Αρχείο φυγής: Δράσεις προφορικής ιστορίας στο Ινστιτούτο Γκαίτε

Συνεντεύξεις ανθρώπων που μετανάστευσαν στη Γερμανία τα τελευταία 70 χρόνια, για λόγους οικονομικούς, πολιτικούς ή άλλους, συγκεντρώνονται στο «Αρχείο φυγής» (Archiv der Flucht), ένα πρόγραμμα προφορικής ιστορίας, μέρος του οποίου θα παρουσιάζεται, μέχρι το τέλος του έτους, στο Ινστιτούτο Γκαίτε της Αθήνας.

Στο αρχείο συγκεντρώνονται κινηματογραφημένες συνεντεύξεις 42 ανθρώπων που εγκαταστάθηκαν στη Γερμανία μεταξύ 1945 και 2016, προερχόμενοι από 28 διαφορετικές χώρες. Οι πρωταγωνιστές και οι πρωταγωνίστριες του «Αρχείου φυγής» προέρχονται από τη Νότια Αμερική, την Αφρική, την Ανατολική και Νοτιοανατολική Ευρώπη, την Εγγύς και Μέση Ανατολή, τη Νοτιοανατολική και Ανατολική Ασία και αφηγούνται τις ιστορίες φυγής τους σε εννέα γλώσσες. Οι ιστορίες αυτές καλύπτουν ποικίλα κοινωνικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα, θρησκεύματα, σεξουαλικούς προσανατολισμούς και κοινωνικές τάξεις. Όταν πραγματοποιήθηκαν οι συνεντεύξεις, που διαρκούν από μία έως έξι ώρες, οι πληροφορητές και οι πληροφορήτριες ήταν ηλικίας από 19 έως και 87 ετών.

Copyrights: Μιχάλης Αναστασίου

Από τις 42 αυτές συζητήσεις και την επεξεργασία τους, που κράτησε περισσότερα από πέντε χρόνια, προέκυψε ένα online αρχείο, με τη μορφή μιας βιβλιοθήκης οπτικοακουστικού υλικού, το οποίο είναι διαθέσιμο από τις 30 Σεπτεμβρίου 2021 σε μια ειδικά διαμορφωμένη διαδικτυακή πλατφόρμα, η οποία πρόκειται να λειτουργήσει, εκτός από μέσο προβολής για το ευρύ κοινό, και ως εργαλείο ακαδημαϊκής και δημοσιογραφικής έρευνας.

Το εγχείρημα αυτό, που ανέλαβε το Haus der Kulturen der Welt του Βερολίνου, βασίστηκε σε μια ιδέα της δημοσιογράφου και συγγραφέως Carolin Emcke (τα βιβλία της «Ο δικός μας πόθος» και «Εναντίον του μίσους» κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις), η οποία και το επιμελήθηκε από κοινού με τη Manuela Bojadžijev.

Archiv der Flucht, photo credits: Vangelis Patsialos

Στο πλαίσιο της παρουσίασης του Αρχείου εκτός Βερολίνου, στο Ινστιτούτο Γκαίτε της Αθήνας (Ομήρου 14-16) παρουσιάζεται μια επιλογή δέκα συνεντεύξεων, με τη μορφή εγκατάστασης, που επιμελήθηκε ο Στάμος Μιχαήλ (έως 22 Δεκεμβρίου).

Πέντε γυναίκες και πέντε άντρες από τη Συρία, την Κένυα, το Αφγανιστάν, το Καμερούν, το Ιράν, τη Σομαλία, την Ερυθραία, την Παλαιστίνη και την Ουγκάντα διηγούνται ιστορίες φυγής και εκδίωξης, ιστορίες για την πατρίδα και την εξορία, του «ανήκειν» και του νέου ξεκινήματος, κάποιες από τις οποίες διασχίζουν και την Ελλάδα.

Επιπλέον, ο επισκέπτης μπορεί να αλληλεπιδράσει άμεσα με ολόκληρο το online αρχείο προφορικής ιστορίας, καθώς και να αναζητήσει περαιτέρω λεπτομέρειες σχετικά με τη μέθοδο και τη διαδικασία δημιουργίας του.

