All Aboard: Η μετάβαση ως τέχνη στο αεροδρόμιο της Αθήνας

Ο αδερφός μου έχει έναν καλό παιδικό φίλο, ο οποίος, κάθε φορά που έρχεται από το εξωτερικό, πηγαίνει να τον παραλάβει από το αεροδρόμιο και αργότερα να τον ξεπροβοδίσει επίσης. Ειδικά στο αεροδρόμιο, πουθενά αλλού. Κάτι σημαίνει για εκείνον αυτή η συνθήκη, κι ας μην είναι ο ίδιος που ταξιδεύει. Ένας άλλος φίλος μου έλεγε ότι δεν ξέρει κανέναν που να μην φροντίζει να είναι καλοντυμένος, όταν ταξιδεύει με αεροπλάνο. Έχουν μια ιδιαίτερη γοητεία και δέος τα αεροδρόμια. Είναι σαν ένα μικρό ανεξάρτητο πολυπολιτισμικό κράτος μέσα στην κάθε χώρα, ένας χώρος σταθερά ίδιος παντού αλλά και τόσο μεταβατικός, ένας χώρος ασφάλειας αλλά και άγχους. Ένας χώρος, όπου ο έξω χρόνος μοιάζει να παγώνει και ο καθένας μας συστήνεται εκ νέου. Ο τελευταίος εν τέλει χώρος που πατάς στη γη πριν απογειωθείς. Ένας μη-χώρος.

Λεπτομέρεια από το έργο της Susan Daboll, Nothing to Declare?

Αυτή η ιδιαίτερη συνθήκη της μεταβατικής, μεταιχμιακής κατάστασης βρίσκεται στο επίκεντρο της νέας έκθεσης της Artefact Athens «All Aboard», στο χώρο Express Facility του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών Ελ. Βενιζέλος, σε επιμέλεια Κώστα Πράπογλου και οργάνωση της artefact athens από 9 Οκτωβρίου μέχρι 9 Νοεμβρίου 2025.

Άποψη της έκθεσης

Το Express Facility είναι ένα κτίριο που βρίσκεται παράλληλα με τον δυτικό διάδρομο απογείωσης και προσγείωσης. Χρησιμοποιήθηκε ως terminal στους Ολυμπιακούς Αγώνες 2004, καθώς και για τους φιλάθλους του Champions League. Έκτοτε είναι κλειστό και προφανώς χρησιμεύει ως αποθηκευτικός χώρος για αντικείμενα του αεροδρομίου. Πρόκειται για το πρώτο εγχείρημα στην Ελλάδα – και ένα από τα λίγα παγκοσμίως – όπου μια έκθεση σύγχρονης τέχνης μεγάλης κλίμακας πραγματοποιείται εντός αεροδρομίου σε λειτουργία.

Η είσοδος της έκθεσης

Ο Πράπογλου ενδιαφέρεται πάντα για χώρους με ιδιαίτερο αποτύπωμα, είτε αρχιτεκτονικά, είτε όσον αφορά τη μνήμη και την ιστορικότητα. Όπως μας εξηγεί, αυτή τη φορά ο χώρος είναι αισθητικά και αρχιτεκτονικά ουδέτερος, δεν είναι φτιαγμένος για να μένουμε. Είναι όμως μεταιχμιακός, ένα γεωγραφικό και ψυχικό σταυροδρόμι, μια κιβωτός ψυχών. Η δε μετακίνηση δεν είναι μόνο υλική και σωματική, είναι και μετακίνηση ψυχικού φορτίου. Το ταξίδι είναι ιδωμένο με την πιο διευρυμένη του έννοια – φιλοσοφικά, υπαρξιακά – και μέσα από τα συναισθήματα που μας προκαλεί, είτε είναι αυτά χαρά, φόβος, άγχος, ενθουσιασμός.

