Θεατής: «Τα Παιδιά ενός Κατώτερου Θεού» στο Θέατρο Άλφα Ληναίος Φωτίου

Το πολυβραβευμένο έργο του Μαρκ Μέντοφ, «Τα Παιδιά Ενός Κατώτερου Θεού», παρουσιάζεται στο Θέατρο Άλφα Ληναίος Φωτίου, σε μια παράσταση για τον σεβασμό στη διαφορετικότητα, γεμάτη ευαισθησία, συγκίνηση, χιούμορ και έντονο προβληματισμό, σε σκηνοθεσία σε σκηνοθεσία-διασκευή Δημοσθένη Παπαδόπουλου.

Τα «Παιδιά Ενός Κατώτερου Θεού» γεννήθηκαν από τη συνάντηση του Μαρκ Μέντοφ με την κωφή ηθοποιό Phyllis Frelich. Όταν εκείνη του μίλησε για την έλλειψη ρόλων στη θεατρική σκηνή για κωφές ηθοποιούς, ο Αμερικανός θεατρικός συγγραφέας υποσχέθηκε να γράψει ένα έργο ειδικά για εκείνη.

Από αυτή την υπόσχεση γεννήθηκε η ιστορία του Τζέιμς Λιντς, ενός ακούοντα λογοθεραπευτή, και της Σάρα Νόρμαν, μιας κωφής γυναίκας που εργάζεται σε σχολείο κωφών. Η γνωριμία τους εξελίσσεται σε μια στενή προσωπική σχέση, η οποία δοκιμάζεται από τις διαφορετικές τους αντιλήψεις γύρω από την ομιλία, την εκπαίδευση και τον τρόπο ζωής. Στην ελληνική εκδοχή, στο Θέατρο Άλφα, οι δύο χαρακτήρες φέρουν τα ονόματα Παύλος και Μαρία.

Το έργο έκανε πρεμιέρα το 1979, στο Mark Taper Forum, στο Λος Άντζελες, ενώ μερικούς μήνες αργότερα, τον Μάρτιο του 1980, πραγματοποίησε το επιτυχημένο ντεμπούτο του στο Broadway, αποσπώντας, την ίδια χρονιά, τρία βραβεία Τόνυ -Καλύτερου Θεατρικού Έργου, Πρώτου Γυναικείου Ρόλου για τη Phyllis Frelich και Α’ Ανδρικού Ρόλου για τον John Rubinstein.

Στην Ελλάδα έχει γράψει ιστορία η παράσταση του 1981 με την Έλλη Λαμπέτη και τον Λευτέρη Βογιατζή σε σκηνοθεσία του Παντελή Βούλγαρη. Το 2015 ανέβηκε στο θέατρο Βεάκη από τον Γιάννη Βούρο με συμπρωταγωνίστρια την Πέγκυ Τρικαλιώτη. Ήταν η χρονιά που το έργο έγινε ευρύτερα γνωστό στο αθηναϊκό κοινό και γρήγορα έγινε επιτυχία.

Το έργο «Τα παιδιά ενός κατώτερου Θεού» μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1986 σε σκηνοθεσία της Ράντα Χέινς, με την Μάρλι Μάτλιν και τον Ουίλιαμ Χαρτ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Πέρα από το γεγονός ότι θεωρείται ένα από τα πιο όμορφα love story, χάρισε στην Μάρλι Μάτλιν στα 21 της χρόνια το Όσκαρ δεύτερου γυναικείου ρόλου και έτσι έγινε η πρώτη κωφή ηθοποιός, η οποία τιμήθηκε με τη συγκεκριμένη διάκριση.

Στα «Παιδιά Ενός Κατώτερου Θεού» του Μαρκ Μέντοφ σκιαγραφείται μια ιστορία αγάπης με έντονες ρεαλιστικές αποχρώσεις, που κινείται ανάμεσα στην τρυφερότητα και τη σκληρότητα, στοιχεία που την καθιστούν βαθιά ανθρώπινη και μοναδική.

Η αγάπη στο έργο κρύβει κάτι τρυφερό, ευάλωτο και συνάμα οδυνηρό· είναι η ανάγκη για ανθρώπινη σύνδεση και επαφή, που δεν εκφράζεται απαραίτητα μέσα από τις λέξεις, αλλά μέσα από τα βλέμματα, τα αγγίγματα, τις σιωπές, τις στιγμές που μοιράζεσαι με τον άλλον. Είναι, ωστόσο, και η δυσκολία, η προσπάθεια που απαιτείται για να συναντηθείς με τον άλλον «κάπου στη μέση», μια πράξη εμπιστοσύνης, ένα άλμα στο άγνωστο, να κατανοήσεις τον κόσμο του και να αναγνωρίσεις ότι ο τρόπος και ο βαθμός επικοινωνίας δεν αποτελούν απλώς ένα τεχνικό ζήτημα, αλλά ένα βήμα αποδοχής. Εκεί ακριβώς αποκαλύπτεται πόσο εύκολα η αγάπη μπορεί να μετατραπεί σε έλεγχο, να γίνει εξουσία και πηγή ανισότητας.

