Αντιγόνη in progress – O σκηνογράφος Αντρέας Σκούρτης μάς “ξεναγεί” στα σκηνικά της παράστασης του Κωνσταντίνου Ντέλλα

Πόσα χρόνια ζείτε και εργάζεστε εκτός Ελλάδας και τι ήταν αυτό που κυρίως σας οδήγησε να διαμορφώσετε την επαγγελματική σας διαδρομή στο εξωτερικό;

Ξαναγύρισα μόνιμα στο Λονδίνο στις αρχές του 2013. Λίγους μόνο μήνες αργότερα ξεκίνησα στη μόνιμη θέση Λέκτορα Σκηνογραφίας στο Royal Central School of Speech and Drama – University of London. Το 2015 ίδρυσα την Performing Architectures. Αλλά η σχέση μου με την πόλη κρατάει από πολύ παλιότερα καθώς στο Λονδίνο έκανα το μεταπτυχιακό μου στη σκηνογραφία το 1999.

Υπάρχουν προκλήσεις και δυσκολίες που αντιμετωπίζετε ως αρχιτέκτονας και σκηνογράφος στο εξωτερικό;

Οι προκλήσεις στο θέατρο και στην αρχιτεκτονική υπάρχουν πάντα, ανεξαρτήτως τόπου. Πρέπει κανείς να σέβεται και να μαθαίνει από το παρελθόν κι από την ιστορία, αλλά ο επαναπροσδιορισμός της μεθοδολογίας, της εργαλειοθήκης, της θεωρίας και της πρακτικής, πρέπει συνεχώς να συμβαίνει δυναμικά. Ανάλογα με το πώς εξελίσσονται οι πραγματικότητες, οι κοινωνικές και καλλιτεχνικές ανάγκες, οι νέες γλώσσες επικοινωνίας.

_{Ανδρέας Σκούρτης}

Δεδομένου ότι οι βασικές σας σπουδές είναι στην αρχιτεκτονική, ποια σχέση της διακρίνετε με τη σκηνογραφία;

Η σκηνογραφία είναι μια μορφή της αρχιτεκτονικής έτσι κι αλλιώς. Είναι η οπτικοποίηση και η χωροποίηση μιας δραματουργίας, μιας θεατρικής δράσης. Βλέπω την αρχιτεκτονική ως την απόφαση για το πώς, και κάτω από ποιες συνθήκες “θα κατοικηθεί” ένας τόπος. Σπίτι, πόλη, γραφείο, θέατρο, παράσταση, κείμενο.

Πώς προέκυψε η σκηνογραφία στη ζωή σας;

Οι πρώτες θεατρικές παραστάσεις που είδα σαν παιδί, ήταν στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Έχω γεννηθεί και μεγαλώσει στο Χιλιομόδι, έξω από την Κόρινθο, πηγαίναμε στην Επίδαυρο κάθε καλοκαίρι, τουλάχιστον μία φορά – μαγεύτηκα από τη δύναμη του χώρου, και του αρχιτεκτονικού και του σκηνογραφικού, ήθελα να φτιάχνω και γω τέτοιους χώρους μόλις μεγαλώσω.

Θεωρείτε τη σκηνογραφία αποτέλεσμα τεχνικής ή ταλέντου;

Είναι ένας συνδυασμός τέχνης και τεχνικής, ταλέντου και αγάπης, επιμονής και αγάπης, συνεχόμενης περιέργειας και αγάπης. Είναι να παίρνεις τα όνειρα και να τα φτιάχνεις να υπάρχουν στο χώρο – είτε ορατά είτε αόρατα.

