ΤΕΤΑΡΤΗ
28
ΜΑΪΟΥ
Μια γυναίκα σε προχωρημένη εγκυμοσύνη, γυμνή, επιβλητική και ακίνητη, καλωσορίζει πλέον τους επισκέπτες, το ιατρικό προσωπικό και τους φοιτητές του Αρεταιείου Νοσοκομείου. Το γλυπτό «Αρεταίεια», έργο του διεθνώς δραστήριου και «παγκοσμίως αναγνωρισμένου» (σύμφωνα με το Forbes) γλύπτη Γιώργου Πετρίδη, έρχεται να ενταχθεί με μόνιμο τρόπο στο ιστορικό περιβάλλον του πρώτου πανεπιστημιακού νοσοκομείου της Ελλάδας, σε έναν φορτισμένο συμβολικά και συναισθηματικά χώρο. Ο καλλιτέχνης, εμπνευσμένος από τη μητέρα του και τη διαχρονική μορφή της Μητέρας ως πηγή ζωής και ελπίδας, συνθέτει μια φιγούρα που ισορροπεί ανάμεσα στην κλασική παράδοση και την τεχνολογική καινοτομία.
Με αφορμή τα αποκαλυπτήρια του έργου, μίλησα με τον Γιώργο Πετρίδη για τις βαθύτερες έννοιες πίσω από τη γλυπτική του γλώσσα, τη βιωματική του σχέση με την Ελλάδα και την ιδιαίτερη ομορφιά της μητρότητας. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο καλλιτέχνης αποκαλύπτει τη διαδικασία δημιουργίας της «Αρεταίειας», τα προσωπικά του κίνητρα, αλλά και τη σημασία του να καταθέτει δημόσια έργα σε τόπους που φέρουν μνήμη, θεραπεία και πολιτισμό.
Η ευκαιρία για την εγκατάσταση του γλυπτού μου στο Νοσοκομείο Αρεταίειο προέκυψε από μια συζήτηση που είχα με τον καθηγητή κ. Βλάχο, Διευθυντή της Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής του νοσοκομείου. Κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας, συνειδητοποιήσαμε πόσο βαθιά μπορεί να αντηχήσει η τέχνη σε ένα περιβάλλον υγειονομικής περίθαλψης — ιδίως σε ένα πλαίσιο που σχετίζεται με τη γέννηση, τη μητρότητα και τη φροντίδα. Ο καθηγητής Βλάχος με σύστησε σε μια ομάδα οραματιστών ιατρών: τον καθηγητή κ. Αρκαδόπουλο, πρόεδρο της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, τον καθηγητή κ. Τσιούφη, πρόεδρο του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Αρεταίειο, και την καθηγήτρια κα Ιακωβίδου, διευθύντρια της Νεογνολογικής Κλινικής. Υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό την ιδέα να ενταχθεί η δημόσια τέχνη στην ιστορική αποστολή του νοσοκομείου.
Ο Gerasimos Siasos και ο George Petrides στα αποκαλυπτήρια του γλυπτού στο Αρεταίειο Νοσοκομείο
Για πάνω από δυόμισι χρόνια, συνεργαστήκαμε για να διαχειριστούμε τις τεχνικές, λογιστικές και συμβολικές διαστάσεις που απαιτεί η δημιουργία ενός μεγάλου δημόσιου γλυπτού σε ιατρικό περιβάλλον. Από τον σχεδιασμό και τη μοντελοποίηση έως την προμήθεια υλικών και την τελική εγκατάσταση, το έργο αποτέλεσε μια διαρκή συλλογική προσπάθεια. Η τελετή των αποκαλυπτηρίων, που πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 6 Μαΐου, ήταν μια συγκινητική στιγμή. Παρόντες ήταν όλοι οι συμμετέχοντες – οι καθηγητές Βλάχος, Αρκαδόπουλος, Τσιούφης και Ιακωβίδου – καθώς και ο Πρύτανης του ΕΚΠΑ, καθηγητής κ. Σιάσος, και η κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών Υγείας, Καθηγήτρια κα Λάγιου. Πολλά μέλη του προσωπικού του νοσοκομείου συμμετείχαν επίσης. Είναι οι άνθρωποι που εργάζονται αδιάκοπα κάθε μέρα και ήταν τιμή μου να μοιραστώ μαζί τους αυτή τη στιγμή.
Πολλές γυναίκες που έχουν δει το έργο, μού έχουν πει ότι νιώθουν πως εκπροσωπούνται και παρηγορούνται από αυτό.