Άποψη της έκθεσης

Στην έκθεση συμμετέχουν 40 καλλιτέχνες από διαφορετικές γενιές και χώρες που παρουσιάζουν εγκαταστάσεις, γλυπτά, βίντεο, performances και ζωγραφικά έργα. Οι καλλιτέχνες βρίσκουν στο χώρο αυτόν γόνιμο δημιουργικό έδαφος για να αναδείξουν το ταξίδι ως μια σύνθετη βιωματική εμπειρία μέσα από μνήμες. Η περιπλάνηση, το τράνζιτ, ο έλεγχος, ο αποχωρισμός και η επανασύνδεση είναι πεδία διερεύνησης. Ο χρόνος αποκτά άλλη διάσταση, πιο ελαστική και διεσταλμένη. Τι σημαίνει να είσαι σε μετακίνηση;

Nothing to Declare? (2025) της Susan Daboll

Στην είσοδο βλέπουμε τους γνωστούς ελεγκτές, αυτούς που ελέγχουν τα πράγματά μας στον κινούμενο ιμάντα στις πύλες αναχώρησης. Είναι πραγματικοί επαγγελματίες, δεν είναι εγκατάσταση, αλλά λίγο πιο αριστερά κρέμεται η επιγραφή Nothing to Declare?. Αυτό είναι όντως τοποειδική εγκατάσταση (2025) της Susan Daboll με μια προσομοίωση αεροπορικών καθισμάτων που «βλέπουν» έξω από τα παράθυρα-βίντεο του υποτιθέμενου αεροπλάνου και παραδίπλα μια βαλίτσα με πολλές μικροσκοπικές διάφανες βαλίτσες. Τι έχουμε λοιπόν να δηλώσουμε;

Fortune Cookie (2025), της Έλυας Ηλιάδη

Σε άμεση σύνδεση με το χώρο είναι και το έργο της Έλυας Ηλιάδη, Fortune Cookie (2025), μια περφόρμανς στα γνωστά κουβούκλια ελέγχου διαβατηρίων. Μέσω ενός boarding pass και της απάντησης που δίνει ο επισκέπτης-επιβάτης σε ερώτηση που του γίνεται, του επιστρέφεται μια εξατομικευμένη φράση βάσει ερμηνείας με ταρώ κάρτες.

Elegy for a Sleeping Engine (2025) της Άντας Πετρανάκη

Στο κέντρο του χώρου δεσπόζει η εγκατάσταση Elegy for a Sleeping Engine (2025) της Άντας Πετρανάκη, μια περίπλοκη μεταλλική κατασκευή με μια μηχανή μονοκινητήριου αεροσκάφους εγκλωβισμένη στο κέντρο της (που στην πραγματικότητα ανήκε στον Αλέξανδρο Ωνάση), περιστοιχισμένη από ένα περίγραμμα νέον εγκεφάλου. Ίσως το σώμα εκλείψει, η αντίληψή του όμως μπορεί να παραμένει μέσω της τεχνολογίας και του ΑΙ σε μια μετα-ανθρώπινη συνθήκη. Ο πόθος για την αθανασία παύει να προβάλλεται πλέον προς τα έξω· σχεδιάζεται από μέσα.

Ground Control (2025) της Άννας Αντάρτη

Την προσοχή μας τραβά παραδίπλα το Ground Control (2025) της Άννας Αντάρτη, μια τεράστια τερμιτοφωλιά, ένας ‘πύργος ελέγχου’ απ’ όπου οι επεκτατικοί τερμίτες ελέγχουν τα πάντα. Είναι η μοναδική φορά που οι τερμίτες κατάφεραν, έστω ως έργο τέχνης, να «εισέλθουν» σε χώρο αεροδρομίου, αφού είναι από τα ζώα, των οποίων η μεταφορά απαγορεύεται λόγω επικινδυνότητας.

Χωρίς Νόημα (2025) του Νίκου Τρανού

Η εγκατάσταση Χωρίς Νόημα (2025) του Νίκου Τρανού είναι ένας Δούρειος Ίππος προς το ταξίδι προς αθανασία και είναι γεμάτος με σούπερ ήρωες – ο X-Ray, ο γελωτοποιός, το τσακάλι, αλλά και ένα κουρδιστό ταρανδάκι και placeboφάρμακα. Ενώ στο Ομηρικό έπος ο Οδυσσέας απορρίπτει την προσφορά της Καλυψώς για αθανασία και αιώνια νεότητα προτιμώντας να επιστρέψει στην Πηνελόπη, σήμερα αναδύεται η υπόσχεση της αθανασίας μέσα από εξελιγμένες τεχνικές και προϊόντα υψηλής ιατρικής τεχνολογίας.

