Η ωραιοποίηση του ελληνικού καλοκαιριού στο ελληνικό σινεμά – Ευχή ή κατάρα;

Φέτος ήταν η πρώτη φορά που επισκέφτηκα το Evia Film Project, την πράσινη πρωτοβουλία του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, στην τέταρτη διοργάνωσή του. Βρέθηκα για τρεις μέρες στην Αιδηψό, πήγα με λεωφορειάκι έως την Αγία Άννα και με καραβάκι στην Λίμνη για να παρακολουθήσω workshops, ημερίδες, ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους, μυθοπλασίας ή ντοκιμαντέρ –η φίλη και συνάδελφος, Ευδοκία, αποτύπωσε καρέ-καρέ την εμπειρία μας.

Σινέ Απόλλων: το θερινό σινεμά της Αιδηψού που φιλοξένησε το 4ο Evia Film Project. Photo: Φωτεινή Νικολίτσα

Εγώ, από την άλλη, δεν θα σταθώ σε όσα ζήσαμε αλλά θα μιλήσω για ένα συγκεκριμένο ζήτημα που δεν έχω σταματήσει να σκέφτομαι. Όπως πολλοί από εσάς ήδη γνωρίζετε, το 4ο Evia Film Project είχε ως κεντρικό θέμα για φέτος το «Ελληνικό Καλοκαίρι» και, μέσα από το πρόγραμμα των ταινιών, αυτό εξερευνήθηκε στις διάφορες πτυχές του. Παρακολούθησα την ημερίδα με τίτλο «Κινηματογραφώντας το ελληνικό καλοκαίρι: φως και μύθοι, στερεότυπα και προκλήσεις», όπου έγιναν πολύ ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις από τους συμμετέχοντες και γεννήθηκαν πολλοί προβληματισμοί: Πόσο -και εάν- έχει αλλάξει η αποτύπωση του ελληνικού καλοκαιριού στο σινεμά; Έχουμε όλοι την ίδια αντίληψη για το ελληνικό καλοκαίρι; Οι ξένοι δημιουργοί πόσο πιστά στην πραγματικότητα μπορούν να φέρουν στην μεγάλη οθόνη το ελληνικό καλοκαίρι; Μήπως τελικά το ελληνικό καλοκαίρι που νομίζουμε ότι ξέρουμε είναι μόνο ένα προϊόν κατανάλωσης κι ένας μύθος για τους ντόπιους; –“Live Your Myth in Greece” δεν το έλεγε η καμπάνια;

Η ημερίδα ξεκίνησε με την απαραίτητη και διαφωτιστική παρουσίαση του Κωνσταντίνου Καρτάλη, Καθηγητή Φυσικής Περιβάλλοντος και Κλίματος στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Κλιματική Αλλαγή. Όσα αποκομίσαμε, συνοψίζονται ως εξής: οι περιβαλλοντικές καταστροφές που γίνονται όλο και σε μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα τα τελευταία χρόνια (φωτιές, πλημμύρες κλπ) δεν είναι αποτέλεσμα απλώς και μόνο της κλιματικής κρίσης -ο ανθρώπινος παράγοντας είναι κύριο πρόβλημα (με έμφαση να δίνεται στην πολιτική αμέλεια που οδηγεί σε μη διαχειρίσιμες καταστροφές -το πώς έχουν χτίσει τις πόλεις, πώς έχουν παρέμβει στο φυσικό τοπίο «εγκλωβίζοντάς» το. Και από τον καθηγητή κρατήσαμε ότι: όλα αυτά δεν είναι μη αναστρέψιμα, λύσεις υπάρχουν, αλλά ο χρόνος που χάνεται είναι πολύτιμος…

Στην ημερίδα «Κινηματογραφώντας το ελληνικό καλοκαίρι: φως και μύθοι, στερεότυπα και προκλήσεις». Από τα αριστερά προς τα δεξιά, οι ομιλητές Σοφία Εξάρχου, Αργύρης Παπαδημητρόπουλος, Σίμος Σαρκετζής και Χρήστος Μήτσης. Photo: Ευδοκία Βαζούκη.

