Ένας αιώνας Martha Graham Dance Company στο Μέγαρο: Ένας ζωντανός διάλογος με την κληρονομιά της Graham στο σήμερα

Ένας αιώνας συμπληρώνεται από την ίδρυση του Martha Graham Company, της χορευτικής ομάδας που δημιούργησε η ιέρεια του μοντέρνου χορού Μάρθα Γκράχαμ – και οι εορτασμοί ξεκινούν με μία παγκόσμια περιοδεία που έρχεται και στην Ελλάδα. Από τις 20 έως τις 23 Νοεμβρίου, η ΛΑΒΡΥΣ παρουσιάζει στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τη θρυλική Martha Graham Dance Company, τη μακροβιότερη και σημαντικότερη ομάδα σύγχρονου χορού των Ηνωμένων Πολιτειών.

Η επετειακή παράσταση που θα παρακολουθήσουμε έχει τίτλο “The First and The Future” – κι αυτό, γιατί δημιουργήθηκε ειδικά για τα 100 χρόνια της ομάδας και αποτελεί έναν διάλογο ανάμεσα στα εμβληματικά έργα της Μάρθας Γκράχαμ και σε νέες παραγωγές που φέρνουν τη γλώσσα της στο σήμερα.

Με αφορμή την ιδιαίτερη αυτή περιοδεία για τη σημαντική αυτή επέτειο, εμείς είχαμε την ευκαιρία να μπούμε για λίγο στον κόσμο της Μάρθα Γκράχαμ, μέσα από τα λόγια της επί σειρά ετών καλλιτεχνικής διευθύντριας της Martha Graham Company, Τζάνετ Άιλμπερ, η οποία υπήρξε πρώτη χορεύτρια της ομάδας. Μάλιστα, η ίδια η Μάρθα Γκράχαμ είχε χορογραφήσει πάνω της μερικά από τα πιο σπουδαία έργα της.

Η Τζάνετ Άιλμπερ είναι εκείνη που επέλεξε το πρόγραμμα για την περιοδεία της ομάδας, ώστε να παρουσιάσει κατά κάποιον τρόπο την εξέλιξη, την κληρονομιά της, αλλά και τον τρόπο που η παρακαταθήκη της Μάρθα Γκράχαμ συνομιλεί με το σήμερα.

Στις παραστάσεις που θα δώσουν στο Μέγαρο Μουσικής, εμείς θα δούμε τρία έργα: δύο κλασικές χορογραφίες της Μάρθα Γκράχαμ, το Chronicle και το Errand into the Maze, αλλά και ένα σύγχρονο έργο, το Cave, σε σκηνοθεσία του Χοφές Σέχτερ – ένα έργο το οποίο “συνομιλεί” με ουσιαστικό τρόπο με τις αναζητήσεις της Μάρθα Γκράχαμ για τον άνθρωπο και το συναίσθημα.

“Είχα την τύχη να είμαι χορεύτρια στην ομάδα όταν η Μάρθα ήταν ακόμα ένα ζωή. Μάλιστα, είχα την ακόμη μεγαλύτερη τύχη να χορέψω μερικά από τα πιο σπουδαία έργα της Μάρθα” μας είπε η καλλιτεχνική διευθύντρια, η γυναίκα που “έζησε” την Μάρθα, που είδε την κληρονομιά της να ξετυλίγεται σε πραγματικό χρόνο.