 _{Η μακέτα της παράστασης}

Πώς γεννήθηκε η ιδέα της εταιρείας Performing Architectures και ποιο είναι το πλαίσιο δραστηριοποίησής της;

Η Performing Architectures είναι σε άμεση σύνδεση -θεωρητικά και πραγματικά- με την ακαδημαϊκή μου έρευνα, όλη μου την πρακτική και τις αναζητήσεις μου σε σχέση με τη δημιουργία του χώρου, σε θεατρικά και αρχιτεκτονικά περιεχόμενα. Έχει σαν στόχο τον επαναπροσδιορισμό της χρήσης του χώρου στη σκηνογραφία και τη θεατρική αρχιτεκτονική, και την ανάπτυξη και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων σε σχέση μ’ αυτό. Την ίδια στιγμή μπορεί να σχεδιάζω ένα κτίριο, μία performance και ένα workshop, εδώ ή σε διαφορετικές χώρες. Επίσης, δοκιμάζω πολύ πειραματικούς τρόπους και μεθοδολογίες καλλιτεχνικής συν-ύπαρξης και συν-δημιουργίας, ανάμεσα σε δημιουργούς διαφορετικών “ειδικοτήτων”, μέσα στο ίδιο project, και με επικεφαλής εμένα ή κάποιο άλλο μέλος της ομάδας. Πρόσφατα έχω διατυπώσει έναν νέο όρο για τον ρόλο μου σε τέτοιες δουλειές: Διευθυντής Σκηνογραφίας (Director of Scenography). Είναι ίσως μια μορφή όσμωσης των ρόλων του σκηνοθέτη και του σκηνογράφου, με τη συμβατική έννοια, και η αναζήτηση νέων τρόπων και μορφών δημιουργίας που ανταποκρίνεται στην όλο και πιο διευρυνόμενη αντίληψη για το τι είναι σκηνογραφία και σκηνοθεσία, εδώ, και σε άλλες χώρες της κεντρικής Ευρώπης.

Πόσο εύκολο είναι να συνδυάζετε την καλλιτεχνική δημιουργία με την ακαδημαϊκή έρευνα και διδασκαλία;

Ο συνδυασμός αυτός επιβάλλεται. Αν δε συνεχίζεις να ανακαλύπτεις και να δημιουργείς σαν καλλιτέχνης, δε μπορείς να διδάξεις. Η ακαδημαϊκή έρευνα στις τέχνες, τουλάχιστον σε πρωτοπόρα ιδρύματα σαν αυτό που έχω την τύχη και χαρά να διδάσκω, δεν είναι η αποστειρωμένη και απομακρυσμένη δημιουργία και αναπαραγωγή θεωριών που δεν είναι σε άμεση πραγματική επαφή με τα συμβαίνοντα. Οι πειραματισμοί που δοκιμάζω σαν δημιουργός με την εταιρία μου, συχνά αποτελούν τη βάση για την συνεχή εξέλιξη του εκπαιδευτικού υλικού. Όχι μόνο αγκαλιάζονται και υποστηρίζονται από το πανεπιστήμιό μου, αλλά είναι και ένα από τα κύρια ζητούμενα. Τουλάχιστον, αν θέλει κανείς να μπορεί να προσπαθήσει να “διδάξει το μέλλον”. Ονομάζω τον εαυτό μου (και πολλοί συνάδελφοι ήδη υιοθετούν τον όρο εδώ στο Λονδίνο) Pracademic (από τα Practitioner + Academic) – δεν έχω καταφέρει να φτιάξω μετάφραση στα ελληνικά, θα προσπαθήσω.

Ανάμεσα στην ακαδημαϊκή καριέρα και την εν δράσει σκηνική “στήριξη” ποια προκρίνετε;

Ο συνδυασμός πάντα με έκανε να αισθάνομαι πιο δυνατός. Αγαπάω τη διδασκαλία γιατί με κρατάει σε μια συνεχόμενη “ζέση” και εγρήγορση – θέλω συνεχώς να μαθαίνω, για να μπορώ να μοιράζομαι με τους φοιτητές μου αυτά που ανακαλύπτω. Ο καλύτερος τρόπος για να συνεχίσει να μαθαίνει κανείς, φοιτητής ή καθηγητής, είναι η συνεχόμενη πρακτική. Και η γενναία “μοιρασιά”. Και ο μη φόβος της αποτυχίας – η υποστήριξη του δημιουργικού ρίσκου.