Η παράσταση του Δημοσθένη Παπαδόπουλου, ο οποίος υπογράφει τη διασκευή και τη σκηνοθεσία, επιλέγει να εντάξει ρητές αναφορές σε κοινωνικά και θεσμικά δεδομένα, όπως η εργασιακή επισφάλεια των κωφών νέων, η απουσία διερμηνείας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και τα όρια της κρατικής μέριμνας. Η συνεχής παρουσία διερμηνείας στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα δεν λειτουργεί απλώς υποστηρικτικά, αλλά ως ουσιαστικό σκηνικό και κοινωνικοπολιτικό σχόλιο για την έννοια της προσβασιμότητας.

Και από εκείνο το σημείο δημιουργείται μια ισχυρή εικόνα στον θεατή για το πώς τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις δεν εμποτίζουν μόνο την κοινωνία, αλλά και την ίδια την πολιτεία. Οι ήρωες του έργου δεν ζητούν οίκτο, αλλά διεκδικούν δικαιοσύνη, ισότιμη αναγνώριση και αυτονομία, το δικαίωμα να ορίζουν οι ίδιοι τον εαυτό τους και να μην αποκλείονται από όσα για τους ακούοντες θεωρούνται αυτονόητες συνθήκες ζωής. Η κώφωση δεν παρουσιάζεται ως έλλειμμα από το οποίο κάποιος πρέπει να «θεραπευτεί», αλλά ως ταυτότητα με τη δική της γλώσσα και εμπειρία.

Η συμπερίληψη δεν είναι πράξη φιλανθρωπίας αλλά πράξη ισότητας και κάθε κοινωνία, που θεωρεί τον εαυτό της «ανοιχτό» και σέβεται τη διαφορετικότητα, οφείλει να βελτιώνει και να επεκτείνει διαρκώς τους όρους της «ανοιχτότητας» της. Και η παράσταση μάς παροτρύνει να αναρωτηθούμε ποιος ορίζει τι είναι φυσιολογικό και τι όχι, τι σημαίνει επικοινωνία και ποιο είναι, τελικά, το μέτρο της κανονικότητας.

Μέσα από το έργο «Τα Παιδιά Ενός Κατώτερου Θεού» ανακύπτουν ζητήματα και θεματικές που απαιτούν από έναν σκηνοθέτη να επιδείξει ευαισθησία και προσοχή στον τρόπο διαχείρισής τους. Ο Δημοσθένης Παπαδόπουλος προσεγγίζει το έργο με ειλικρίνεια, σεβασμό, διακριτικότητα και ενσυναίσθηση, αποφεύγοντας την «παγίδα» του εύκολου συναισθηματισμού και δημιουργώντας τον απαραίτητο χώρο ώστε οι ήρωες να υπάρξουν στη σκηνή με τους δικούς τους όρους, διαχειριζόμενος τις λεπτές ισορροπίες με τρόπο που αναδεικνύει τις πολλαπλότητες και αποφεύγει τις απλοποιήσεις.

Η σκηνική λιτότητα γίνεται ένα ρευστό πεδίο εξερεύνησης των τρόπων με τους οποίους οι άνθρωποι επικοινωνούν και εκφράζονται πέρα από τον προφορικό λόγο. Ο χώρος της σκηνής λειτουργεί ως χώρος ελευθερίας και ταυτόχρονα σύγκρουσης. Με τα συναισθήματα, το χιούμορ και τις εντάσεις να διαχέονται στα σώματα, τις κινήσεις, τις σιωπές, τη μουσική, τις ερμηνείες, τον φωτισμό (Σάκης Μπιρμπίλης) και τον ηχητικό σχεδιασμό, ενισχύοντας τη μη λεκτική διάσταση του έργου. Έτσι, το βάρος μετατοπίζεται στον ανθρώπινο ψυχισμό, στη μοναδικότητα της ατομικής εμπειρίας και στη δυναμική των σχέσεων με τους άλλους και τον κόσμο που μας περιβάλλει.

Η επικοινωνία και η έκφραση παρουσιάζονται πρωτίστως ως φυσική πράξη και παρουσία στα «Παιδιά Ενός Κατώτερου Θεού». Η Ευσταθία Τσαπαρέλη, στον ρόλο της Μαρίας, ενσαρκώνει επί σκηνής την ηθική καρδιά του έργου: εκείνη τη μετάβαση από την ανάγκη να συρρικνωθούμε για χάρη των άλλων στη διεκδίκηση της ύπαρξης χωρίς προϋποθέσεις, αλλά και τη συνειδητή επιλογή μιας στάσης ζωής που δεν υπαγορεύεται από ό,τι ορίζουν οι άλλοι.

Ο Πάρης Θωμόπουλος, ως Παύλος, δίνει σάρκα και οστά σε έναν ήρωα του οποίου οι καλές προθέσεις αποδεικνύονται παγίδα, καθώς, με ειλικρινή επιθυμία να βοηθήσει, επιχειρεί να οργανώσει την εμπειρία του άλλου σε σαφή και λειτουργικά πλαίσια που ο ίδιος αναγνωρίζει.

Τον θίασο συμπληρώνουν οι Άντρια Ράπτη, Μιχάλης Γεωργακόπουλος, Δημήτρης Δεληγιάννης και Σοφία Σίμου, οι οποίοι ενσαρκώνουν επί σκηνής δύο “κόσμους” – εκείνον των ακουόντων και εκείνον των κωφών – αποτυπώνοντας τη συνύπαρξη και τις αποστάσεις μεταξύ τους.