Ανρί Ματίς: Ο ζωγράφος της πρωτοπορίας μέσα από τα πιο διάσημα έργα του

Ο Ανρί Ματίς (Henri Matisse), ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους ζωγράφους του 20ου αιώνα, γεννήθηκε σαν σήμερα στις 31 Δεκεμβρίου το 1869. Αποτελεί μια εξέχουσα μορφή της σύγχρονης τέχνης, καθώς και ιδρυτής του Φωβισμού -ενός καλλιτεχνικού κινήματος, που φυσικά δεν σχετίζεται με την δική μας ελληνική λέξη «φόβος», αλλά προέρχεται από τη γαλλική λέξη “fauve” που μεταφράζεται σε άγριο θηρίο. Στο παρορμητικό, ενστικτώδες και επαναστατικό αυτό κίνημα, πρώτο λόγο είχαν τα έντονα και ζωηρά χρώματα -κάτι που έγινε ξεκάθαρο και μέσα από τα έργα τέχνης του Ματίς.

Ο Ματίς ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με την ζωγραφική το 1891, την περίοδο ανάρρωσης του από σκωληκοειδίτιδα. Άφησε έτσι την δικηγορική του καριέρα και επέστρεψε στο Παρίσι για να σπουδάσει στην Ακαδημία Ζυλιάν, όπου και έμεινε ένα χρόνο. Το 1892 πήγε στην Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού, όπου και διδάχθηκε από τον Γκουστάβ Μορώ, έναν δάσκαλο περισσότερο «ανοιχτό» στους πειραματισμούς των μαθητών του. Οι πρώτοι πίνακές του ήταν επηρεασμένοι από έργα των Σεζάν, Γκωγκέν, Βαν Γκογκ αλλά και από την παραδοσιακή ιαπωνική τέχνη.

Τα έργα του χαρακτηρίζονται από φωτεινά χρώματα σε έντονες αντιθέσεις. Στους πίνακες του απεικόνιζε κυρίως προσωπογραφίες, εσωτερικούς χώρους και θέματα νεκρής φύσης. Πολυπράγμων μέχρι και το τέλος της ζωής του, καταπιάστηκε με την γλυπτική, την χαλκογραφία, την λιθογραφία, την γραφιστική, τα κολάζ, την χαρτοκοπτική αλλά και την εικονογράφηση βιβλίων. Καθηλωμένος σε αναπηρικό αμαξίδιο, μιας και είχε διαγνωστεί με καρκίνο του δωδεκαδακτύλου, δεν σταμάτησε στιγμή να δημιουργεί και να μας επιβεβαιώνει το ταλέντο, την ευφυΐα και την αστείρευτη πηγή έμπνευσης που του έδινε η Τέχνη, καθώς και η ίδια η ζωή.

Με αφορμή τη γέννησή του, θυμόμαστε μερικά από τα πιο διάσημα έργα τέχνης του που συμπυκνώνουν την ξεχωριστή και πολυδιάστατη πορεία του.

Ανρί Ματίς, Πολυτέλεια, ηρεμία και απόλαυση, 1904, Πηγή: Wikipedia

O πίνακας «Πολυτέλεια, ηρεμία και απόλαυση» είναι ελαιογραφία που δημιουργήθηκε το 1904. Θεωρείται θεμελιώδες έργο του Ματίς και ένα κομβικό έργο στην ιστορία της τέχνης, καθώς λογίζεται ως η αφετηρία του Φωβισμού: η απλοποίηση της μορφής και των λεπτομερειών είναι σήμα κατατεθέν των φωβιστικών τοπίων. Είναι ένα δυναμικό και ζωντανό έργο που δημιουργήθηκε νωρίς στην καριέρα του ως ζωγράφος. Παρουσιάζει μια εξέλιξη του νεοϊμπρεσιονιστικού στυλ σε συνδυασμό με ένα νέο εννοιολογικό νόημα που βασίζεται στη φαντασία και τον ελεύθερο χρόνο. Ο πίνακας ζωγραφίστηκε μετά από ένα καλοκαίρι που εργάστηκε στο Σαιν-Τροπέ στη Γαλλική Ριβιέρα μαζί με τους νεοϊμπρεσιονιστές ζωγράφους Πωλ Σινιάκ και Ανρί-Εντμόν Κρος. Ο τίτλος του πίνακα προέρχεται από το ποίημα «L’Invitation au voyage» του Σαρλ Μπωντλαίρ.

