Συν & Πλην: «Η Νέα Ζωή» του Ρομέο Καστελούτσι στο Φεστιβάλ Αθηνών

Άχλη και θολή ατμόσφαιρα. Ένα μεγάλο πάρκινγκ, με ακινητοποιημένα αυτοκίνητα, καλυμμένα από λευκές κουκούλες. Πέντε πανύψηλοι άνδρες, Αφρικανικής καταγωγής, ντυμένοι με ιερατικούς μανδύες, ξεκινούν να υπακούουν σιωπηλά σ’ ένα τελετουργικό εξαγνισμού.

Ο ήχος των πουλιών που τιτιβίζουν σύντομα υποκαθίσταται από έναν απόκοσμο βόμβο που συνοδεύει τις κινήσεις τους. Οι ειρηνικές τους εκδηλώσεις προδίδουν ότι κάτι τους συνδέει εκτός από την καταγωγή τους – πιθανώς και το κοινό αίμα, η κοινή μήτρα. Οι ειρηνικές τους εκδηλώσεις ξαφνικά παύουν. Ξεσκεπάζοντας ένα από τα σταθμευμένα αυτοκίνητα, μάρκας Mercedes, το αναποδογυρίζουν, αποκαλύπτοντας τα σωθικά του. Εκεί που, αρχικά, κρύβεται μια ελληνική προτομή. Και στη συνέχεια μια νεκροκεφαλή. Το ανατρέπουν. Οι πρόσφυγες ανατρέπουν το ισχυρό σύμβολο της ευρωπαϊκής αυτοκινητοβιομηχανίας. Ή μήπως της Ευρώπης, που εκκίνησε με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και καταλήγει σ’ ένα κενό κρανίο; «Εδώ δεν υπάρχει ελευθερία» υπενθυμίζει διαρκώς ο αφηγητής. «Αν θες μπορείς να μείνεις, αλλά δεν υπάρχει ελευθερία. Δεν είναι ότι δεν μπορείς να εγκαταλείψεις τον τόπο, είναι που ο τόπος δεν σ’ αφήνει». Οι πρόσφυγες εισηγούνται μιαν εξέγερση.

Η προσφυγική υπόθεση φαίνεται πως τροφοδοτεί τη νέα αλληγορία του Ρομέο Καστελούτσι. Είναι η αφετηρία της σκέψης του για να στραφεί εναντίον της λατρείας της ύλης που υποβαθμίζει (αν όχι εκμηδενίζει) τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα και της απραξίας του καλλιτέχνη απέναντι σ’ αυτό το σύστημα.

Η προβληματική του αντλεί από το «Πνεύμα της Ουτοπίας» του Ερνστ Μπλοχ. Ο μαρξιστής φιλόσοφος υπερασπίζεται την ύπαρξη ενός παραδείσου για τους υποτελείς, που τελικά παραμένει ανεπίδοτος, εις το όνομα της προόδου του ανθρώπινου είδους.

Ερασιτέχνες Αφρικανούς ηθοποιούς στέφει πρωταγωνιστές του, ο Ρομέο Καστελούτσι.

Το εικονοκλαστικό αποτύπωμα του Ρομέο Καστελούτσι, διεθνώς και διαχρονικό αναγνωρισμένο, είναι – δίχως αμφιβολία – το πιο δυνατό του σημείο. Και μόνο η είσοδος των θεατών στο ανενεργό πάρκινγκ του Φεστιβάλ Αθηνών -που μοιάζει με μη χώρος – το φωτισμένο με λευκές δεσμίδες φωτός, το λουσμένο συλλήβδην στο λευκό (λευκές κουκούλες πάνω στα αυτοκίνητα, λευκοί τοίχοι, λευκές ιερατικές στολές για τους πρωταγωνιστές του) συνθέτουν ένα αποστειρωμένο αλλά και υποβλητικό σκηνικό. Παρά τα λιτά μέσα, η επιδραστικότητα της εικόνας – σε αντιδιαστολή και με τις πελώριες έγχρωμες φιγούρες των Αφρικανών πρωταγωνιστών – είναι καθηλωτική. Και ενισχύεται σημαντικά από το ‘βιομηχανικό’ ηχητικό τοπίο του Σκοτ Γκίμπονς. Και μόνον η υποβλητική ατμόσφαιρα, εμβαπτισμένη σε μια μυστηριώδη αίσθηση, καθηλώνει σε στιγμές τον θεατή.

