Ο «Ντον Πασκουάλε» επιστρέφει στο Ολύμπια

Εβδομήντα πέντε χρόνια μετά την πρώτη του παρουσίαση στην Ελλάδα, ο «Ντον Πασκουάλε» του Γκαετάνο Ντονιτσέτι επιστρέφει εκεί όπου πρωτοπαρουσιάστηκε: στο Ολύμπια, σήμερα Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας», για τέσσερις παραστάσεις στις 11, 13, 15 και 18 Νοεμβρίου. Στη νέα αυτή παραγωγή, τη μουσική διεύθυνση υπογράφει ο Γιώργος Ζιάβρας και τη σκηνοθεσία η Ελένη Ευθυμίου. Μαζί με μια ομάδα κορυφαίων Ελλήνων τραγουδιστών, παρουσιάζουν μια σύγχρονη και ευρηματική ανάγνωση, που αναδεικνύει τη διαχρονική γοητεία, τη ζωντάνια και το χιούμορ της όπερας του Ντονιτσέτι.

Ο «Ντον Πασκουάλε», έχει μακρά ιστορία στη σκηνή του Ολύμπια: η πρώτη του παρουσίαση από την Εθνική Λυρική Σκηνή πραγματοποιήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 1949, ενώ η τελευταία ανέβηκε τον Φεβρουάριο του 2004, επίσης στο Ολύμπια, σε νέα τότε παραγωγή. Πρόκειται για την πιο διάσημη κωμική όπερα του Γκαετάνο Ντονιτσέτι και ένα από τα λαμπρότερα δείγματα του ιταλικού μπελκάντο, της τέχνης που υμνεί την ομορφιά και την εκφραστικότητα της ανθρώπινης φωνής. Η πρεμιέρα δόθηκε στις 3 Ιανουαρίου του 1843 στο περίφημο Théâtre des Italiens, το Ιταλικό Θέατρο του Παρισιού, και θεωρήθηκε ο απόλυτος θρίαμβος της opera buffa και ταυτόχρονα το κύκνειο άσμα της, καθώς αυτή είναι και η αρχή του τέλους για το είδος. Χάρη στις δεξιοτεχνικές απαιτήσεις της μουσικής, τις αξεπέραστες μελωδίες, τη χιουμοριστική πλοκή και τη ζωντάνια των χαρακτήρων, ο «Ντον Πασκουάλε» διεκδικεί ισάξια μια θέση ανάμεσα στον «Κουρέα της Σεβίλλης» του Τζοακίνο Ροσίνι και τον «Φάλσταφ» του Τζουζέπε Βέρντι.

Ο Ντον Πασκουάλε είναι ο τύπος του ανθρώπου που όλοι έχουμε συναντήσει: σε ιστορίες, σε τραγούδια, ακόμη και στο οικογενειακό τραπέζι των γιορτών. Το ίδιο ισχύει και για τη Νορίνα, τον Ερνέστο και τον Μαλατέστα. Ο Ντονιτσέτι εμπνέεται από τα αρχετυπικά πρόσωπα της commedia dell’arte, της ιταλικής λαϊκής κωμωδίας που άνθησε από τον 16ο έως τον 18ο αιώνα. Έτσι, ο Πασκουάλε θυμίζει τον γερο-Πανταλόνε, στον ερωτευμένο Ερνέστο καθρεφτίζεται η μελαγχολία του Πιερότου, ενώ ο γιατρός Μαλατέστα κουβαλά τη σκανδαλιά του Σκαπίνο και η Νορίνα δανείζεται από την Κολομπίνα τη σπιρτάδα της. Αυτές οι ομοιότητες τοποθετούν τους ήρωες σε ένα γνώριμο πλαίσιο, πάνω στο οποίο ο Ντονιτσέτι βάζει τις πινελιές που τους κάνουν μοναδικούς.