Ναι, και χαίρομαι πολύ που με ρωτάτε. Όλα μου τα γλυπτά είναι ριζωμένα στην προσωπική εμπειρία. Συνεργάζομαι με ανθρώπους που γνωρίζω—μέλη της οικογένειας, επαγγελματικά μοντέλα με τα οποία έχω μακροχρόνια σχέση ή άτομα των οποίων τις ιστορίες έχω κατανοήσει βαθιά. Αυτές οι σχέσεις τροφοδοτούν το συναισθηματικό και εννοιολογικό υπόβαθρο της δουλειάς μου. Πιστεύω ότι αυτή η προσωπική σύνδεση δίνει στο έργο ζωντάνια και καλεί τον θεατή σε έναν χώρο ενσυναίσθησης. Για την Αρεταίεια, η βασική πηγή έμπνευσης ήταν η μητέρα μου, κα Γιώτα Πετρίδη. Καθώς μεγαλώνουμε και οι δύο, νιώθω ολοένα και πιο έντονα την ανάγκη να τιμήσω την αντοχή, τη γενναιοδωρία και τη μητρική της δύναμη. Δεν αντιπροσωπεύει μόνο τη δική μου μητέρα, αλλά και μια παγκόσμια μορφή φροντίδας και επιμονής. Η παρουσία της στην τελετή, βαθιά συγκινημένη, ήταν μια από τις πιο σημαντικές στιγμές της καριέρας μου.
Ο Γιώργος Πετρίδης και η μητέρα του.
Θεματολογικά, με προσέλκυσε η επιθυμία να εκφράσω αυτό που αποκαλώ «η ομορφιά της ατέλειας». Αντί να εξιδανικεύσω τη γυναικεία μορφή, επέλεξα να αποτυπώσω ένα σώμα που φέρει τα ορατά σημάδια της εγκυμοσύνης – ραγάδες, βάρος, καμπύλες, κόπωση – αλλά παράλληλα ακτινοβολεί χάρη, συναισθηματική πολυπλοκότητα και ήρεμη δύναμη. Πολλές γυναίκες που έχουν δει το έργο μού έχουν πει ότι νιώθουν πως εκπροσωπούνται και παρηγορούνται από αυτό. Κατά τη διαμόρφωση του έργου, ανέτρεξα στην πλούσια ελληνική εικαστική παράδοση. Εμπνεύστηκα από τις Αρχαϊκές Κόρες για τα χαρακτηριστικά και τη στάση, από τον Ποσειδώνατου Αρτεμισίου για την κλίμακα και τη δύναμη, και από τα ρωμαϊκά αντίγραφα της χαμένης Αφροδίτης της Κνίδου για την ευαισθησία και την ευθραυστότητα. Αναφέρθηκα επίσης σε σπάνιες βυζαντινές εικόνες της εγκυμονούσας Παναγίας – μια εικαστική αναπαράσταση σπάνια αλλά συγκινητική. Τέλος, επανεξέτασα το έργο του Γιάννη Παππά, όχι μόνο από θαυμασμό αλλά επειδή το άγαλμά του του Ελευθερίου Βενιζέλου βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την Αρεταίεια. Ο οπτικός διάλογος μεταξύ των δύο έργων ήταν σκόπιμος.
Στην καλλιτεχνική μου πρακτική, συνδυάζω αρχαίες τεχνικές με ψηφιακές και οικολογικές καινοτομίες. Για την Αρεταίεια, ξεκίνησα με τον παραδοσιακό τρόπο – γλυπτική σε πηλό με βάση τη ζωντανή παρατήρηση και φωτογραφικό υλικό για λεπτομέρειες και συνέχεια. Το ημι-μεγέθους πρόπλασμα σαρώθηκε ψηφιακά, επιτρέποντάς μας να τροποποιήσουμε τις διαστάσεις και να δημιουργήσουμε παραλλαγές. Δημιουργήσαμε ψηφιακό μοντέλο του περιβάλλοντος χώρου ώστε να κατανοήσουμε πώς θα αλληλεπιδρά το γλυπτό με το περιβάλλον – τη νεοκλασική πρόσοψη του κτηρίου, τη βλάστηση, τη ροή πεζών και οχημάτων, καθώς και τον ήλιο και τις σκιές. Στη συνέχεια, στο εργαστήριό μου, εκτυπώσαμε το έργο τρισδιάστατα χρησιμοποιώντας PETG, ένα ανακυκλωμένο πλαστικό υλικό προερχόμενο από απορριπτόμενες ιατρικές συσκευασίες – υλικό ιδιαίτερα ταιριαστό για έργο σε νοσοκομείο. Η τελική επιφάνεια επεξεργάστηκε με θερμή μεταλλική επίστρωση χρυσού, παραπέμποντας στην αρχαιοελληνική παράδοση της επιχρύσωσης ιερών αγαλμάτων. Κάθε στάδιο—πηλός, σάρωση, εκτύπωση, φινίρισμα – αντανακλά τη συνέχεια μεταξύ παράδοσης και καινοτομίας, ύλης και νοήματος.