“Αυτή είναι η 21η μου χρόνια ως καλλιτεχνική διευθύντρια της ομάδας. Όταν ανέλαβα τα καθήκοντά μου, ήταν μια εποχή, όπου ο σύγχρονος αμερικανικός χορός είχε ανάγκη να τιμήσει το παρελθόν του. Αυτό για την Martha Graham Company ήταν ένας σημαντικός στόχος: να γιορτάσει, δηλαδή, την κληρονομιά του σύγχρονου αμερικανικού χορού. Τότε, δεν ήταν στο λεξιλόγιο μας η λέξη “κλασικός”. Θέλαμε, όμως, να δώσουμε στο κοινό να καταλάβει ότι τα έργα της Μάρθα Γκράχαμ ήταν αριστουργήματα, κομμάτια της ιστορίας” εξήγησε η γυναίκα που κρατά ζωντανή την κληρονομιά της Γκράχαμ τις τελευταίες δυο δεκαετίες. Πώς το έχει καταφέρει αυτό; Με τις αναθέσεις – ίσως τον πιο αποτελεσματικό τρόπο για να συνομιλήσει το παρελθόν με το παρόν, όπως παραδέχεται και η ίδια.

Αυτό, δηλαδή, που θα δούμε και στο πρόγραμμα που θα παρουσιάσουν στο Μέγαρο Μουσικής. Το τρίτο και τελευταίο έργο της παράστασης, το Cave, υπήρξε μια από αυτές τις αναθέσεις, κάνοντας πρεμιέρα το 2022 στο New York City Center. Για την Άιλμπερ, στο έργο του Χοφές Σέχτερ θα δούμε αυτό το ζωώδες ένστικτο, αυτό το πρώιμο συναίσθημα που αναζητούσε και η ίδια η Γκράχαμ.

Αυτή η προσπάθεια να γίνει ένας γόνιμος διάλογος ανάμεσα στα κλασικά της Μάρθα Γκράχαμ και σε σύγχρονα έργα, με ίδια θεματική, είναι αυτό που κρατά ακόμα ζωντανή την Martha Graham Company εδώ και έναν αιώνα. “Τα αριστουργήματα που δημιούργησε η Μάρθα Γκράχαμ από τη δεκαετία του ’30 έως και το ’50, για παράδειγμα, μπορούμε πλέον να τα εκτιμήσουμε ακόμα περισσότερο, όσο απομακρυνόμαστε από αυτά. Ακόμα, η νέα γενιά καταλαβαίνει ότι η Μάρθα Γκράχαμ μιλούσε για τα πιο ζωώδη συναισθήματα. Είναι διαχρονικά τα μηνύματα τόσο των δικών της έργων, όσο και των αρχαίων τραγικών, τα οποία μετέφερε στη σύγχρονη εποχή με τόση ευφυΐα” μας είπε η Τζάνετ Άιλμπερ.

Φυσικά, η Μάρθα Γκράχαμ υπήρξε μία από τις πιο επιδραστικές προσωπικότητες του 20ού αιώνα. Δημιούργησε μια επαναστατική τεχνική –την περίφημη «τεχνική Γκράχαμ»– που βασίζεται στην αναπνοή, στην έκρηξη και στην απελευθέρωση του κορμού, δίνοντας στον χορό τη δυνατότητα να εκφράσει τον βαθύτερο ψυχισμό. Η τεχνική της, που ξεκινά από τον κορμό και την αναπνοή, θεωρείται μέχρι σήμερα μία από τις πιο βαθιές μορφές χορευτικής έκφρασης.

Σύμφωνα με την Τζάνετ Άιλμπερ, η πρωτοπορία της τεχνικής αυτής έγκειται στην ανάγκη της Μάρθα Γκράχαμ να βάλει στη σκηνή “αληθινούς ανθρώπους”. Έψαχνε, πάντα, έναν τρόπο να αποκαλύψει τον ανθρώπινο ψυχισμό. “Κοιτούσε πώς γέρνουμε το σώμα μας όταν είμαστε ευτυχισμένη ή δυστυχισμένοι. Έμαθε να διαβάζει την γλώσσα του σώματος, την οποία και θεατρικοποίησε. Ανακάλυψε ότι το ανθρώπινο συναίσθημα βασίζεται στην αναπνοή. Για την Γκράχαμ, ο κορμός είναι η μηχανή κάθε κίνησης. Τελικά, μας έδειξε την δύναμη, την ευάλωτοτητα, κάθε πτυχή του να είσαι άνθρωπος” κατέληξε η καλλιτεχνική διευθύντρια της σπουδαίας ομάδας.