…μετάβαση… (2025) της Λίνας Πηγαδιώτη

Το μόνο έργο με οπτική επαφή με τον αεροδιάδρομο και από τα πιο απολαυστικά, είναι η εγκατάσταση …μετάβαση… (2025) της Λίνας Πηγαδιώτη. Οι κινούμενοι καθρέπτες αξιοποιούν το φως και πολλαπλασιάζουν τα κάθε λογής μικροαντικείμενα που υπάρχουν μέσα. Καθώς ο επισκέπτης μπαίνει να τα ανακαλύψει, δημιουργείται μια ιδιαίτερα ελκυστική αίσθηση αποπροσανατολισμού.

Scala Paradisi (2025) της Κλαίρης Τσαλουχίδη – Χατζημηνά

Ενδιαφέρουσα επίσης η εγκατάσταση Scala Paradisi (2025) της Κλαίρης Τσαλουχίδη – Χατζημηνά, μια σπειροειδής εγκατάσταση με μια λευκή σκάλα στο πουθενά – ή στον παράδεισο – όπου κάνουμε μια διαλογιστική κυκλική περιφορά για να διαβάσουμε, ανάμεσα στα χαλίκια, απόσπασμα από την πασίγνωστη επιστολή του Αποστόλου Παύλου προς Κορινθίους περί Αγάπης που πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑπομένει – ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει.

Λεπτομέρεια από το έργο TITANIA – All Aboard (2025) του Βασίλη Καρακατσάνη

Μπορεί να περάσει κανείς πολλή ώρα παρατηρώντας το έργο TITANIA – All Aboard (2025) του Βασίλη Καρακατσάνη, μια φανταστική αεροπορική εταιρεία που μεταφέρει κυρίως ψυχικό φορτίο. Κάθε λογής άνθρωποι σαν σκιές αποτυπώνονται την ώρα της μετακίνησής τους αλλά και της αναγκαστικής ακινησίας τους στην αναμονή, με μια ιδιαίτερη μαεστρία στην ανάδειξη συναισθημάτων και συμπεριφορών.

The Passengers (2025) του Jesse Leroy Smith

Σε παρόμοια κατεύθυνση το The Passengers (2025) του Jesse Leroy Smith, με ανθρώπινες μορφές αποτυπωμένες με απαλά, ήσυχα χρώματα και αδρές γραμμές, σαν σκιές ανθρώπων που περνούν φευγαλέα σε μέσα μεταφοράς και που στιγμιαία συνυπάρχουν, σαν να ακουμπούν ο ένας στον άλλον, πριν σκορπιστούν προς πάσα κατεύθυνση.

Untitled (Rome, Italy) (1977-8), της Francesca Woodman

Δύσκολο να ξεχάσει κανείς μια φωτογραφία που περιλαμβάνεται στην έκθεση και είναι το έργο Untitled (Rome, Italy) (1977-8), της Francesca Woodman, φωτογράφος που αυτοκτόνησε μόλις στα 22 της, αφήνοντας όμως τεράστιο έργο. Η ίδια η φωτογράφος κάθεται σαν σε θρόνο, ξυπόλυτη αλλά ντυμένη επίσημα, ενώ ακριβώς δίπλα της μια θολή γυμνή μορφή εκτινάσσεται προς την ανυπαρξία: Η μια καταλαμβάνει τον χώρο, παρατηρώντας τον εαυτό της ήδη να τον εγκαταλείπει.

