν, ο Γκέμπελς είχε δώσει έγκριση για την έκδοση ενός βιβλίου με τίτλο “The Jews Are Looking at You”. Σε αυτό, ο Τσάπλιν χαρακτηρίστηκε ως “ένας αηδιαστικός Εβραίος ακροβάτης” παραβλέποντας το γεγονός πως δεν ήταν Εβραίος.

Ο Μεγάλος Δικτάτωρ του Τσάρλι Τσάπλιν

Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τις πεποιθήσεις του, δεν τον άφησαν ανεπηρέαστο! Ήξερε πως έπρεπε να γυρίσει μια ταινία για τον Χίτλερ και πως είχε κάτι σημαντικό να πει. Έτσι, τη διετία 1938-1939 έγραψε το σενάριο και ξεκίνησε γυρίσματα τον Σεπτέμβριο του 1939, με διάρκεια 6 μηνών. Η αρχή των γυρισμάτων συνέπεσε με την περίοδο που οι Ναζί μπήκαν στην Πολωνία, ενώ μέχρι την ολοκλήρωση της ταινίας, είχαν μπει στην Ολλανδία και το Βέλγιο. Όμως, ακόμη κι όταν η ταινία βγήκε, μόλις που ξεκινούσε η μεγάλη θηριωδία που ετοίμαζε ο Χίτλερ στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κάτι, που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί. Ο Τσάπλιν, είπε όσα ήθελε να πει την κατάλληλη στιγμή…

Ο Τσάπλιν ήθελε να περάσει το δικό του μήνυμα ενάντια στον αντισημιτισμό, στον ρατσισμό και τις διακρίσεις. Φυσικά, το μέσο του ήταν η σάτιρα, καταφέρνοντας να αποτυπώσει έναν άλλον Χίτλερ -Χίνκελ στην ταινία- και να δώσει τον τόνο που έπρεπε στο κοινό. Χωρίς να ξέρει τα φρικτά εγκλήματα που πρόκειται να διαπράξει ο Χίτλερ στα αμέσως επόμενα χρόνια, ο Τσάπλιν πρόλαβε να τον σατιρίσει και να τον στηλιτεύσει. Νωρίτερα, δεν θα είχε ωριμάσει το μήνυμα αλλά, αργότερα, θα ήταν πολύ πιο δύσκολο να ειπωθεί το οτιδήποτε με σάτιρα.

Γι’ αυτό, άλλωστε, και ο ίδιος ο Τσάπλιν μετάνιωσε που την γύρισε– παρά τις αντιρρήσεις όλων μας, πως μας χάρισε ένα αριστούργημα.

Μεγάλος Δικτάτωρ: Ο “Χίνκελ” με τον δικτάτορα της Βακτηρίας Μπενζίνο Ναπολίνι (Τζακ Όακι)

“Αν ήξερα τις πραγματικές φρίκες των γερμανικών στρατοπέδων συγκέντρωσης, δεν θα μπορούσα να κάνω τον Μεγάλο Δικτάτορα. Δεν θα μπορούσα να κάνω πλάκα για την φονική παραφροσύνη των Ναζί” έγραψε ο Τσάπλιν στην αυτοβιογραφία του.

Προκειμένου να γυρίσει την ταινία, ο Τσάπλιν μελέτησε διάφορα ναζιστικά αρχεία για να αντιγράψει την συμπεριφορά και την κινησιολογία του Χίτλερ. Ακόμη, είδε πολλές φορές και το προπαγανδιστικό ντοκιμαντέρ της Leni Riefenstahl με τίτλο “Triumph of the Will”, για να κατανοήσει πλήρως τα ναζιστικά τελετουργικά. Πάνω απ’ όλα όμως, ήξερε την σημαντική ομοιότητα που είχαν και, γι’ αυτό, επέλεξε να παίξει ο ίδιος. Το μουστάκι τους ήταν ακριβώς ίδιο αλλά δεν αποτελούσε το μόνο κοινό.

Ο Τσάπλιν γεννήθηκε στις 16 Απριλίου και ο Χίτλερ μόλις 4 μέρες μετά, στις 20 Απριλίου του ίδιου έτους! Ένα ακόμη κοινό είναι πως ξεκίνησαν και οι δύο από την φτώχεια και ανήλθαν σε δύναμη. Δύο διαφορετικοί άνθρωποι, με δύο διαφορετικούς σκοπούς, ο ένας να κάνει τον κόσμο να γελά και ο άλλος να σκορπίσει την δυστυχία. Φυσικά, την ομοιότητα την είχαν παρατηρήσει κι άλλοι. Πολλοί καρτουνίστες την είχαν χρησιμοποιήσει ενώ το 1939, είχε κυκλοφορήσει το τραγούδι του Tommy Handley με τον χιουμοριστικό τίτλο “Who Is That Man..? (Who Looks Like Charlie Chaplin)”.

Ο Μεγάλος Δικτάτωρ

To ανοίκειο στοιχείο της ομοιότητάς τους, προκαλούσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στον Τσάρλι Τσάπλιν. Ο γιος του χαρακτηριστικά έχει πει: “Ο μπαμπάς δεν μπορούσε ποτέ να σκεφτεί τον Χίτλερ παρά με ένα ρίγος, μισό τρόμου και μισό σαγήνης. ‘Απλώς σκέψου’ θα έλεγε ανήσυχα, ‘αυτός είναι ο τρελός, εγώ είμαι ο κωμικός. Αλλά θα μπορούσε να είναι αντίστροφα”.

Η ταινία έχει δύο χαρακτήρες που μοιάζουν εμφανισιακά αλλά είναι εντελώς αντίθετοι. Από τη μία, ο Εβραίος μπαρμπέρης που τον κυνηγούν και από την άλλη ο δικτάτορας Χίνκελ. Στην αρχή της ταινίας, με μεγάλη μαεστρία τοποθετείται η λεζάντα “Οποιαδήποτε ομοιότητα μεταξύ του Χίνκελ του δικτάτορα και του Εβραίου μπαρμπέρη είναι εντελώς συμπτωματική”. Δύο εντελώς διαφορετικοί άνθρωποι που μπερδεύονται και ο ένας καταλήγει στη θέση του άλλου και συγκεκριμένα, ο μπαρμπέρης βρίσκεται μπροστά στο κοινό του Χίνκελ να πρέπει να εκφωνήσει λόγο. Κι εκεί, ένας λόγος που ακόμη ανατριχιάζει όλους μας, δεν προήλθε από τον μπαρμπέρη αλλά από τον ίδιο τον Τσάπλιν. Εκεί, κρύβεται όλη η μαγεία της ταινίας. Είναι ένα τελικό συμπέρασμα, ένας επίλογος στο -πρακτικά- πρώτο ομιλούμενο έργο του Τσάπλιν. Και, ομολογουμένως, χειρίστηκε άψογα το νέο αυτό μέσο, αυτό της ομιλίας…