Κριτική Θεάτρου: Επαναστατικές μέθοδοι για τον καθαρισμό της πισίνα σας στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού

Η Αλεξάνδρα Κ* γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1985, έζησε στην Πάτρα και στη Θεσσαλονίκη (όπου σπούδασε στη δραματική σχολή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος και στο Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου), βρέθηκε και στη Νέα Υόρκη.

Αρθρογράφος σε free-press και περιοδικά (όπως στο Cosmopoitan, στήλη Sex and the single girl), δούλεψε ως κειμενογράφος σε διαφημιστική και έκανε αίσθηση το 2015 με το σενάριο του σίριαλ «Ηρωίδες» στο Μega, στο οποίο ερμήνευσε μία από τις βασικές ηρωίδες. Μαμά μίας κόρης, έχει γράψει 5 βιβλία για παιδιά και το μυθιστόρημα «Πώς φιλιούνται οι αχινοί» (εκδ. Πατάκη, 2017). Τώρα παρουσιάζεται στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου το έργο της «Επαναστατικές μέθοδοι για το καθαρισμό της πισίνας σας» σε σκηνοθεσία Σαράντου – Γεωργίου Ζερβουλάκου. Κι εδώ καταπιάνεται με το αγαπημένο της θέμα, τη γενιά της, τους σημερινούς τριαντάρηδες. Μεγαλωμένοι στην Ελλάδα της ευημερίας, όταν ήρθε η κρίση βρέθηκαν έκθετοι ως προς τις προσδοκίες που είχαν για την ενήλικη ζωή τους, και με καταρρακωμένο τον κώδικα αξιών τους.

Εκπρόσωπος της γενιάς της, αλλά με ενδιαφέροντα (το διάβασμα και το γράψιμο) που τη διαφοροποιούν, η Αλεξάνδρα Κ*, έξυπνη και παρατηρητική, γράφει για τη γενιά της, για όσα βλέπει και ζει, με τρόπο μοντέρνο, χωρίς ιδεοληψίες του παρελθόντος και με αμφίθυμη διάθεση για τη χώρα της και τους ανθρώπους της – και δη για τη γενιά των γονιών της, που χονδρικά θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι η «πολυθρύλητη» γενιά της Μεταπολίτευσης.

Αυτοί οι δύο «πόλοι» πρωταγωνιστούν στο έργο της, η γενιά της και η γενιά των γονιών της. Και μόνο το στοιχείο αυτό έχει μεγάλο ενδιαφέρον γιατί τόσο το μυθιστόρημά της όσο και το θεατρικό της αποτελούν πρώτα δείγματα μιας λογοτεχνίας της κρίσης από συγγραφέα που το 2009-10 ήταν 25 χρόνων – που δεν γράφει δηλαδή με την ώριμη σοφία και τις εμπειρίες μιας άλλης εποχής αλλά για την εποχή της, μέσα στην εποχή της.

Ελληνικό οικογενειακό δράμα ή μαύρη κωμωδία;

Τα πρόσωπα στο «Επαναστατικές μέθοδοι για το καθαρισμό της πισίνας σας» είναι ο Αντώνης, στα εξήντα του, ο γιος κι η κόρη του (γύρω στα τριάντα). Ο δραματικός τόπος είναι ένα εξοχικό στη σχετικά «αμόλυντη» από την τουριστική «αξιοποίηση» βόρεια Κέρκυρα, παράνομο ως προς το ύψος (τρίπατο) και με πισίνα για την κατασκευή της οποίας ουδέποτε εκδόθηκε άδεια. Το έχτισε ο Αντώνης, δημόσιος υπάλληλος στο επάγγελμα, επειδή αγαπούσε το μέρος που μεγάλωσε και θέλοντας να κρατήσει τα παιδιά κοντά του, με δεύτερη σκέψη ότι θα μπορούσαν να το νοικιάζουν σε τουρίστες, εξασφαλίζοντας ένα επιπλέον εισόδημα.

Τα παιδιά του, βέβαια, περιφρονούν και το κακόγουστο σπίτι (το σομόν χρώμα του, κάτι διακοσμητικές κολόνες, και η πισίνα-γούρνα προκαλούν σταθερά τα ειρωνικά τους σχόλια) και τους συναισθηματισμούς του πατέρα τους. Σπούδασαν στο εξωτερικό, (σύνθεση μουσικής ο γιος, σκηνοθεσία η κόρη), είναι «πολίτες του κόσμου», και αποκηρύσσουν τις μικροαστικές αξίες του. Όσο για τους «επενδυτικούς» υπολογισμούς του, ο γιος του ξεκαθαρίσει ότι τα δεδομένα του, της δεκαετίας του ’80 και του ’90 (τότε που με τις επιδοτήσεις γέμισε η Ελλάδα με ξενοδοχειακά καταλύματα), είναι πλέον εντελώς ξεπερασμένα.