ΜύθOS (2025) του Μιχαήλ Παρλαμά

Στον αντίποδα ένα εντυπωσιακό έργο, ο ΜύθOS (2025) του Μιχαήλ Παρλαμά ενσωματώνει τη Μελίνα Μερκούρη ως καθαγιασμένη μορφή απέναντι από μια Καρυάτιδα, ως δίπολο διαχρονικότητας και εκτοπισμένης μνήμης. Ανάμεσά τους τα χερουβείμ να δίνουν τη διάσταση του άυλου. Κάτω ο Λευκάδιος Χερν, πολίτης του κόσμου με ιαπωνική υπηκοότητα από το 1896, καθώς και πορτρέτα εμβληματικών Ελλήνων, όπως η Μαρία Κάλλας, ο Μίκης Θεοδωράκης ή ο Οδυσσέας Ελύτης. Αν προσέξει κανείς πάνω δεξιά θα δει άβαταρ του videogame Sims, όπου ο παίκτης ελέγχει τα ανθρώπινα δημιουργήματά του, με τον φωτεινό κρύσταλλο της επιθυμίας να αιωρείται.

Connecting Flight (2025) της Σοφίας Ζαράρη

Στο Connecting Flight (2025), η Σοφία Ζαράρη αποδίδει τρυφερά τη μετανάστευση, τη μνήμη και τη σύνδεση. Στα τέλη του 19ου αιώνα, οικογένειες από την Κάσο πήγαν, όπως και πολλοί άλλοι πληθυσμοί, στο Σουέζ και το Πορτ Σάιντ για την κατασκευή της Διώρυγας, φέρνοντας μαζί τα έθιμα και τον πολιτισμό τους και συνυπάρχοντας με άλλους πολιτισμούς. Πάνω από κασιώτικο χώμα κρέμεται μια ασπρόμαυρη οικογενειακή φωτογραφία της γιαγιάς της καλλιτέχνιδας, εκτυπωμένη επάνω σε επιζωγραφισμένο και κεντημένο λινό ύφασμα, προερχόμενο από την οικογένεια του παππού της, ενώνοντας έτσι τις δύο γραμμές του παρελθόντος της.

Geographia corporis (1997-2025) της Βαρβάρας Μαυρακάκη

Με σχηματισμούς αστερισμών μοιάζουν οι μορφές που σχηματίζονται στο έργο της Βαρβάρας Μαυρακάκη, Geographia corporis (1997-2025). Η καλλιτέχνις έχει επέμβει σε ναυτικούς χάρτες ζωγραφίζοντας γυναικείες φιγούρες που διαχέονται σε ακτογραμμές.

Διαστημικός σταθμός / Ερμής Ενόδιος (2025) της Ρόζας Ζεϊντάν

Στο δε έργο Διαστημικός σταθμός / Ερμής Ενόδιος (2025) η Ρόζα Ζεϊντάν μας δίνει, μεταξύ άλλων, κατόψεις και σχέδια του παρελθόντος που ποτέ δεν χρησιμοποιήθηκαν και που αναπλάθει με δικά της σχέδια – όπως την Ville de Chaux του C. N. Ledoux και το αρχιτεκτονικό σχέδιο των Στ. Κλεάνθη και E. Schaubert για την Αθήνα του 1833.

The Arrival of the Bee Box (2025) της Νάντιας Σκορδοπούλου

Δεκάδες φθαρμένες και αχρηστεμένες κυψέλες αποτελούν την εγκατάσταση The Arrival of the Bee Box (2025) της Νάντιας Σκορδοπούλου, τίτλος δανεισμένος από το ομώνυμο ποίημα της Sylvia Plath. Είναι όλες άδειες, ακινητοποιημένες κι έχουν αποχωριστεί από το φυσικό τους περιβάλλον, έχουν γίνει έργο τέχνης και παράλληλα ένα λείψανο της πραγματικότητας. Η αντικατάσταση των μελισσών είναι κάτι που ήδη συζητείται. Η φυσική νοημοσύνη, η σμηνονοημοσύνη, αντικαθίσταται από προγραμματισμένη αποδοτικότητα, χωρίς ηθική, χωρίς συναίσθημα· Τι παραμένει όταν η κοινωνία μιμείται τις μέλισσες χωρίς αυτές να είναι πια μέρος του ίδιου οικοσυστήματος;

Η Αντάμωση Ερωτόκριτου και Αρετούσας (1932) του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ (1867-1934)