Και μετά δημιουργήθηκε το πάνελ που περιλάμβανε την σκηνοθέτιδα Σοφία Εξάρχου (“Animal”), τον σκηνοθέτη Αργύρη Παπαδημητρόπουλο (“Suntun”) και τον διευθυντή φωτογραφίας Σίμο Σαρκετζή («Μικρά Αγγλία») με συντονιστή τον κριτικό κινηματογράφου Χρήστο Μήτση. Εδώ, «φύτρωσαν» για εμένα όλα τα ερωτήματα που απαρίθμησα προηγουμένως. Οι τρεις ομιλητές έχουν δημιουργήσει είτε σκηνοθετώντας, είτε φωτογραφίζοντας, τις δικές τους ταινίες με κεντρικό θέμα το ελληνικό καλοκαίρι. Η Εξάρχου έκανε γυρίσματα Οκτώβριο γιατί δεν μπορούσε εν μέσω σεζόν να γυρίσει στα μεγάλα ξενοδοχεία που ήθελε και, συνεπώς, δυσκολεύτηκε μεταξύ άλλων να βρει και τουρίστες για βοηθητικούς ηθοποιούς καθώς οι περισσότεροι είχαν φύγει. Ο Παπαδημητρόπουλος γύρισε την ταινία μέσα στο κατακαλόκαιρο, σε μια Αντίπαρο που «βούλιαζε» στους τουρίστες και που τους ενημέρωνε εκείνη τη στιγμή ότι θα γύριζαν μια σκηνή κι αν ήθελαν να λάβουν μέρος.

Ο καθένας είχε τη δική του εμπειρία να μοιραστεί αλλά αυτό που ο Σαρκετζής τόνισε -παραφράζοντας- είναι πως χρειάζεσαι «γερό στομάχι» για να κάνεις γυρίσματα καλοκαίρι στην Ελλάδα -ο ήλιος είναι δυνατός και για πολλές ώρες ψηλά, οι θερμοκρασίες είναι υψηλές και, με την κλιματική κρίση, δεν πέφτουν όσο σουρουπώνει. Κι αν οι Έλληνες δημιουργοί δεν μπορούν να το διαχειριστούν, που υποτίθεται είναι το κλίμα της χώρας τους, είναι απορίας άξιο πώς θα το αντέξουν οι ξένοι δημιουργοί που έρχονται πια σωρηδόν στην Ελλάδα για γυρίσματα.

Στη Λίμνη Ευβοίας συνάντησα την αφίσα της ταινίας “Suntun” του Αργύρη Παπαδημητρόπουλου, η οποία ήταν μέρος του προγράμματος του 4ο Evia Film Project. Photo: Φωτεινή Νικολίτσα

Και μιλώντας για ξένους δημιουργούς, τέθηκε και το ζήτημα της ωραιοποίησης του ελληνικού τοπίου στις ξένες παραγωγές. Το ελληνικό καλοκαίρι είναι το πιο εξαγώγιμο προϊόν της χώρας μας και η «καρτποσταλική», όπως εύστοχα την χαρακτήρισε η Σοφία Εξάρχου, αποτύπωσή του στο σινεμά εκτός συνόρων, δεν φαίνεται να αφορά και τόσο τους Έλληνες δημιουργούς. Δείχνει ακριβώς αυτή την ψεύτικη αντίληψη για το τι είναι καλοκαίρι στην Ελλάδα, ένα στερεότυπο που αναπαράγει ένας άνθρωπος που δεν είναι πολίτης μιας χώρας αλλά τουρίστας αυτής.

Όλως τυχαίως, πριν δύο καλοκαίρια είχα γράψει για τις 10 πιο γνωστές ξένες ταινίες που γυρίστηκαν ποτέ στην Ελλάδα, με αφορμή -άλλη- μια ταινία που κυκλοφορούσε εκείνο το διάστημα και αποτύπωνε το καλοκαίρι στο Αιγαίο. Τρεις από τις δέκα ταινίες εκείνης της λίστας παίχτηκαν φέτος στο 4ο Evia Film Project (το “Mamma Mia!” της Phyllida Lloyd, γυρισμένο στην Σκόπελο, το τρίτο μέρος της Before Τριλογίας, “Before Midnight” του Richard Linklater, γυρισμένο στη Μάνη και το “The Big Blue” aka «Απέραντο Γαλάζιο» του Luc Besson, γυρισμένο στην Αμοργό). Καμία απ’ αυτές δεν κατάφερα να δω αλλά αυτό καθόλου δεν μας αφορά.

“Mamma Mia!” της Phyllida Lloyd

Για να μη παρεξηγηθώ, δεν υπάρχει τίποτα το κακό στο να έρχονται ξένες παραγωγές στη χώρα μας για γυρίσματα. Αντιθέτως, ανοίγει πολλές θέσεις εργασίας για ανθρώπους του κινηματογράφου και της υποκριτικής και είναι μια καλή ευκαιρία για ανταλλαγή γνώσεων και ιδεών -δεν γνωρίζω τα ενδότερα, μπορεί να κρύβει και καμιά παγίδα. Στην πραγματικότητα, δεν είναι δα και τόσο κατακριτέο ούτε το γεγονός ότι επιθυμούν να ωραιοποιήσουν την ομορφιά του ελληνικού τοπίου, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες. Αυτό ξέρουν από την Ελλάδα γιατί αυτό τους «πουλάμε» εδώ και τόσα χρόνια: ήλιο, θάλασσα, άσπρα και μπλε σπιτάκια. Άντε καμιά φορά να παίξει κι ένα ορεινό τοπίο, έτσι για τη διαφορά.