Τα παιδιά πιέζουν τον πατέρα τους να πουλήσει το σπίτι σε μία ξένη εταιρεία που θέλει να κατασκευάσει ένα σούπερ ξενοδοχείο all inclusive. Ο Αντώνης ούτε να τ’ ακούσει. Στις τρεις πράξεις του έργου (στην ουσία δύο, η τρίτη είναι σύντομη κατάληξη με μία προβολή στο εγγύς μέλλον για επιμύθιο) θα παρακολουθήσουμε πώς οι δύο γενιές είναι αδύνατο να συνεννοηθούν, δεν υπάρχει τίποτα κοινό να τους ενώνει και οι «ακατάλυτοι» δεσμοί αίματος γίνονται βρόχος που πνίγει και τους μεν και τους δε.

Η σχέση στήριξης και αλληλεξάρτησης της ελληνικής οικογένειας με το σαθρό πολιτικό σύστημα της χώρας μας, είναι γνωστή: επί πολλές δεκαετίες του 20ου αι. οι γονείς επιδίωκαν και κατάφερναν, μέσω του πελατειακού συστήματος, να «αποκαταστήσουν» τα παιδιά τους εις βάρος των συμφερόντων του κράτους, της οικονομίας και της διοίκησής του. Είναι σχιζοφρενικό αυτό που συνέβη και τις συνέπειες του τις βιώνουμε καθημερινά: οι προηγούμενες γενιές αγαπούσαν τον τόπο τους αλλά δεν σέβονταν το κράτος, παρότι το ιδανικό τους ήταν «μια θέση στο Δημόσιο» -σήμερα διαμαρτύρονται για τους φόρους που πληρώνουν, όταν επί δεκαετίες δεν πλήρωναν τίποτα ή ελάχιστα, αλλά θέλουν ο μισθός/σύνταξη να πέφτει στην ώρα του. Λένε ότι δεν υπάρχει πιο όμορφη χώρα από τη δική μας αλλά καταπάτησαν και κακοποίησαν πόλεις, χωριά, νησιά, παραλίες. Το σπίτι τους είναι ιερό αλλά για το δημόσιο χώρο αδιαφορούν, συχνά με προκλητική χυδαιότητα. Να μη συνεχίσω, είναι γνωστά.

Το ζήτημα είναι, τώρα, με την κρίση, τι λένε και τι θα κάνουν οι νέοι Έλληνες. Πολλοί φεύγουν στο εξωτερικό –αλλά κι αυτό το έχουμε ξαναδεί στην ελληνική Ιστορία. Αυτό που δεν έχουμε αντιμετωπίσει ξανά, και άρα δεν μπορούμε να προβλέψουμε, είναι πώς θα διαμορφωθεί η κατάσταση στην Ελλάδα υπό συνθήκη οικονομικής αδυναμίας και εξάρτησης εντός του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου κόσμου, και τι θα γίνει με τις πολλές χιλιάδες ξένων από την Ασία και την Αφρική που αναγκαστικά εγκαθίστανται στη χώρα μας, χωρίς να υπάρχει προοπτική να δουλέψουν και ενταχθούν κανονικά στη ζωή της.

Παρασύρθηκα αλλά αυτό συμβαίνει και με το έργο της Αλεξάνδρας Κ*, που θίγει παρά πολλά ζητήματα αναδεικνύοντας την αλληλεξάρτηση των φαύλων και την αναπαραγωγή τους με τρόπο που δεν επιτρέπει (στην ίδια) θετικές σκέψεις και αισιοδοξία για το μέλλον. Τουλάχιστον όχι για το μέλλον της γενιάς της. Η τελική σκηνή που δείχνει το πατέρα και τα παιδιά να έχουν γίνει ατραξιόν, σύγχρονο μνημείο ελληνικού ξεπεσμού, εντός του μεγάλου ξενοδοχειακού συγκροτήματος, μιλάει από μόνη της.

Τα πρόσωπα και οι αντιφάσεις τους

Το παράδοξο είναι ότι το πιο συμπαθητικό πρόσωπο στην ιστορία της δεν είναι τα παιδιά, οι συνομήλικοί της, αλλά ο πατέρας τους. Εκείνα κρίνουν και κατακρίνουν, απαιτώντας από τον Αντώνη να πουλήσει το σπίτι για να τους δώσει τα χρήματα –η κόρη θέλει να γυρίσει μια ταινία που να μιλάει για τον Λόρενς Ντάρελ, πνευματικές προσωπικότητες του ’30 και την προπολεμική Κέρκυρα! Ούτε καν περνάει από το μυαλό τους ότι ο πατέρας τους έχει δικαίωμα να κάνει ό,τι θέλει το κακόγουστο σπίτι του. Τους σπούδασε, ας πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους. Όμως, όχι. Καταδικάζουν την ελληνική οικογένεια αλλά όχι και τις προσόδους που μπορεί αυτή να τους εξασφαλίσει.

