Salvator Mundi: Νέο ντοκιμαντέρ ρίχνει φως στο μυστήριο γύρω από τον πιο ακριβό πίνακα στον κόσμο

Το ντοκιμαντέρ του Αντρέας Κέφοεντ με τίτλο «The Lost Leonardo» προσπαθεί να ξεδιαλύνει το μυστήριο γύρω από τον «χαμένο πίνακα» που αποδίδεται στον Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Ο «Salvator Mundi», όπως ονομάστηκε, αποκαλύφθηκε δέκα χρόνια πριν προκαλώντας έκπληξη σε ολόκληρο τον κόσμο.

Η ιστορία του έργου από τότε υπήρξε πολυτάραχη. Έγινε ο πιο ακριβός πίνακας στην ιστορία, με την αξία του να φτάνει τα 450 εκατομμύρια δολάρια, ενώ, παράλληλα, καταγγέλθηκε από πολλούς ως ψεύτικος και ως επακόλουθο εξαφανίσθηκε από τη δημόσια σφαίρα.

Ο τόνος του ντοκιμαντέρ περιγράφεται από τον Αντρέας Κέφοεντ ως «Τα καινούρια Ρούχα του Αυτοκράτορα»: Περήφανα ιδρύματα και αρχές ανακοινώνουν ότι έχουν ανακαλύψει έναν «Λεονάρντο» μόνο και μόνο για να εκτεθούν και να χλευασθούν.

Ωστόσο, «Ο Χαμένος Λεονάρντο» είναι πολύ περισσότερα από αυτό. Καθώς θέτει κάθε πιθανή αμφιβολία για το κατά πόσο αυτός ο πίνακας που απεικονίζει τον Χριστό είναι αυθεντικός, η ταινία ακολουθεί τη σκοτεινή διαδρομή του έργου έως σήμερα. Το ντοκιμαντέρ καταγράφει ένα μοντέρνο μυστήριο όπου το πιο περιζήτητο έργο τέχνης στον κόσμο μετατρέπεται σε ένα πιόνι στο παιχνίδι του χρήματος και της εξουσίας, αποκαλύπτοντας μας το πραγματικό και αδυσώπητο πρόσωπο του κόσμου της τέχνης: Ρώσοι ολιγάρχες, εστεμμένοι πρίγκηπες, διαβόητοι επιχειρηματίες.

Υπάρχουν συνεντεύξεις από αναξιόπιστους εμπόρους τέχνης, καθώς και υλικό από το βίντεο προώθησης του οίκου Christie’s την ημέρα της δημοπρασίας, όπου δακρυσμένοι άνθρωποι δηλώνουν δέος μπροστά από το έργο. Σύμφωνα με την ταινία, το «Salvator Mundi» μοιάζει σαν μια φαντασία δημιουργημένη για να τονώσει το «εγώ» των πλουσιότερων και ισχυρότερων ανθρώπων του πλανήτη.

Με τον σκηνοθέτη  να αποκαλύπτει μια ακόμη ανατροπή: Το «The Lost Leonardo» έρχεται αμέσως μετά από ένα άλλο ντοκιμαντέρ, το «The Saviour for Sale», το οποίο προβλήθηκε στη γαλλική τηλεόραση την περασμένη άνοιξη και ισχυρίζεται ότι ο πίνακας δεν παρουσιάστηκε σε μια έκθεση στο Λούβρο δύο χρόνια πριν, όπως είχε προγραμματιστεί, καθώς το παρισινό μουσείο πραγματοποιώντας την δική του επιστημονική ανάλυση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Ντα Βίντσι απλώς συνέβαλε στη δημιουργία του πίνακα. Γεγονός που θεωρήθηκε ως το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της γνησιότητας του έργου.