Στην συνέντευξη Τύπου παρούσα ήταν και η Dr. Nina Παπαθανασίου, ερευνήτρια που εδώ και χρόνια ειδικεύεται στην σύνδεση της τεχνικής Graham με την Αρχαία Ελλαδα. Κι αυτό, γιατί δεν γινόταν να μην γίνει αναφορά και στη μεγάλη αγάπη της Μάρθα Γκράχαμ για την αρχαία ελληνική τραγωδία, τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

Η Γκράχαμ αντλούσε συστηματικά έμπνευση από τον ελληνικό μύθο και την τραγωδία: χορογράφησε έργα με πρωταγωνίστριες τη Μήδεια, την Ιοκάστη, τη Φαίδρα, την Αριάδνη και το 1958 παρουσίασε την περίφημη «Κλυταιμνήστρα», το απόλυτο αριστούργημά της, με την ίδια στον κεντρικό ρόλο. Αυτό το νήμα σύνδεσης με την Ελλάδα είναι που κάνει την παρουσία της ομάδας στο Μέγαρο Μουσικής ιδιαίτερα φορτισμένη.

Η Dr. Παπαθανασοπούλου μάς μίλησε αρχικά για την δεύτερη χορογραφία που θα δούμε, το έργο Errand into the Maze, το οποίο είναι βασισμένο στον αρχαίο μύθο του Μινώταυρου. Μόνο που η Γκραχαμ βάζει στη θέση του Θησέα μια γυναίκα.

“Η Γκράχαμ από την αρχή της πορείας της, εμπνεύστηκε από τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες, από τον τρόπο που αναδεικνύουν τον εσωτερικό κόσμο των ανθρώπων. Με έναν παρόμοιο τρόπο, θέλησε να αναδείξει αυτά τα αισθήματα μέσα σε σπουδαίες ηρωίδες, όπως η Κλυταιμνήστρα” εξήγησε η Dr. Παπαθανασοπούλου, η οποία τόνισε ότι είναι τιμή μας το γεγονός πως μία τόσο σπουδαία καλλιτέχνιδα, όπως η Γκράχαμ, ασχολήθηκε τόσο με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

“Η Μάρθα Γκράχαμ έχει υπηρετήσει με σπουδαίο τρόπο την ελληνική κουλτούρα. Όλα τα έργα της, όλες οι προσεγγίσεις της, ταξίδεψαν τα αρχαία ελληνικά, κλασικά έργα σε κάθε άκρη του πλανήτη. Και έχει διατηρήσει το νόημά τους στον χρόνο. Νιώθω ευγνώμων για τη δουλειά που έκανε για τη διατήρηση, την ερμηνεία και τη συνέχεια, με κάποιον τρόπο, της ελληνικής κουλούρας. Είναι πολύ σημαντικό που θα δούμε αυτά τα έργα και στο Μέγαρο” ανέφερε, μεταξύ άλλων.

Πράγματι, οι εμφανίσεις της Martha Graham Dance Company στην Αθήνα αποτελούν μια σπάνια ευκαιρία για το ελληνικό κοινό να βιώσει από κοντά το μεγαλείο μιας “σχολής” που άλλαξε για πάντα τον σύγχρονο χορό. Με τη συμμετοχή των διακεκριμένων χορευτών της ομάδας, αλλά και μέσα από ένα σύγχρονο έργο, η επετειακή αυτή περιοδεία τιμά την Γκράχαμ όχι ως “μνημείο”, ως κομμάτι του παρελθόντος, αλλά ως μία ζωντανή δύναμη που συνεχίζει να εμπνέει μέχρι σήμερα, έναν αιώνα μετά.