Από την άλλη, δεν μπορείς να περιμένεις το ίδιο από τον Έλληνα δημιουργό. Ως κάτοικοι αυτής της χώρας, βιώνουμε το ελληνικό καλοκαίρι εντελώς διαφορετικά από τον τουρίστα. Ακόμη κι ο τουρισμός δεν είναι ταυτόσημη εμπειρία για τον Έλληνα τουρίστα. Παρατηρείται μια προτεραιότητα στις ανάγκες των ξένων τουριστών, τις οποίες ο Έλληνας οικονομικά αδυνατεί να «αγγίξει» -ορισμένα μέρη είναι σχεδόν «απαγορευτικά» για τους ίδιους τους κάτοικους της χώρας, όπως για παράδειγμα η Μύκονος, που έχει μια ραγδαία μεταμόρφωση από παραδεισένιο μέρος σε «μηχανή παραγωγής χρήματος», όπως με θλίψη συνειδητοποιήσαμε βλέποντας το ντοκιμαντέρ “Super Paradise” του Στηβ Κρικρή.

Κι ενώ παρακολουθούμε στις τηλεοράσεις και τα κινητά μας άλλες χώρες, όπως η Ισπανία, να κάνουν μαζικές διαδηλώσεις για να μη δέχονται οι χώρες τους άλλους τουρίστες -πραγματικά, μετά τον εγκλεισμό της καραντίνας, το φαινόμενο του υπερτουρισμού «χτύπησε» κόκκινο-, εμείς εδώ ετοιμαζόμαστε για άλλη μια βασανιστική θερινή σεζόν, μια σεζόν των έξι, πια, μηνών αφού η καλοκαιρία ξεκινάει νωρίτερα και τελειώνει αργότερα από το συνηθισμένο. Και ναι, πολλοί τόποι της χώρας μας περιμένουν τον τουρισμό για να «ανασάνουν» οικονομικά αλλά, ταυτόχρονα, πια μιλάμε για περισσότερους τουρίστες απ’ όσους αντέχει να φιλοξενήσει ένα μέρος που συνεπάγεται μεγαλύτερη ρύπανση του περιβάλλοντος, λιγότερο ικανοποιητικές συνθήκες διαβίωσης και, το κυριότερο, πιο βασανιστικές συνθήκες εργασίας!

Στο q&a με τον σκηνοθέτη Στηβ Κρικρή μετά την προβολή του ντοκιμαντέρ του με τίτλο “Super Paradise”. Photo: Φωτεινή Νικολίτσα

Άντε να έρθει μετά ο Έλληνας σκηνοθέτης να κάνει μια ταινία για την ομορφιά του ελληνικού καλοκαιριού. Όχι πως άμα την κάνει, θα τον δείξουμε με το δάχτυλο. Όσο η ιστορία του αξίζει να ειπωθεί μέσα από την οπτική αυτής της ωραιοποίησης, καλώς να την κάνει. Αλλά δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση αν οι Έλληνες δημιουργοί επιθυμούν να δείξουν μια πιο ωμή πραγματικότητα ή μια αλήθεια, τέλος πάντων, που συνήθως μπαίνει «κάτω από το χαλί» γιατί δεν «γράφει» τόσο ωραία στην κάμερα. Γι’ αυτό μας αρέσει το «Σπιρτόκουτο» του Γιάννη Οικονομίδη (και για άλλους λόγους), το «Ας Περιμένουν οι Γυναίκες» του Σταύρου Τσιώλη και το “Animal” της Σοφίας Εξάρχου. Γιατί αυτές οι ιστορίες υπάρχουν, το κοινό τις αναγνωρίζει και τις αγκαλιάζει. Χωρίς παράθυρα με θέα στο Αιγαίο και ρομαντικά ηλιοβασιλέματα…

“Animal” της Σοφίας Εξάρχου

Όμως, δεν θέλω να το κλείσω απαισιόδοξα διότι περάσαμε τρεις υπέροχες μέρες στην Εύβοια. Τρεις μέρες γεμάτες σινεμά, βουτιές, ωραίο φαγητό, βόλτες κάτω από φοινικόδεντρα και συζητήσεις με νέους φίλους (ας ρομαντικοποιήσω κι εγώ λίγο τη ζωή). Πράγματι, το 4ο Evia Film Project μάς θύμισε τι σημαίνει να νοιάζεσαι για το περιβάλλον που ζεις και να το προστατεύεις. Να πάτε του χρόνου. Όσες δράσεις – που εκτός από το να μας ψυχαγωγούν, καταφέρνουν και να μας προβληματίσουν – είναι πολύτιμες!