Αν και ο Κέφοεντ δίνει μια διαφορετική εξιστόρηση του περιστατικού, λέγοντας ότι το Λούβρο, στην πραγματικότητα, στήριξε την θεωρία ότι ο Λεονάρντο ήταν ο ζωγράφος του «Salvator Mundi». Ο λόγος που δεν εκτέθηκε τελικά το έργο ήταν η απαίτηση, σύμφωνα πάντα με τον Κέφοεντ, του τωρινού Σαουδάραβα ιδιοκτήτη του πίνακα, να εκτεθεί δίπλα στη «Μόνα Λίζα», γεγονός που δεν έβρισκε σύμφωνο το Μουσείο. Ο Μάρτιν Κεμπ, ιστορικός τέχνης, στήριξε τη συγκεκριμένη εκδοχή ισχυριζόμενος ότι έχει δει με τα ίδια του τα μάτια την μελέτη του Λούβρου, η οποία, όπως επιβεβαιώνει ο ίδιος, κατονομάζει τον Λεονάρντο ως καλλιτέχνη.

Η Νταϊάν Ντουάιερ Μοντεστίνι, η ειδικός του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης που αποκατέστησε τον ξεχασμένο για χρόνια πίνακα, βρίσκεται στην καρδιά της ιστορίας που επιθυμεί να αφηγηθεί το ντοκιμαντέρ. Πρόκειται για τη συντηρήτρια, η οποία κατηγορείτε από μερικούς ότι η ίδια μετέτρεψε έναν σχεδόν κατεστραμμένο πίνακα ενός μέτριου καλλιτέχνη σε «Λεονάρντο». Η ταινία ακολουθεί τον δρόμο της δικαίωσης της, συνοδεύοντας την στο Λούβρο, το 2019, για να δει τον «Salvator Mundi» ξανά, μόνο και μόνο για να συνειδητοποιήσει γεμάτη έκπληξη την απουσία του από την έκθεση. Διαβάζοντας η ίδια την αναφορά του Λούβρου, ωστόσο, ανακαλύπτει ότι «Τον αποδέχτηκαν χωρίς δισταγμό». 

Φώτο: Adam Jandrup/Sony Pictures Classics

Παράλληλα, η φωνή άλλων ανθρώπων που έπαιξαν μεγάλο ρόλο σε όλη αυτή την ιστορία, όπως οι Λουκ Σάισον και Μάρτιν Κεμπ, δεν ακούγεται με τη δέουσα προσοχή, χαμένη ανάμεσα σε άλλες φωνές που δηλώνουν έναν κάποιον σκεπτικισμό.

Ο Λουκ Σάισον ήταν ο επιμελητής που πίσω στο 2011 πρώτος παρουσίασε τον «Salvator Mundi» κατά τη διάρκεια έκθεσης αφιερωμένης στον Λεονάρντο ντα Βίντσι, στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.

Για τον Σάισον το ενδιαφέρον από τους μελετητές και την κοινή γνώμη για τον πίνακα υπερέβαινε τον κίνδυνο που ενείχε η εκτόξευση της αξίας πώλησης ενός αντικειμένου εξαιτίας της υποστήριξης της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου, καθώς η απόφαση του μουσείου να εκθέσει και να βάλει την υπογραφή του σε έναν πίνακα, ο οποίος ήταν προς πώληση, προκάλεσε αντιδράσεις:

«Έτσι, αποφασίσαμε να καλέσουμε μια μικρή ομάδα μελετητών του Λεονάρντο, ώστε να βεβαιωθούμε αν η άποψη μας για το συγκεκριμένο έργο συμφωνούσε με τη δική τους και να αποχωρήσουμε αν υπήρχαν σημαντικές αμφιβολίες». 

«Δεν πιστοποιούσαμε τη γνησιότητα του πίνακα. Δεν είχε να κάνει με το να βγει στην αγορά, παρά μόνο με τη συνέπεια». Οι ειδικοί φαίνεται να συμφώνησαν με την άποψη του Σάισον ότι πρόκειται για έργο του Ντα Βίντσι: «Ναι, υπήρχαν ανησυχίες για την κατάσταση του πίνακα, αλλά αυτό που κατάλαβα είναι ότι οι μελετητές πίστευαν ότι βρίσκονταν μπροστά από τον αυθεντικό «Salvator Mundi», ο οποίος γνωρίζουμε ότι υπήρξε». 