Ο Καστελούτσι προστίθεται στους διεθνείς σκηνοθέτες που ανατρέχουν σε μη ηθοποιούς, τους λεγόμενους experts ή ειδικούς∙ πρόσωπα που φέρουν το βίωμα, που κοινωνούν την ιστορία τους και πάνω σε αυτή βασίζεται ένα μεγάλο κομμάτι της δραματουργίας. Στην περίπτωση της «Νέας Ζωής» οι πέντε πρωταγωνιστές (Sedrick Amisi Matala, Abdoulay Djire, Siegfried Eyidi Dikongo, Olivier Kalambayi Mutshita, Mbaye Thiongane) δεν ερμηνεύουν κείμενα έρευνας που παραπέμπουν σε θέατρο ντοκουμέντο, αλλά ακολουθούν πιστά τη σκηνοθετική οδηγία που οδηγεί τα βήματα τους σε δρόμους ποιητικής αλληγορίας. Ωστόσο, η επιβλητική παρουσία και κίνηση τους, η εντύπωση που δίνουν ότι δεν είναι πρόσωπα της πραγματικότητας αλλά απόκοσμα πλάσματα, αθροίζεται στα θετικά της παράστασης.

«Η Νέα Ζωή» είναι μια ποιητική αλληγορία για την ελευθερία, την τέχνη και τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τη ζωή.

Η σταθερή συνεργάτις και αδελφή του Ρομέο Καστελούτσι, Κλαούντια, υπογράφει το κείμενο της παράστασης. Πρόκειται για μια επαναστατική εξαγγελία, ένα μανιφέστο για το αγαθό της ελευθερίας. Η, μέχρι εκείνη τη στιγμή, ποιητική σιωπή της παράστασης, ολισθαίνει σε μονοπάτια νατουραλισμού. Δια στόματος ενός Αφρικανού πρόσφυγα, διατυπώνονται σκέψεις – συχνά ακατάληπτες – πάνω στη συγγένεια του τεχνίτη και του καλλιτέχνη και την τελική επικράτηση του πρώτου ως αυθεντικού δημιουργού των πραγμάτων που περιβάλλουν τον κόσμο μας: Ένα, μη ελεύθερο, κόσμο.

Σε αυτή την προσπάθεια, να συνδεθεί η κοινωνία των ανθρώπων – και δη των κατώτερων στρωμάτων, των τεχνιτών – με την παραγωγή τέχνης, το κείμενο εμφανίζεται δυσπρόσιτο, άκαμπτο με σοβαρή δυσκολία να επικοινωνήσει ουσιαστικά με το κοινό. Αν κάτι μπορούμε να αποκωδικοποιήσουμε, για τον Καστελούτσι η τέχνη μοιάζει να είναι νεκρή γη, ο καλλιτέχνης αδύναμος και μέσω αυτής της δυσφορίας του πνεύματος, προτείνει ο κόσμος να παραδοθεί στα χέρια εκείνων που παράγουν πραγματικά κάτι.

Βεβαίως, αυτή η, άνευ όρων, παράδοση κρύβει κι ένα σοβαρό σκεπτικισμό για την σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με τον κόσμο της ύλης. Η τελευταία εικόνα της παράστασης, με το αναποδογυρισμένο αυτοκίνητο, αυτό υποδηλώνει: Την ανάγκη να αανατρέψουμε τον τρόπο που βλέπουμε τη ζωή, τα εργαλεία της καθημερινότητας μας.

Η άρτια εικαστικότητα, σήμα κατατεθέν των παραστάσεων του Ρομέο Καστελούτσι.

Εντυπωσιακή εικαστικά, μυστηριακής ατμόσφαιρας, περφόρμανς που υπονομεύεται από το δραματουργικό της πλαίσιο.