Ο Αντώνης είναι αισθηματίας. Θάβει τα κόκκαλα της μάνας του στο κήπο, και πιάνει σχέση με μια μπεκάτσα που, όπως λέει, τον διάλεξε γιατί είχε κουραστεί, κι ήθελε αυτός να δώσει τέλος στη ζωή της. Ο Αντώνης δεν θέλει τα λεφτά που του δίνουν οι ξένοι για να πάρουν το σπίτι του και να αλώσουν το μέρος που γεννήθηκε. Παρά την κακή αισθητική του, και τις παρανομίες του, τολμάει να αντισταθεί δονκιχωτικά σε δυνάμεις που είναι κατά πολύ υπέρτερες. Είναι γεμάτος αντιφάσεις αλλά πολύ πιο «ανθρώπινος» από τα παιδιά του. Στο τέλος, σε μια παραζάλη όπου λογική και θυμικό μαλώνουν και με την μπερέτα να βρίσκεται κοντά, σηκώνει το όπλο και τραυματίζει τα παιδιά του.

Θα σήκωνε άλλη ερμηνεία το έργο αν τα μέλη της οικογένειας αλληλοσκοτώνονταν. Αλλά όχι, τα πάντα βουλιάζουν στην γελοιότητα. Το τέλος, η Γ΄ Πράξη, είναι το αδύναμο σημείο του έργου. Η συγγραφέας κλείνει αμήχανα μία ιστορία που θίγει υπερβολικά πολλά ζητήματα (μέχρι και οι οικολογικές οργανώσεις και τις συλλογικότητες που προσπαθούν να τα βάλουν με κράτη και πολυεθνικές, μπήκαν στο στόχαστρο –με χιούμορ, βέβαια…). Κι αν, φεύγοντας, αναρωτηθείς ποιο ήταν το θέμα της παράστασης θα διαπιστώσεις ότι συντίθεται και διασπάται σε πολλά.

Οι ερμηνείες

Η δραματουργική δομή του έργου στηρίζεται εύστοχα και αρμονικά σε διαφορετικούς τρόπους: το έργο αρχίζει το 2004, προ της οικοδόμησης του εξοχικού, με τον Αντώνη να θάβει τα κόκκαλα της μάνας του και να της μιλάει, και με την προβολή ενός ερασιτεχνικού βίντεο που δείχνει τον Αντώνη στη θάλασσα να μιλάει για την πρώτη νιότη του, τον αγνό κόσμο της επιθυμίας ενός νεαρού που ήταν «καμάκι». Πρόκειται στην ουσία για τον πρώτο από μερικούς ακόμη σπουδαίους μονολόγους του Αντώνη, των οποίων η μορφή ποικίλλει. Θα ακολουθήσει (15 χρόνια αργότερα, από την β΄ σκηνή και μετά) η αφήγηση σε «ελληνοαγγλική» της σχέσης του με την μπεκάτσα, κι ένα διάγγελμα του Αντώνη στο YouTube προς την ελληνική κυβέρνηση, τους βουλευτές και τους Έλληνες πολίτες!

Λόγω της παρουσίας της Γερμανίδας φίλης της κόρης οι διάλογοι έχουν μέρη στην αγγλική (με υποτίτλους στο βάθος) ενώ ο λόγος εμπλουτίζεται με μια ιστοριούλα από το βιβλίο του Ντάρελ «Η σπηλιά του Πρόσπερου» που αφηγείται η κόρη, αλλά και με το σπικάζ ενός ντοκιμαντέρ για τη βίδρα. Το πικρό χιούμορ, οι μεταπτώσεις και οι αλλαγές στη συμπεριφορά των ηρώων και το σασπένς στο τέλος με την ψευτο-ομηρία των νέων από τον Αντώνη, προκαλούν διαρκώς την προσοχή του θεατή.

Εννοείται πως ο ρόλος του Αντώνη είναι ο πιο ενδιαφέρον ρόλος της χρονιάς και ο Μανώλης Μαυροματάκης παίρνει το φετινό βραβείο καλύτερης ερμηνείας. Ο σκηνοθέτης Σαράντος-Γεώργιος Ζερβουλάκος χειρίστηκε πολύ έξυπνα τον σκηνικό χώρο (τον διαμόρφωσε ο ίδιος μαζί με την Ηλένια Δουλαδίρη) και η δράση είναι καλά δεμένη και με γρήγορη ροή. Ο Δημήτρης Πασσάς, η Ρόζα Προδρόμου και η Γερμανίδα Eva Maria Sommersberg (ο «ξένος» που παρακολουθεί το ελληνικό οικογενειακό δράμα, παρέχοντας όπου χρειάζεται το σχόλιο του τρίτου) ανταποκρίθηκαν καλά στις απαιτήσεις των ρόλων τους.

Η τελευταία φετινή παράσταση της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού είναι ό,τι χρειάζονταν για να ανατρέψει την εντύπωση του υποτονικού, έως αδιάφορου, φετινού προγραμματισμού της. Να τη δείτε!