Το Τετράγωνο (The Square)

Ο μεγάλος νικητής του φετινού φεστιβάλ Κανών, σουηδός Ρούμπεν Έστλουντ, φτιάχνει ένα φιλμ που είναι πολλά παραπάνω από μια σάτιρα του κόσμου της μοντέρνας τέχνης.

Ο Κρίστιαν, έμπειρος επιμελητής σε ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης, αγωνιά για την επόμενη έκθεση του που έχει τίτλο «The Square». Πρόκειται για μια μοντέρνα εγκατάσταση που προσκαλεί τους περαστικούς στον αλτρουισμό, υπενθυμίζοντας την ευθύνη απέναντι στον συνάνθρωπο, ζητήματα για τα οποία ο διαζευγμένος και αφοσιωμένος πατέρας δύο παιδιών ήρωας επιδεικνύει ιδιαίτερη ευαισθησία. Όταν όμως κάποιος κλέβει το κινητό και το πορτοφόλι του Κρίστιαν εκείνος αντιδρά υπερβολικά.

Η ταινία δεν είναι ένα μονοδιάστατο ή αφηρημένο κατηγορώ για την μοντέρνα τέχνη και τις ιδιορρυθμίες της. Στην πραγματικότητα ο Εστλουντ με πρόσχημα τη σάτιρα (απίστευτα κωμικές οι σκηνές με το χαλασμένο έργο τέχνης που έχει για υλικό χαλίκια (!) και τη συνέντευξη του καλλιτέχνη που διακόπτεται από βρισιές ενός ατόμου με ειδικές ανάγκες), επιχειρεί να ανιχνεύσει τα όρια που κάνουν ένα έργο τέχνης να δείχνει αριστούργημα ή να καταλήγει δηθενιά.

Δεν κριτικάρει, δεν κουνάει το δάχτυλο, δεν το παίζει παντογνώστης. Απόδειξη για αυτό είναι η στάση απέναντι στον ήρωα του. Ένας χαρακτήρας που σε πρώτο επίπεδο δείχνει ματαιόδοξος και εγωπαθής, αναλύεται σε βάθος, με εργαλεία που προέρχονται από την κοινωνική ψυχολογία, την ανθρωπολογία, το πολιτικό γίγνεσθαι. Ο Κρίστιαν δεν είναι συμπαθής. Με αυταρέσκεια και περίσσευμα αυτοπεποίθησης χρησιμοποιεί τη θέση του και το γοητευτικό προφίλ του για να συλλέγει τρόπαια (γυναίκες κυρίως), εξουσία, καταξίωση, χρήμα και δόξα. Ένας ακόμη νάρκισσος στην αλυσίδα των «ωραίων και πετυχημένων» αυτού του κόσμου, που λογικά δεν θα του αφιερώναμε περισσότερο χρόνο και η πλειονότητα των σκηνοθετών θα τον έστελνε χωρίς δεύτερη κουβέντα στο διάολο.

Όμως ο σουηδός σκηνοθέτης της αριστουργηματικής «Ανωτέρας βίας» βλέπει στο πρόσωπο του Κρίστιαν τα συμπτώματα ενός ολόκληρου κόσμου που στηρίζεται εξολοκλήρου στην πολιτική ορθότητα και επιχειρεί να τα κατανοήσει. Η κρίση της δυτικής κοινωνίας εικονοποιείται πάνω στον ήρωα του, ο οποίος προσπαθεί με ειλικρίνεια (;) να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο αλλά και να είναι κι ο ίδιος απόλυτα συνεπής με τις ιδέες του. Βοηθάει τους ζητιάνους, θέλει να φτιάξει ειλικρινείς σχέσεις, επιθυμεί το κοινό καλό. Όμως η πραγματικότητα δείχνει αμείλικτη και τον καταβάλλει. Ο Κρίστιαν δείχνει να πληρώνει παλιές αμαρτίες που ίσως και να διευκόλυναν το δρόμο του μέχρι εδώ.

Με μια αριστοτεχνική προσαρμογή της εικόνας του ήρωα στα φυλετικά, κοινωνικά, πολιτικά και καλλιτεχνικά «μέτωπα» της εποχής, ο Εστλουντ πετυχαίνει με βασικό όπλο του το μαύρο χιούμορ και τη σάτιρα, μια απόλυτα ισορροπημένη και ευφυή μελέτη του πάνω στην αψεγάδιαστη εικόνα της Δύσης. Εστιάζοντας το βλέμμα του στο οικείο για εκείνον βορειοδυτικό μοντέλο, αναζητά τη λογική σε μια σειρά από ανορθόδοξες, σουρεαλιστικές εικόνες που δεν κρύβουν τον κωμικό χαρακτήρα τους. Φυσικά το παράλογο καιροφυλακτεί πίσω από κάθε σκηνή, είτε αφορά μια καθημερινή συνήθεια, είτε μια πράξη υψηλής αισθητικής ή αυθεντικού ουμανισμού.

Στο «Τετράγωνο» καμιά βεβαιότητα δεν είναι ισχυρή. Η πίκρα, ο θυμός, το χιούμορ και η τρέλα αποτελούν τις τέσσερις πλευρές του ίδιου αντικειμένου που μέσα από τις βαθυστόχαστες αρχές του (όλη η έκθεση είναι βασισμένη στο σλόγκαν «το τετράγωνο είναι ένα καταφύγιο εμπιστοσύνης και φροντίδας όπου μέσα του όλοι μοιραζόμαστε ίσα δικαιώματα και ίσες υποχρεώσεις») κρύβει την προαιώνια αδικία αυτού του κόσμου και τις αστείες απόπειρες της τέχνης να την αποκαταστήσει, στέκοντας στο πλευρό των πιο καταφρονεμένων.

Κατηγορία: Δραματική Κομεντί

Σκηνοθεσία: Ρούμπεν Όστλουντ

Ηθοποιοί: Κλάους Μπανγκ, Ελίζαμπεθ Μος, Ντόμινικ Γουέστ