Έχετε μερικές αξιόλογες συνεργασίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από ποια έχετε εντονότερες μνήμες;

Από την Ελλάδα, σίγουρα η συμμετοχή μου στο σχεδιασμό και την κατασκευή του νέου κτιρίου του Εθνικού Θεάτρου στην Αγίου Κωνσταντίνου και το χρυσό μετάλλιο θεατρικής αρχιτεκτονικής που πήραμε στην έκθεση της Πράγας το 2011. Και φυσικά το βάθος, η ουσία και η συνέχεια της συνεργασίας μου με τον Κωνσταντίνο Ντέλλα τα τελευταία οκτώ χρόνια. Η συνεχόμενη και διαρκής συνεργασία μου και συμμετοχή μου στην διεθνή έκθεση της Πράγας από το 2007 – για την επόμενη, το 2019, είμαι εκ νέου μέλος της ομάδας που σχεδιάζει τις εθνικές συμμετοχές της Μεγάλης Βρετανίας τόσο στο επαγγελματικό όσο και στο φοιτητικό κομμάτι. Επίσης, συμμετέχω πάλι στην κατηγορία της Θεατρικής Αρχιτεκτονικής με την Performing Architectures στην επόμενη έκθεση. Από τις πιο πρόσφατες δουλειές μου εδώ στο Λονδίνο, η performance EU IMMIGRANTS EU CITIZENS, που σκηνοθέτησα και σκηνογράφησα με την Performing Architectures το 2016, σε τρία “κεφάλαια” εδώ στο Λονδίνο – σε εικονικούς χώρους όπως η Millennium Bridge και το Roundhouse, και η απίθανη συνεργασία με άλλους έντεκα καλλιτέχνες για την πραγματοποίησή του. Και η σκηνογραφία και τα κοστούμια του A Midsummer Night’s Dream σε σκηνοθεσία Stephen Hudson πέρσι, όχι μόνο για το τελικό αποτέλεσμα αλλά και για την απίστευτη δυναμική συνόλου που διατηρείται ακόμα σαν μια πάρα πολύ έντονη μνήμη.

Δώστε μας με λίγες λέξεις τα βασικά χαρακτηριστικά της δικής σας σκηνογραφικής γραμμής.

Οι υπάρχουσες αρχιτεκτονικές ποιότητες ενός χώρου -είτε είναι θέατρο ή όχι- είναι πάντα στη δουλειά μου ένα από τα βασικά εργαλεία για την σύνθεση του «σκηνογραφικού τόπου». Όπως στην «Αντιγόνη» τώρα, για παράδειγμα, το ίδιο το Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου και ο ευρύτερος χώρος γύρω του αποτελούν και τον Σκηνογραφικό Τόπο. Δεν υπάρχει το παλάτι, ούτε υπονοείται κάποιος άλλος σκηνογραφικός χώρος. Με μια γενναία και ταυτόχρονα αδρή χειρονομία, υπάρχει στο χώρο, φυτρώνει -κυριολεκτικά- παντού μία εικαστική μεταφορά του ψυχολογικού κόσμου της Αντιγόνης αλλά και όλων των πολιτών. Ταυτόχρονα, θα μπορούσε να ήταν εκεί από πάντα. Το “αόρατο”, τί να μην βάλεις, είναι πάντα η πιο δύσκολη και πιο δημιουργική απόφαση στη σκηνογραφία.

Ένα από τα τελευταία σας project λαμβάνει χώρα στην Ουγκάντα. Μιλήστε μας για αυτό.

Σχεδιάζω, από πέρσι, ένα νέο κτίριο – Κέντρο Παραστατικών Τεχνών, για το International School of Uganda στην Καμπάλα. Είναι ένα διεθνές σχολείο με φοιτητές από 65 χώρες που γιόρτασε το 2017 τα 50 χρόνια ύπαρξής του. Το κτίριο περιλαμβάνει ένα νέο θέατρο 500 θέσεων, και ένα μεγάλο αριθμό χώρων προβών, εργαστηρίων, χώρων διδασκαλίας και βοηθητικών χώρων για τα τμήματα θεάτρου, εικαστικών τεχνών, χορού, μουσικής. Είμαι επικεφαλής μιας εξαιρετικής διεθνούς ομάδας σχεδιασμού με έδρα την Performing Architectures εδώ στο Λονδίνο, και μέλη στην Ουγκάντα και το Γιοχάνεσμπουργκ. Η οριστική μελέτη ολοκληρώθηκε, την προηγούμενη εβδομάδα ξεκίνησε η κατασκευή, και το έργο πρόκειται να ολοκληρωθεί στις αρχές του 2019.