Επομένως, ύστερα από την ομόφωνη ετυμηγορία των ειδικών, ο Σάισον ακολούθησε το ένστικτό του, παρουσίασε το έργο στην έκθεση και έγραψε στον κατάλογο του κειμένου ότι το «Salvator Mundi» αποτελεί ένα ανακαλυφθέν έργο του Λεονάρντο. Η έντονη και κάπως τραχιά εικόνα του Χριστού ταίριαζε στον μυστικιστή Λεονάρντο Ντα Βίντσι που η έκθεση του ήθελε να υπογραμμίσει.

Ο επιμελητής ήθελε να επικεντρωθεί στους θρησκευτικούς πίνακες του καλλιτέχνη και όχι στις επιστημονικές σημειώσεις του που κάποιοι βρίσκουν πιο ενδιαφέρουσες από την τέχνη του. Επομένως το «Salvator Mundi» αποτελούσε για τον Σάισον απόδειξη της πίστης του Ντα Βίντσι: «Τι μας λέει εδώ; Ότι μπορεί να δει το πρόσωπο του Χριστού και να το κάνει ορατό. Ο Χριστός του έχει κάτι το εξωπραγματικό, υπερφυσικό». 

Φώτο: IMDB

Ο Ιστορικό Τέχνης καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στην Οξφόρδη Μάρτιν Κεμπ από την πρώτη του κιόλας δημοσιευμένη μελέτη, το 1981, πάνω στον Ντα Βίντσι, προσπάθησε να ιχνηλατήσει ένα συνεκτικό σύστημα σκέψης πίσω από τα σημειωματάρια του πολυμαθή από την Τοσκάνη και τις φαινομενικά τυχαίες και χαώδεις σημειώσεις που περιείχαν.

Όμως και ο ίδιος υποστηρίζει τη θρησκευτική ισχύ του «Salvator Mundi»: «Ο Λεονάρντο δεν ήταν άθεος. Είναι ένας θρησκευτικός πίνακας». Για τον ίδιο το έργο μοιράζεται την πνευματικότητα των τελευταίων έργων του Ντα Βίντσι.

Ο πίνακας σύμφωνα με τον Κεμπ έγινε στόχος κάθε δήθεν ειδικού στον χώρο της τέχνης: «Δεδομένου ότι έχεις να πεις κάτι προκλητικό και δεδομένου ότι ακουστεί καλά, κανείς δεν ενδιαφέρεται για την ακρίβεια». Με τα επιχειρήματα του για το «Salvator Mundi» ο Κεμπ προσπάθησε να μοιραστεί τη βαθιά του κατανόηση για το πως σκεφτόταν ο Λεονάρντο.

Η Μοντεστίνι, η οποία πέρασε περισσότερο χρόνο από οποιονδήποτε άλλον, εξετάζοντας τον «Salvator Mundi», θεωρεί ότι αν και ο πίνακας διακατέχεται από έντονο μυστικισμό, δεν πιστεύει ότι αποτελεί «Ομολογία πίστης. Υπάρχουν κανόνες για την απεικόνιση του Χριστού στην τέχνη. (…) Δεν πρέπει να είναι τόσο τρομακτικός. Υποτίθεται ότι μας αγαπάει- έχουμε μια εξατομικευμένη σχέση μαζί του. Ωστόσο, κανείς δεν έχει μια εξατομικευμένη σχέση με τη θεότητα στην εικόνα. Είναι ισχυρή, απόμακρη, δεν νοιάζεται για τον άνθρωπο ιδιαίτερα και ελέγχει όλο το σύμπαν».

Πηγή: Guardian