Copyright: Μιχάλης Αναστασίου

Η εξερεύνηση της Αθήνας ως μιας πόλης με συνεχείς αλλαγές είναι ο πυρήνας αυτών των περιηγήσεων με τα πόδια. Στόχος τους είναι να φέρουν υπό νέο φως τη μητροπολιτική Αθήνα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο πληθυσμιακών μετατοπίσεων και κοινωνικών αλλαγών. Οι περίπατοι οδηγούν στην κατανόηση των ιστορικών στρωμάτων της πόλης και της εξέλιξης της ελληνικής πρωτεύουσας μέσα από μεγάλες και μικρές μετακινήσεις, από την ελληνική διασπορά τον 19ο αιώνα, τη βαυαρική επιρροή, τη μαζική εισροή προσφύγων από τη Μικρά Ασία, τη ραγδαία αστική ανάπτυξη στις δεκαετίες 1950-1970 και τα κύματα ξένων μεταναστών και προσφύγων από τη δεκαετία του 1990 έως σήμερα. ‘Όλες αυτές οι πληθυσμιακές μετακινήσεις έχουν αντανάκλαση στην αρχιτεκτονική και την ατμόσφαιρα της πόλης (16, 17/10, 6, 18/11, 11/12).

Προβολή και συζήτηση. Η ενδοευρωπαϊκή μετανάστευση, το βίωμα της ξενιτιάς και η υπέρβαση του βίαιου τραύματος στα υποκείμενα που συχνά εξαναγκάστηκαν να καταφύγουν σε μια αντίστοιχη λύση ανάγκης απασχόλησαν τον σκηνοθέτη και ποιητή Λευτέρη Ξανθόπουλο (1945-2020) στο μεγαλύτερο μέρος του κινηματογραφικού έργου του. Με αφορμή τις πρώιμες ταινίες τεκμηρίωσής του, η συζήτηση θα προτείνει νέες εννοιολογήσεις και ερμηνείες του έργου του και τη συμβολή του στην κατανόηση της μεταναστευτικής εμπειρίας. Συμμετέχουν οι: Ορσαλία-Ελένη Κασσαβέτη, Άννα Λυδάκη, Κώστας Θ. Καλφόπουλος, Κώστας Κατσάπης, Στέλιος Κυμιωνής. Θα ακολουθήσει προβολή των ντοκιμαντέρ «Ο Γιώργος από τα Σωτηριάνικα» (1978) και «Στα Τουρκοβούνια» (1983). (21/10, 19.30).

• Ακόμη, κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του Αρχείου στην Αθήνα, θα πραγματοποιηθούν:

– Προβολή και συζήτηση με θέμα «Our Common Identity. Reality Check», σε συνεργασία με το Victoria Square Project (9/11, 18.00, κινηματογράφος Τριανόν).

– Προβολή και ανοιχτή συζήτηση με θέμα «Living Together. Told and Untold Stories», σε συνεργασία με το Generation 2.0 for Rights, Equality & Diversity, στο «Ρομάντσο» (18/11, 19.30).

– Masterclass με την Εύα Στεφανή για τον κινηματογράφο της παρατήρησης (Δεκέμβριος).

– «Πετώντας το Αρχείο στην Αθήνα: Πρακτικές αναστοχασμού από τον Νότο»: Προσέγγιση μέσα από πρακτικές συλλογικής ανάγνωσης, αναζητώντας εργαλεία ερμηνείας των προφορικών μαρτυριών και αναστοχασμού γύρω από τη μνήμη. Συντονισμός από την Μαριλένα Κουκούλη, ερευνήτρια προφορικής ιστορίας και τον Θοδωρή Προδρομίδη, εικαστικό καλλιτέχνη.

– RO(U)T_E_S (routes/roots): Experiencing the unseen side of the city. Βιωματικό πρόγραμμα για εφήβους και νέους (1-17/12)