100 χρόνια Nosferatu: Η ταινία που άλλαξε για πάντα τους βρικόλακες στη μεγάλη οθόνη

Σαν σήμερα, 5 Μαρτίου 1922, έκανε πρεμιέρα για πρώτη φορά η ταινία “Nosferatu” του Γερμανικού Εξπρεσιονισμού, σε σκηνοθεσία του F. W. Murnau. Κλείνει 100 χρόνια, κατά τα οποία πέρασε πολλά εμπόδια μέχρι να έχει τη θέση που της αξίζει! Τί κάνει την ταινία αυτή τόσο σημαντική έναν αιώνα μετά και ποιες οι διαφορές και οι ομοιότητες με τον Δράκουλα του Bram Stoker;

Ο παραγωγός της ταινίας “Nosferatu”, Albin Grau, θέλησε να γυρίσει ταινία βασισμένη στο μυθιστόρημα του Bram Stoker. Προσέλαβε σεναριογράφο, σκηνοθέτη κι έφτιαξε μέχρι και δική του εταιρεία παραγωγής με τον Enrico Dieckmann, την οποία ονόμασαν “Ρrana Films”. To μοναδικό πρόβλημα ήταν ότι η κληρονόμος και χήρα του Stoker, Florence Stoker, δεν τους διέθετε τα δικαιώματα. Ενώ στις ΗΠΑ τα δικαιώματα ήταν πια ελεύθερα για χρήση, στην Γερμανία αυτά θα γίνονταν ελεύθερα το 1962, 50 χρόνια μετά τον θάνατο του συγγραφέα. Έτσι, ο Grau αποφάσισε να γυρίσει την ταινία αλλάζοντας ορισμένα στοιχεία της πλοκής.

Nosferatu

Η ταινία προσπάθησε να έχει αλλαγές στην ιστορία για να μη κατηγορηθεί για κλοπή των πνευματικών δικαιωμάτων. Το παράδοξο είναι βέβαια πως στην αρχή το γράφει ότι είναι βασισμένη στο συγκεκριμένο βιβλίο. Πάντως, όλα τα ονόματα των χαρακτήρων άλλαξαν -με κυριότερο του Κόμη Δράκουλα σε Κόμη Όρλοκ-, η τοποθεσία μεταφέρθηκε από την Αγγλία στην Γερμανία και η χρονολογία τοποθετήθηκε στο 1838 και όχι στη δεκαετία του 1890. Φυσικά, η βασική πλοκή για έναν άντρα που πηγαίνει να συναντήσει τον αιμοδιψή βρικόλακα στο κάστρο του ενώ όλοι οι χωρικοί φοβούνται, δεν άλλαξε. Υπήρξαν σαφώς μικρές αλλαγές αλλά ο πυρήνας είναι ίδιος και δεν φέρνει μεγάλες διαφορές από την πρώτη επίσημη κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος στην μεγάλη οθόνη, το 1931, με τίτλο “Dracula” σε σκηνοθεσία των Tod Browning και Karl Freund και με πρωταγωνιστή τον Bela Lugosi. Πάντως, ο Κόμης Δράκουλας είναι σαγηνευτικός με κύρος και ερωτισμό ενώ ο Κόμης Όρλοκ αποκρουστικός, τερατώδης και σκελετωμένος, μια από τις μεγάλες διαφορές!

Μέσα στις τροποποιήσεις που χρειάστηκαν να γίνουν λόγω των πνευματικών δικαιωμάτων ήταν δύο σημαντικά σημεία που άλλαξαν για πάντα το αρχέτυπο των βρικολάκων. Έγινε μια μεγάλη μετατροπή στον τρόπο που τελειώνει η ταινία, βάζοντας τον Nosferatu να σκοτώνεται από το φως της ημέρας, χάρη σε μια γυναίκα που θυσιάστηκε. Το φως στην πραγματικότητα δεν ήταν τόσο θανάσιμα καταστρεπτικό για τους βρικόλακες, σύμφωνα με το βιβλίο, όσο ξέρουμε εμείς πια. Απλώς τους αποδυνάμωνε ελάχιστα. Χάρη σε αυτήν την ταινία, το να μην αντέχει ένας βρικόλακας το φως, πέρασε στην μετέπειτα κουλτούρα ως ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως ακολουθείται και πάντοτε αλλά στις περισσότερες μεταφορές το βλέπουμε να συμβαίνει.

Νοσφεράτου, μια ιστορία τρόμου

Η δεύτερη σημαντική αλλαγή ή και προσθήκη είναι πως στην ταινία του Nosferatu, δεν δείχνει κάπου να μετατρέπει τα θύματά του σε βρικόλακες, κάτι που συμβαίνει στο βιβλίο. Αυτό που κάνει είναι ουσιαστικά να τα σκοτώνει! Έτσι, έμεινε ως χαρακτηριστικό των βρικολάκων να επιλέγουν εάν θα μετατρέψουν ένα θύμα τους σε βρικόλακα ή αν θα το σκοτώσουν!

Παρά τις όποιες αλλαγές, η ταινία δεν κατάφερε να μη κατηγορηθεί για καταπάτηση πνευματικών δικαιωμάτων την ίδια μόλις χρονιά. Συνεπώς, η ποινή που επιβλήθηκε ήταν η καταστροφή κάθε κόπιας της ταινίας, το οποίο και έγινε! Ένα, όμως, αντίγραφο έφτασε μέχρι την Αμερική, όπου τα πνευματικά δικαιώματα ήταν ελεύθερα και δεν θα μπορούσε να επιβληθεί η καταστροφή του. Χάρη σε αυτό το ένα αντίγραφο, σώθηκε μια από τις πρώτες μεγάλες ταινίες τρόμου της ανθρωπότητας και ένα διαμάντι για τις ταινίες βρικολάκων.

Nosferatu

Μια αντίστοιχη τύχη είχαν και οι υπότιτλοι της ταινίας. Οι αυθεντικοί υπότιτλοι καταστράφηκαν μαζί με όλες τις κόπιες και πριν από αυτό είχαν μεταφραστεί στα γαλλικά και, όταν πήγαν στις ΗΠΑ, στα αγγλικά. Αλλά το μεγάλο ζήτημα ήταν πως είχαν χρησιμοποιηθεί τα ονόματα του μυθιστορήματος! Ορισμένοι ερευνητές προσπαθούσαν να βρουν τους αρχικούς υπότιτλους για να επαναφέρουν το έργο στην ολότητά του αλλά όσο κι αν έψαχναν, δεν έβρισκαν τίποτα. Κάποια στιγμή άκουσαν για ένα καλό αντίγραφο σε αρχεία στην Ανατολική Γερμανία. Φτάνοντας εκεί, δεν βρήκαν αυτό αλλά τους υπέδειξαν ένα άλλο που μάλλον δεν θα ήταν τόσο καλό όσο το αυθεντικό. Προς μεγάλη τους έκπληξη, ανακάλυψαν πως ήταν το αρχείο με τους αυθεντικούς υπότιτλους και βρισκόταν εκεί ξεχασμένο για μισό αιώνα!