Ο τρόπος με τον οποίο ο Κωνσταντίνος χτίζει τον κόσμο κάθε παράστασης, δημιουργεί μια έντονη εμπειρική καλλιτεχνική ενέργεια που δεν είναι “διακοσμητική” – χτυπάει βαθειά τον κάθε θεατή

Είναι η πολλοστή φορά που συνεργάζεστε με τον Κωνσταντίνο Ντέλλα. Τι σας ωθεί στη συνεργασία αυτή;

Είναι τουλάχιστον η έκτη παράσταση του Κωνσταντίνου που σκηνογραφώ από το 2010 (και παραπάνω αν μετρήσουμε τις -εντελώς- διαφορετικές μεταξύ τους εκδοχές παραστάσεων που επαναλήφθηκαν σε διαφορετικούς χώρους και χρόνους). Από την πρώτη φορά που συνεργαστήκαμε, κατάλαβα πόσο κοινές αναζητήσεις έχουμε σε σχέση με το θέατρο γενικότερα αλλά και τη σκηνογραφία ειδικότερα. Η συνέχεια στην καλλιτεχνική σχέση σκηνοθέτη-σκηνογράφου είναι πολύτιμη, αναπτύσσονται κοινοί κώδικες και θεμελιώνεται μια ισχυρή συνεργασία και επικοινωνία.

Πείτε μας τον κύριο λόγο για τον οποίο ένας θεατής αξίζει να παρακολουθήσει την παράσταση αυτή.

Ο τρόπος με τον οποίο ο Κωνσταντίνος χτίζει τον κόσμο κάθε παράστασης, δημιουργεί μια έντονη εμπειρική καλλιτεχνική ενέργεια που δεν είναι “διακοσμητική” – χτυπάει βαθειά τον κάθε θεατή, ενώ ταυτόχρονα χαιδεύει και τις αισθήσεις πολύ “φιλικά” και με αγάπη. Στην Αντιγόνη, ειδικότερα, η ίδια η παράσταση και η σύλληψη της είναι ένα ευθύ κάλεσμα σε σχέση με τη μοναδικότητα του θεάτρου: αυτή τη συγκέντρωση όλων μας -δημιουργών, θεατών, πολιτών- εκεί, την ίδια στιγμή, ως φυσικές παρουσίες, για να σκεφτούμε και να ζήσουμε μια κοινή συλλογική εμπειρία σε σχέση μ’ αυτό το, τρομακτικά σχεδόν, επίκαιρο και σήμερα έργο. Όλα τα στοιχεία της σύνθεσης της παράστασης συντελούν στη δημιουργία ενός νέου συλλογικού Τόπου.

Έχει κάποιο ιδιαίτερο συμβολισμό το γεγονός ότι η φετινή δουλειά σας αφορά για μια παράσταση που θα διεξαχθεί σε ένα ιστορικό θέατρο – πολιτιστικό μνημείο;

Αυτές οι στιγμές έχουν πάρα πολύ μεγάλη χαρά και συγκίνηση, μεγάλο άγχος και αίσθηση ευθύνης, και τεράστια αγάπη και εμπιστοσύνη στην καταπληκτική ομάδα της παράστασης! Έχουμε ξεκινήσει όλοι να δουλεύουμε πριν μήνες, αλλά τα κομμάτια του παζλ θα οριστικοποιηθούν λίγο πριν την πρώτη παράσταση. Σε σχέση με τον χώρο, η ίδια η παράσταση, προσπαθεί -με σύγχρονους αισθητικούς όρους- να αναβιώσει ένα ισχυρό ιστορικό χαρακτηριστικό του μνημείου και του λόγου για τον οποίο φτιάχτηκε, της οργανικής θέσης που είχε μέσα στην ίδια την πόλη της Αρχαίας Επιδαύρου. Οπότε δημιουργείται, περισσότερο, ένας χώρος ουσιαστικής συν-εύρεσης, παρά ένας τρόπος επίσκεψης σε ένα μνημείο.

Θεωρείτε δυσκολότερο εγχείρημα να φτιαχτούν σκηνικά για ένα σύγχρονο έργο ή για ένα κείμενο της κλασικής δραματουργίας, λόγου χάρη για μια αρχαία τραγωδία;

Τα κλασσικά κείμενα, εμπεριέχουν και όλη την ιστορία της μελέτης γύρω απ’ αυτά και το ιστορικό των πολλαπλών παραστάσεων που έχουν προηγηθεί σε όλο τον κόσμο. Δεν είναι εύκολο να τα δει κανείς ξεκινώντας από το μηδέν. Οπότε, ενδεχομένως, κάποια από τα σύγχρονα έργα να δημιουργούν μια πιο φρέσκια πρόσκληση ή και πρόκληση στους δημιουργούς. Απ’ την άλλη, όλα τα κλασσικά αριστουργήματα, είναι αριστουργήματα γιατί συνεχίζουν να δρουν με την ίδια δύναμη στο τώρα. Η κυριολεκτική μουσειακή αναπαράσταση στη σκηνογραφία δεν είναι ο δημιουργικότερος και ουσιαστικότερος τρόπος να χτίσει κανείς τον κόσμο αυτών των έργων σήμερα. Συνεπώς, κάθε παράσταση σήμερα, είτε μιας αρχαίας ελληνικής τραγωδίας είτε ενός έργου που γράφτηκε χθες, πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα ανέβασμα στο τώρα, όχι ως μια αναβίωση του τότε. Άσχετα με τις όποιες εικαστικές και αισθητικές επιλογές.

Επόμενα σχέδια;

Πυρετώδεις -ήδη- προετοιμασίες και σχεδιασμός του επόμενου ακαδημαικού έτους στη Royal Central, νέα παράσταση στο Λονδίνο του χρόνου με την Performing Architectures, δύο επισκέψεις στην Ουγκάντα για παρατήρηση της εξέλιξης των εργασιών του κτιρίου μέσα στην επόμενη χρονιά, και προετοιμασία για την έκθεση της Πράγας τον Ιούνιο του 2019, είναι κάποια από τα ήδη κανονισμένα. Επίσης, σχεδιασμός δράσεων σε σχέση με το σύγχρονο Ελληνικό Θέατρο και την παρουσία του στο Λονδίνο, σε συνεργασία με το Hellenic Institute of Cultural Diplomacy UK, που πρόσφατα ξεκινήσαμε εδώ, και του οποίου είμαι υπεύθυνος Θεάτρου και Παραστατικών Τεχνών.Πιο βραχυπρόθεσμα όμως, ονειρεύομαι τις διακοπές, για λίγες εβδομάδες στο χωριό μου, αμέσως μετά την παράσταση της Αντιγόνης!

Ζώντας και συναναστρεφόμενος κυρίως στο εξωτερικό πώς κρίνετε συγκριτικά το επίπεδο του ελληνικού θεατρικού γίγνεσθαι;

Το επίπεδο του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου ήταν και συνεχίζει να είναι ιδιαίτερα υψηλό, και θα έπρεπε να έχουμε καταφέρει να υπάρχει περισσότερο στις συνειδήσεις του υπόλοιπου κόσμου. Λίγες κινήσεις εξωστρέφειας γίνονται, αλλά πρέπει όλοι να συμβάλλουμε σε πολύ περισσότερες. Ο σουρεαλισμός και οι ακραίες οικονομικές συνθήκες των τελευταίων χρόνων δε βοηθάνε φυσικά. Αλλά είμαι αισιόδοξος ότι θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε νέους υβριδικούς τρόπους επικοινωνίας και συνέργειας – πιστεύω απόλυτα στη φρεσκάδα και την ενέργεια που ξεπηδάει καθημερινά από νέους (όχι μόνο ηλικίας) δημιουργούς. Πρέπει να ξε-θεμελιώσουμε κάποια σκονισμένα κατεστημένα με γενναίο τρόπο!