Ανρί Ματίς, Γυναίκα με καπέλο, 1905, Πηγή: Wikipedia

Ένα από τα πιο γνωστά έργα του Ματίς, η παραπάνω ελαιογραφία αποτελεί προσωπογραφία της συζύγου του, Αμελί. Δημιουργήθηκε το 1905 και εντάσσεται στο καλλιτεχνικό κίνημα του Φωβισμού, κίνημα που έχει συνδεθεί άρρηκτα με το έργο του.

Ανρί Ματίς, Πράσινη λωρίδα, 1905, Πηγή: Wikipedia

Το 1905, ο Ματίς δημιουργεί ακόμη ένα πορτρέτο της γυναίκας του, με τίτλο «Πράσινη λωρίδα» ή «Πορτρέτο της Μαντάμ Ματίς». Το χαρακτηριστικό σημείο της ελαιογραφίας είναι η πράσινη λωρίδα που χωρίζει το πρόσωπο της γυναίκας του στα δύο. Με την λωρίδα αυτή ο Ματίς ήθελε να δημιουργήσει μια αίσθηση φωτός, σκιάς και όγκου χωρίς να χρησιμοποιήσει έναν παραδοσιακό τρόπο σκίασης. Ο κριτικός τέχνης Gelett Burgess είχε αναφέρει πως το συγκεκριμένο πορτρέτο ήταν η «τιμωρία» του Matisse για την Αμελί και το πορτρέτο «Γυναίκα με καπέλο», καθώς ανάγκασε τον θεατή «να δει μέσα της μια παράξενη και τρομερή πτυχή».

Ανρί Ματίς, Η χαρά της ζωής, 1905-1906, Πηγή: Wikipedia

«Η χαρά της ζωής» μαζί με τον πίνακα του Πικάσο «Οι δεσποινίδες της Αβινιόν» αποτελούν έργα-πυλώνες του πρώιμου μοντερνισμού. Όταν εκτέθηκε για πρώτη φορά στο Salon des Indépendants το 1906, προκάλεσε δημόσια οργή και διαμαρτυρίες λόγω των χρωμάτων του και των χωρικών παραμορφώσεων.

Ανρί Ματίς, Αρμονία σε κόκκινο, 1908, Πηγή: 3minutosdearte.com

Ο πίνακας «Το Επιδόρπιο: Αρμονία σε κόκκινο» γνωστό και ως «Το Κόκκινο Δωμάτιο» δημιουργήθηκε από τον Ματίς το 1908. Θεωρείται από ορισμένους κριτικούς ως το αριστούργημα του. Αυτός ο Φωβιστικός πίνακας ακολουθεί το παράδειγμα του ιμπρεσιονισμού με τη συνολική έλλειψη κεντρικού σημείου εστίασης. Ο πίνακας τού ανατέθηκε στην αρχή με μπλε χρώμα (ως “Αρμονία σε μπλε”), ο Ματίς όμως ήταν δυσαρεστημένος με το αποτέλεσμα και έτσι προτίμησε το αγαπημένο του κόκκινο χρώμα.

Ανρί Ματίς, Νεκρή φύση με γεράνια, 1910, Πηγή: moma.org

Η ελαιογραφία αυτή βρίσκεται στη συλλογή της Πινακοθήκης του Μοντέρνου στο Μόναχο, στο οποίο δόθηκε το 1912, και έγινε, σύμφωνα με το μουσείο, ο πρώτος πίνακας του Ματίς που μπήκε σε δημόσια συλλογή. Ο πίνακας «Νεκρή φύση με γεράνια» ήταν ένας από τους έξι πίνακες της συλλογής του μουσείου που επέζησαν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ανρί Ματίς, Χορός, 1910, Πηγή: Wikipedia

Ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε το 1910, κατόπιν αιτήματος του Ρώσου επιχειρηματία και συλλέκτη έργων τέχνης Σεργκέι Σούκιν. Η σύνθεση χορευτικών μορφών αναγνωρίζεται ως ένα βασικό σημείο στην καριέρα του Ματίς, καθώς και στην ανάπτυξη της σύγχρονης ζωγραφικής. Τον Μάρτιο του 1909, ο Ματίς ζωγράφισε μια προκαταρκτική έκδοση αυτού του έργου, γνωστή ως Χορός (I). Ήταν μια μελέτη σύνθεσης, όπου χρησιμοποίησε πιο χλωμά χρώματα και λιγότερες λεπτομέρειες. Τον «Χορό» συνοδεύει ένα δεύτερο κομμάτι, με τίτλο «Μουσική».

Ανρί Ματίς, Το κόκκινο ατελιέ, 1911, Πηγή: henrimatisse.org

Ο Ματίς δημιούργησε «Το κόκκινο ατελιέ» το 1911, θέλοντας να απεικονίσει το δικό του ατελιέ (στούντιο) που είχε φτιάξει για εκείνον το 1909. Το απεικονίσε με έναν τόνο ζωηρού κόκκινου χρώματος επιβεβαιώνοντας για ακόμη μια φορά το κίνημα του Φωβισμού, με το οποίο πορεύτηκε στα πρώτα χρόνια της καριέρας του. Η εσωτερική νεκρή φύση επιτυγχάνει να κάνει τον πίνακα να φαίνεται μεγαλειώδης, ενώ συγχρόνως ασκεί μια έλξη στον θεατή. Το 2004, ο πίνακας βρέθηκε στην 5η θέση μίας ψηφοφορίας μεταξύ 500 ειδικών της τέχνης, οι οποίοι το ψήφισαν ως ένα από τα πιο επιδραστικά έργα σύγχρονης τέχνης, μαζί με έργα των Πάμπλο Πικάσο, Μαρσέλ Ντουσάμ και Άντι Γουόρχολ.

Ανρί Ματίς, Ροζ γυμνό, 1935, Πηγή: henrimatisse.org

Ο ερωτισμός που αναβιώνει στον «Χορό» του Ματίς επρόκειτο να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στο έργο του, τη δεκαετία του 1930. Τα περισσότερα από τα σημαντικότερα έργα του την περίοδο 1935-1936 απεικόνιζαν το γυμνό σώμα. Στο «Ροζ γυμνό» η φαντασία του θεατή ωθείται πέρα ​​από τα χωρικά όρια. Ο Ματίς απεικονίζει το μοντέλο σε κοντινό πλάνο με φόντο ένα απλό σκηνικό, χωρίς προοπτικά βάθη. Το μοντέλο του πίνακα, η Lydia Delectorskaya, αποτέλεσε την πιο καθοριστική μούσα στη ζωή του ζωγράφου.

Ανρί Ματίς, Γυναίκα με μωβ παλτό, 1937, Πηγή: henrimatisse.org

Η ελαιογραφία «Γυναίκα με μωβ παλτό» δημιουργήθηκε το 1937 και απεικονίζει για ακόμη μια φορά την βοηθό και σύντροφο του Lydia Delectorskaya. Αποτελεί μια από τις τελευταίες ελαιογραφίες του ζωγράφου, μιας και από το 1950 αφοσιώθηκε στις κατασκευές με χαρτί. Ο πίνακας αυτός είναι ένα παράδειγμα του ώριμου στυλ του, με την χρήση εξωτικών χρωμάτων.

Ανρί Ματίς, Μπλέ γυμνό II, 1952, Πηγή: moma.org

Η σειρά «Μπλέ γυμνά (Blue Nudes)» είναι μια σειρά από έγχρωμες λιθογραφίες φτιαγμένες από κοψίματα (cuts-outs) που απεικονίζουν γυμνές φιγούρες σε διάφορες θέσεις. Για τον Ματίς το χρώμα μπλέ σήμαινε απόσταση και όγκο. Εμπνεύσεις του για αυτές τις δημιουργίες ήταν η επισκεψή του στην Ταϊτή το 1930 και η συλλογή του από αφρικάνικα γλυπτά. Ο Ματίς κατέφυγε σε αυτό το είδος τέχνης, λόγω της κατάστασης της υγείας του.

Ανρί Ματίς, The Sheaf, 1953, Πηγή: henrimatisse.org

Το «Sheaf» αποτελεί ένα από τα μεταγενέστερα κολάζ του Ματίς. Πρόκειται για ένα έργο μεγάλης κλίμακας από χρωματιστά σχήματα φύλλου σε λευκό φόντο. Τα φύλλα αυτά κόπηκαν, χρωματίστηκαν με χρώματα γκουάς, επικολλήθηκαν στο λευκό φόντο και στην συνέχεια τοποθετήθηκαν σε καμβά. Το «Sheaf» ήταν μια μακέτα για ένα ομώνυμο κεραμικό έργο που παρήγγειλε ο Sidney F. Brody στις αρχές της δεκαετίας του 1950 για την αυλή του σπιτιού του.