Συν & Πλην: «Προμηθέας» στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση

Ανατρέχοντας στην αρχή του κόσμου, ο Αισχύλος παραδίδει μια τραγωδία που όμοια της δεν σώζεται, από κανέναν μεγάλο τραγικό. Μέσα από το αφήγημα θεϊκών μορφών (με εξαίρεση την Ιώ), ο Αισχύλος αναδεικνύει σε αντάρτη κατά της θεϊκής τάξης, τον Τιτάνα Προμηθέα.

Αρχετυπική μορφή κατά της τυραννίας, ο Προμηθέας κλέβει τη φωτιά για την παραδώσει στους ανθρώπους και μέσω αυτής τους προσφέρει όλες τις «λύσεις», «τις τέχνες όλες» για να νικήσουν τους φόβους τους και να θεριέψουν τις ελπίδες τους. Ο Προμηθέας του Αισχύλου εμφανίζεται ως μέγας ουμανιστής, οραματιστής και επαναστάτης.

Μα η σύγκρουση με τον Δία δεν θ’ αργήσει. Ο Προμηθέας θεωρείται πια απόβλητος από τον κόσμο των θεών κι εχθρός της εξουσίας τους. Γι’ αυτό και οδηγείται από το Κράτος και τη Βία σε μια πέτρινη εξορία όπου και τον αλυσοδένουν μέχρι το τέλος του Χρόνου. Ή μέχρι τη στιγμή, που κάποιος απόγονος απειλήσει τη μονοκρατορία του Δία και τον αποκαθηλώσει.

Αν και καταδικασμένος στο αιώνιο μαρτύριο (που προβλέπει έναν αετό να κομματιάζει αλύπητα το κουφάρι του όπως και ο Ήλιος), ο Προμηθέας εμφανίζεται αμετανόητος. Ακόμα κι όταν στην ερημιά της εξορίας του καταφθάνει ο Ωκεανός κάνοντας μια απόπειρα να τον μεταπείσει. Ακόμα κι όταν η Ιώ, η κόρη του βασιλιά του Άργους, αφηγείται τα δικά της πάθη από τον Δία: Πώς μεταμορφωμένη πια σε αγελάδα, και κυνηγημένη απ’ την εκδικητική μύγα που έστειλε η ζηλόφθονη Ήρα, αναζητά λύτρωση. Ο Προμηθέας, ο απόλυτος πάσχων, συνεχίζει στη μεγάλη πτώση του, μεγεθύνοντας το χάσμα με την τυραννική εξουσία.

Μπορεί η τραγωδία να απωλέσει την ιερότητα αλλά όχι το δέος που προκαλεί; Αυτή τη δύσκολη, δυσκολότατη εξίσωση αναθέτει στον εαυτό του, ο Νίκος Καραθάνος που τόσο ως σκηνοθέτης, συν-δραματουργός και πρωταγωνιστής, προσεγγίζει το πιο ιδιαίτερο έργο της αρχαίας γραμματείας. Ο Προμηθέας του, η μορφή που σημαίνει την αρχή των πραγμάτων για την ανθρώπινη μοίρα, είναι εγκλωβισμένος σε μια αναγνωρίσιμη καθημερινότητα. Σ’ ένα φτωχικό και πνιγηρό τώρα.

Κατοικεί σε ένα σπίτι, εκεί που διατυπώνονται για καθέναν από εμάς οι πρώτες σχέσεις εξουσίας. Εκεί που εφαρμόζονται τα πρώτα δεσμά – για κάθε δεσμώτη, για κάθε Προμηθέα. Συνδιαλέγεται με τα καταγωγικά του στοιχεία, τη δική του αρχή των πραγμάτων, δηλαδή – γι’ αυτό και ακούει κλαρίνα. Υπακούει στα μέσα του πολιτισμού και της προόδου, που ο ίδιος προλόγισε για τους ανθρώπους. Και στο τέλος, θυσιάζεται σιωπηλά σαν τον Χριστό της διπλανής πόρτας. Παραμένει, όμως, μια βαθύτατα πάσχουσα φιγούρα αφού ξέρει πως «η σταύρωση του Προμηθέα, ανάσταση δεν έχει».

Ο «Προμηθέας», όπως ανεβαίνει στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση είναι πιο θνητός κι από τους θνητούς, στους οποίους προσφέρεται – γι’ αυτό και αποτυπώνεται μέσα από μια παράσταση υπερρεαλισμού που συναντά το μύθο στην αλήθεια της.