Στην έκθεση περιλαμβάνεται και το έργο του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ (1867-1934), Η Αντάμωση Ερωτόκριτου και Αρετούσας (1932), λαϊκό έργο που αναπαριστά τη συγκλονιστική στιγμή επανασύνδεσης των δύο εραστών από το εμβληματικό έπος του Βιτσέντζου Κορνάρου, γραμμένο στην Κρήτη του 17ου αιώνα. Ο Ερωτόκριτος, γιος απλού αυλικού συμβούλου, και η Αρετούσα, κόρη βασιλιά, ερωτεύονται ξεπερνώντας τα όρια των κοινωνικών τάξεων. Εκείνος εξορίζεται, εκείνη φυλακίζεται. Χρόνια αργότερα, μεταμφιεσμένος, ο Ερωτόκριτος επιστρέφει και προσεκτικά φανερώνει την ταυτότητά του, ενώ η Αρετούσα φαίνεται να τον μυρίζει, όπως χαρακτηριστικά σχολιάζει ο Πράπογλου. Τοποθετημένος σε τροχήλατο με ξύλινα κιβώτια, ο πίνακας αποτελεί επίσης ένα σχόλιο για την αεροπορική μεταφορά των έργων τέχνης, με αεροπορία ως φορέα πολιτισμικής ανταλλαγής.

Στιγμιότυπο από την έκθεση

Πολλά ακόμη είναι τα έργα που περιλαμβάνονται σ’ αυτόν τον ιδιαίτερο χώρο. Αφιερώστε χρόνο για να δείτε με προσοχή και τα βίντεο που προβάλλονται σε αρκετές οθόνες της έκθεσης και που αποτυπώνουν από μορφές διαπεραστικές σαν φαντάσματα μέχρι συστήματα ελέγχου και από εξερεύνηση των ωκεανών μέχρι άπειρα, άχρηστα καλώδια από 25 χιλιάδες φωτογραφίες που ενώθηκαν με ΑΙ.

Boy and Bicycle (1965) του Ridley Scott

Σε μια από τις οθόνες θα δείτε και την πρώτη ταινία του Ridley Scott με τίτλο Boy and Bicycle (1965), γυρισμένη ασπρόμαυρη με μια κινηματογραφική κάμερα Bolex 16mm, όταν ο Scott ήταν ακόμα φοιτητής φωτογραφίας στο Λονδίνο το 1962. Ο αδελφός του περιπλανιέται στα βιομηχανικά ερείπια του Hartlepool. Ποδηλατεί, αλλά χωρίς να φτάνει ποτέ κάπου. Ο Ridley αφηγείται, δεν φαίνεται, και αυτός ο μονόλογος σε voice over μοιάζει με πρόδρομο της μετέπειτα θρυλικής ταινίας του, Blade Runner.

Άννα Αμπαριώτου, Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, Άννα Αντάρτη, Κλίτσα Αντωνίου, John Baldessari, Αλέξανδρος Βασμουλάκης, Robert Cahen, Αικατερίνη Γεγησιάν, Ειρήνη Γκόνου, Susan Daboll, Maya Deren, Olafur Eliasson, Σοφία Ζαράρη, Ρόζα Ζεϊντάν, Ελένη Ζούνη, Michal Heiman, Έλυα Ηλιάδη, Αννίτα Καλημέρη, Βασίλης Καρακατσάνης, Λίζη Καλλιγά, Τζένη Μαρκέτου, Βαρβάρα Μαυρακάκη, Αριάννα Οικονόμου, Μιχαήλ Παρλαμάς, Άντα Πετρανάκη, Λία Πέτρου, Λίνα Πηγαδίωτη, Yulia Pinkusevich, Εύη Σαββαΐδη, Ισμήνη Σαμανίδου, Ridley Scott, Δήμητρα Σκανδάλη, Νάντια Σκορδοπούλου, Jesse Leroy Smith, Μαριάννα Στραπατσάκη, Tonoptik, Νίκος Τρανός, Κλαίρη Τσαλουχίδη – Χατζημηνά, Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, Francesca Woodman.

Η έκθεση πραγματοποιείται με τη χορηγία του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών Ελ. Βενιζέλος και την οικονομική στήριξη και αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού.