Είναι ελληνικά τα θερινά σινεμά;

Κινούμενες εικόνες οι παππούδες μας είδαν για πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 1896 στην Αθήνα… Η νέα συναρπαστική εφεύρεση έκανε τότε τον γύρο του κόσμου, και φαίνεται ότι πολλές από αυτές τις πρώιμες προβολές γίνονταν σε ανοιχτούς χώρους… Σύντομα ακολουθούν και άλλες ελληνικές πόλεις και τουλάχιστον το 1899 εμφανίζονται πλανόδιοι που φέρνουν τον κινηματογράφο σε διάφορα μέρη. Υπάρχουν αναφορές για παραστάσεις σε θερινό θέατρο της Σύρου τον Ιούλιο του 1900, για την πρώτη μόνιμη χειμερινή αίθουσα στη Θεσσαλονίκη το 1903 και για θερινό κινηματογράφο στον Βόλο το 1910.

Στη δεκαετία του 1910 ανοίγουν οι πρώτοι θερινοί χώροι στην Αθήνα, που συνδυάζουν το κινηματογραφικό θέαμα με το ποτό. Στην αρχή οι πελάτες δεν έκοβαν εισιτήριο για την ταινία, αλλά ήταν υποχρεωμένοι να αγοράζουν κάποιο ποτό, στην τιμή του οποίου περιλαμβανόταν και το αντίτιμο για την ταινία που θα έβλεπαν. Το εισιτήριο καθιερώθηκε αργότερα, μόλις το 1937. Ως πρώτος θερινός αναφέρεται το 1916 μια μάντρα στο Σύνταγμα, που είχε για προβολατζήδες δύο Γάλλους της εταιρίας «Pathe». Μερικοί από τους ιστορικούς χώρους επιζούν! Η ‘Μπομπονιέρα’ από το 1919, το «Βοξ» των Εξαρχείων από το 1920, το «Θησείο» από το 1924! Η μεταπολεμική ανάπτυξη θα είναι αλματώδης. Ένας οδηγός Αθηνών, Πειραιώς και προαστίων της δεκαετίας του ’60 καταγράφει ονομαστικά 320 θερινούς κινηματογράφους, ενώ ο πιο μεγάλος αριθμός που αναφέρεται είναι 748 αίθουσες μόνο στο λεκανοπέδιο. Το σίγουρο είναι ότι η εποχή της άνθησης του σινεμά στην Ελλάδα ταυτίζεται με την εντυπωσιακή εξάπλωση των ανοιχτών αιθουσών.

Συμβαίνει όμως και αλλού! Αυτό που το 2004 καταχωρίστηκε στο βιβλίο Γκίνες ως το παλιότερο σε λειτουργία θερινό σινεμά, είναι το Sun Pictures στο Μπρουμ της Αυστραλίας που λειτουργεί από το 1916! Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ήταν ότι κάθε τόσο πλημμύριζε από την παλίρροια και οι θεατές σήκωναν τα μπατζάκια των παντελονιών τους! Κάποιοι λένε μάλιστα ότι μπορούσες να πιάσεις και ψάρι κατά τη διάρκεια της προβολής! Οι θερινοί (ή μήπως για το νότιο ημισφαίριο να τους πούμε χειμερινούς;) κινηματογράφοι έχουν τεράστια ιστορία στην Αυστραλία. Θεσμός είναι και στην Τσεχία το ‘letni kino’ – ανοιχτό σινεμά. Οι υπαίθριες προβολές έχουν ξεχωριστή θέση και στην ιστορία της Ταϊλάνδης. Παλιά οι ταινίες προβάλλονταν σε πανιά που δένονταν ανάμεσα στα δέντρα, και οι προβολατζήδες αυτοσχεδίαζαν κάνοντας τους δικούς τους διαλόγους και τα δικά τους ηχητικά εφέ!

Η made in USA απάντηση δεν θα μπορούσε να μην έχει μεγάλο μέγεθος και ρόδες… Τα drive-in ξεκίνησαν από το Νιού Τζέρζι το 1933 και αγκαλιάστηκαν από τους Αμερικανούς, γνωστούς λάτρεις και του αυτοκινήτου και του σινεμά. Έφτασαν στο απόγειό τους στη δεκαετία του ’60, αργότερα μπήκαν στο περιθώριο εξαιτίας της μεσιτικής κρίσης, της κυριαρχίας του βίντεο και της επιβολής της θερινής ώρας! Τώρα υπάρχει μια νοσταλγική κίνηση αναβίωσης, με τη βοήθεια και της σύγχρονης τεχνολογίας…

Για τον περισσότερο κόσμο, το υπαίθριο σινεμά αποτελεί ένα διαφορετικό event, που αγκαλιάζεται κι από τα φεστιβάλ. Στη Νέα Υόρκη, το Rooftop Films ξεκίνησε από μια αυτοσχέδια προβολή μικρού μήκους ταινιών σε μια ταράτσα, και έχει εξελιχθεί σε ένα δυναμικό φεστιβάλ σε χαρακτηριστικούς υπαίθριους χώρους της μητρόπολης. Στο Παρίσι, το φεστιβάλ Cinéma en Plein Air γιορτάζει μια εικοσαετία σινεφίλ επιλογών, ενώ οι υπαίθριες προβολές είναι το δυνατό χαρτί σε διάφορα φεστιβάλ, στο Σεράγεβο, το Άμστερνταμ, το Λος Άντζελες, το Λονδίνο, τις ολλανδικές Αντίλες, τη Βιέννη, ακόμα και το βορινό Ελσίνκι! Στη Γενεύη και τη Ζυρίχη στήνονται οθόνες με φόντο τις λίμνες. Στη Ρώμη, στο νησάκι στη μέση του Τίβερη, λειτουργεί τα καλοκαίρια το πανέμορφο «L’ Isola del Cinema» απ’ όπου και η φωτογραφία. 

Με τη μία ή την άλλη μορφή, ο υπαίθριος κινηματογράφος φαίνεται ότι είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας του μέσου σε όλη τη διαδρομή του, σε όλο τον κόσμο. Δύσκολα κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι ‘τον ανακάλυψε’. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπόρεσα να επιβεβαιώσω ότι υπάρχει αλλού κάτι απόλυτα αντίστοιχο με τα ελληνικά θερινά σινεμά, στην μορφή και τον βαθμό εξάπλωσής τους. Ίσως να αντανακλά και τη διαφορά αντίληψης για τη διασκέδαση και τη δημόσια συνύπαρξη.

Αυτό που εδώ έχει τη μορφή μικρής ιδιωτικής επιχείρησης, στις περισσότερες χώρες αποτελεί την έκφραση της κοινωνικής δραστηριότητας στον κοινό, ελεύθερο χώρο, όπου οι περισσότερες θερινές προβολές είναι ένα εξαιρετικό γεγονός που μαζεύει κόσμο σε πάρκα, πλατείες, όχθες ποταμών και λιμνών. Στην Ελλάδα του αγιοκλήματος και του γιασεμιού, τα πάρκα σπανίζουν και η διασκέδαση έχει επικρατήσει να ταυτίζεται με τα τραπεζοκαθίσματα που αφήνονται να καταλαμβάνουν τον δημόσιο χώρο…

Θοδωρής Τσιάτσικας