Η χρονική και χωροταξική τοποθέτηση της παράστασης εκτός μυθολογικού περιβάλλοντος, είναι και η, καταρχήν, θέση της σκηνοθεσίας. Ο Νίκος Καραθάνος τολμάει να «μυθολογήσει» για τη Βία, το Κράτος, την Εξουσία, όπως ο ίδιος λέει, μέσα σ’ ένα μικροαστικό, επαρχιώτικο σπίτι. Κατά τον Καραθάνο, ό,τι διαφεντεύει τον ανθρώπινο βίο εκεί γεννιέται: Μέσα στους πρώτους δεσμούς, στις πρώτες μικρές κοινωνίες, στους συγγενείς που δεν επιλέγεις, μεταξύ αδερφών, γονιών, μανάδων και πατεράδων. Η σκηνοθεσία του κοιτάζει τον μύθο ως αποτέλεσμα κι όχι ως προφητεία· κοιτάζει απευθείας στους ανθρώπους κι όχι στους θεούς που τους έμαθαν πως να εξουσιάζουν. Πιθανώς, η πιο εγκεφαλική και πιο προσωπική δουλειά του μέχρι σήμερα.

Μια συνεκτική ομάδα τεσσάρων ηθοποιών – η μικρότερη που έχει υιοθετήσει ποτέ σε παράσταση του ο Νίκος Καραθάνος – φέρει σε πέρας ένα δύσκολο εγχείρημα. Αξιοποιώντας την, καλά δουλεμένη χημεία τους, οι Χρήστος Λούλης, Γιάννης Κότσιφας, Γαλήνη Χατζηπασχάλη και ο ίδιος ο Καραθάνος, αποδίδουν αρχετυπικές φιγούρες μέσα από καθημερινά μοτίβα και υψηλούς τόνους «ανθρωπινότητας». Φλερτάρουν επικίνδυνα με την καρικατούρα και όχι μόνο την προσπερνούν, μα γίνονται μεστοί, συγκινητικοί.

Ο Άγγελος Τριανταφύλλου αποδεικνύει για μια ακόμη φορά πως είναι ένας από τους πιο ταλαντούχους συνθέτες της γενιάς του και συνάμα ένα μεγάλο δώρο για το θέατρο. Η σύνθεση του στον «Προμηθέα» είναι μεγάλης πνοής ενώ σε απευθείας διάλογο με την δραματουργία, εμπλουτίζει την στατικότητα της παράστασης.

Μετά το χαμό της σταθερής του συνεργάτιδας, Έλλης Παπαγεωργακοπούλου, είναι η πρώτη φορά που ο Νίκος Καραθάνος συνεργάζεται στη σκηνογραφία με την Εύα Μανιδάκη. Υψηλής αισθητικής και λειτουργικότητας, το «καυκάσιο», πέτρινο σπίτι του Προμηθέα πρωταγωνιστεί αναμφίβολα στην παράσταση.

Τα κενά, οι σιωπές μέσα στη σκηνική δράση είναι κομμάτι της σκηνοθετικής προβληματικής του Νίκου Καραθάνου- σχεδόν φιλοσοφικής υφής. Κι ενώ ταιριάζουν στην ανάγνωση του «Προμηθέα», την ίδια ώρα ξεχειλώνουν την ροή της παράστασης.

Χάρη στα ποιητικά της πετάγματα, η μετάφραση του Γιάννη Αστερή – τον οποίο γνωρίσαμε μέσα από τη δουλειά του στους «Όρνιθες» – είναι γοητευτική. Ωστόσο, στη διαδικασία της επεξεργασίας της (εδώ με συναυτουργό τον σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή της παράστασης) δημιουργούνται κενά στην κατανόηση του μύθου. Ο ανεξοικείωτος θεατής με το πρωτότυπο, εκείνος, δηλαδή, που παρακολουθεί τον «Προμηθέα» θα συναντήσει δυσκολίες στην αφομοίωση της πλοκής.

Μια υπερρεαλιστική ανάγνωση του αισχύλειου μύθου, τολμηρή, ατμοσφαιρική, βαθιά ανθρώπινη.

Ο “Προμηθέας” από τον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου σε σκηνοθεσία του Νίκου Καραθάνου παρουσιάζεται έως τις 30 Οκτωβρίου στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.
Παραστάσεις: Τετάρτη έως Κυριακή στις 20:30
Εισιτήρια: από 5€ έως 28 €