Η υπόθεση είναι απλή και ξεκαρδιστική: ο ηλικιωμένος Πασκουάλε αποφασίζει να παντρευτεί για να εμποδίσει τον ανιψιό του Ερνέστο να τον κληρονομήσει. Ο γιατρός Μαλατέστα του στήνει μια παγίδα, παρουσιάζοντας την όμορφη Νορίνα μεταμφιεσμένη σε ιδανική νύφη. Όμως, αμέσως μετά τον γάμο, η «σεμνή κοπέλα» μεταμορφώνεται σε τυραννική σύζυγο, μετατρέποντας τη ζωή του δύστυχου θείου σε κόλαση. Όταν το τέχνασμα αποκαλύπτεται, ο Πασκουάλε παραδέχεται την ήττα του, ενώ το νεαρό ζευγάρι Ερνέστο – Νορίνα βρίσκει την ευτυχία. Το έργο σατιρίζει τη φιλαργυρία, τις ψευδαισθήσεις της νεότητας και τις κοινωνικές συμβάσεις, συνδυάζοντας μοναδικά τη μουσική και την κωμική δράση.

«Η χαρά και το ενδιαφέρον μου να διευθύνω αυτή την όπερα είναι ιδιαίτερα μεγάλα», σημειώνει ο μαέστρος Γιώργος Ζιάβρας, «όχι μόνο επειδή αποτελεί ίσως την κορυφαία opera buffa, αλλά γιατί στη μουσική του Ντονιτσέτι καθρεφτίζεται η ώριμη αφομοίωση όλων των συνθετικών πρακτικών της εποχής του και η μετατροπή τους σε κάτι καινοτόμο. Στον “Ντον Πασκουάλε”, ο Ντονιτσέτι επιτυγχάνει με εντυπωσιακή καθαρότητα αυτό το πέρασμα – από την παράδοση στην εξέλιξη· ένα έργο που προοιωνίζεται τον Βέρντι και επηρεάζει βαθιά τη μετέπειτα πορεία της ιταλικής και ευρωπαϊκής όπερας».

«Η απολαυστική, κωμική όπερα του Γκαετάνο Ντονιτσέτι μοιάζει σήμερα με μια γιορτή της θηλυκότητας και της νιότης απέναντι στη συντήρηση και την πατριαρχία», επισημαίνει από τη μεριά της η σκηνοθέτιδα Ελένη Ευθυμίου, σημειώνοντας ότι μας παρουσιάζει τη γυναίκα «ως μια βαθιά χειραφετημένη προσωπικότητα». Και καταλήγει: «Σήμερα, σε δύσκολες μέρες και ταραγμένους καιρούς –όπως κι εκείνοι μέσα στους οποίους γεννήθηκε το έργο– η ελαφριά και γελοία καθημερινότητα της αστικής τάξης εκτίθεται μπροστά μας, αποκαλύπτοντας τις εμμονές, τις αυταπάτες, τις νευρώσεις και τις μικρότητες της εξουσίας. Μέσα από το γέλιο και τη λεπτή ειρωνεία, τη βλέπουμε να ξεδιπλώνεται ενώπιόν μας, προκαλώντας μας να την παρατηρήσουμε και να αναρωτηθούμε μήπως καθρεφτίζει μέσα της και κάτι δικό μας. Ταυτόχρονα, η πλούσια και παιγνιώδης μουσική του Ντονιτσέτι μάς προσφέρεται για να αφεθούμε και να πάρουμε μια βαθιά ανθρώπινη ανάσα – σαν εκείνη που αναζήτησε κι ο ίδιος, άρρωστος πια και κουρασμένος, στο τέλος της διαδρομής του. Ένας κόσμος παλιός υποχωρεί, κι ένας άλλος, νεότερος και πιο θορυβώδης, τον αντικαθιστά. Πού θα σταθεί όμως ο Πασκουάλε, όταν κλείσουν τα φώτα;»

Επισημαίνεται ότι η παράσταση στις 18 Νοεμβρίου διατίθεται με ακουστική περιγραφή και σπικάζ των διαλόγων από τα ιταλικά στα ελληνικά, υπερτιτλισμό του ακουστικού καναλιού επικοινωνίας και διερμηνεία στην ελληνική νοηματική γλώσσα από την ATLAS E.P.