«Κάθε στάδιο (της δημιουργίας του γλυπτού) – πηλός, σάρωση, εκτύπωση, φινίρισμα – αντανακλά τη συνέχεια μεταξύ παράδοσης και καινοτομίας, ύλης και νοήματος.»
Αναμφίβολα. Στη Νέα Υόρκη, όπου περνώ σημαντικό μέρος του χρόνου μου, η τέχνη είναι πλήρως ενσωματωμένη σε πολλούς ιατρικούς χώρους. Έργα τέχνης κοσμούν θαλάμους ασθενών, χώρους αναμονής, χειρουργικά τμήματα και κήπους. Ο σκοπός δεν είναι διακοσμητικός αλλά βαθιά θεραπευτικός — προσφέροντας ηρεμία, επιβεβαίωση, απόσπαση ή ακόμα και έμπνευση. Υπάρχουν επίσης πληθώρα ερευνητικών μελετών που δείχνουν ότι η έκθεση στην τέχνη σε κλινικά περιβάλλοντα μπορεί να μειώσει το άγχος, να προάγει την ίαση και να υποστηρίξει την ψυχική ανθεκτικότητα. Ταυτόχρονα, τα προγράμματα arttherapy ανθίζουν και συχνά ενσωματώνονται στη θεραπεία του PTSD, χρόνιων ασθενειών και αναπτυξιακών διαταραχών. Στην Ελλάδα, αυτή η διασύνδεση είναι πιο καινούργια, αλλά η Αρεταίεια μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης. Το έργο το βλέπουν χιλιάδες άνθρωποι καθημερινά—ασθενείς, φοιτητές, γιατροί, επισκέπτες. Ελπίζω να προσφέρει στιγμές σκέψης, ανακούφισης ή δύναμης—ειδικά σε γυναίκες που περιμένουν παιδί ή αναρρώνουν, και σε όσους εργάζονται για να φέρουν νέα ζωή στον κόσμο.
Ο COVID ήταν – και παραμένει – ένα μεταμορφωτικό γεγονός στην ανθρώπινη ιστορία. Αναδιαμόρφωσε τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε, εμπιστευόμαστε, πενθούμε και αναζητούμε νόημα. Όταν ξεκινήσαμε να δουλεύουμε την Αρεταίεια, ο κόσμος βρισκόταν ακόμη σε κρίση. Ήταν αδύνατο να μην ανταποκριθώ. Αντί να σχολιάσω ευθέως την πανδημία, στράφηκα προς τα μέσα και επικεντρώθηκα σε διαχρονικά ανθρώπινα θέματα: γέννηση, φροντίδα, ευαλωτότητα, συνέχεια. Θέματα που υπερβαίνουν κάθε μεμονωμένη κρίση και αντηχούν σε όλες τις γενιές.
«Αντί να εξιδανικεύσω τη γυναικεία μορφή, επέλεξα να αποτυπώσω ένα σώμα που φέρει τα ορατά σημάδια της εγκυμοσύνης — ραγάδες, βάρος, καμπύλες, κόπωση — αλλά παράλληλα ακτινοβολεί χάρη, συναισθηματική πολυπλοκότητα και ήρεμη δύναμη.»
Όπως ανέφερα ήδη, τα θέματα αυτά είναι από τα πλουσιότερα και βαθύτερα που μπορεί να εξερευνήσει ένας γλύπτης. Είναι τόσο σωματικά όσο και μεταφυσικά, ορατά και αόρατα. Μας αγκυρώνουν στο παρόν και ταυτόχρονα μας συνδέουν με την αρχή, τη μετάβαση και την ελπίδα.
Τι μπορεί να πουν μεταξύ τους ένας πολιτικός άνδρας και μια μητέρα – ο ένας ενδεδυμένος με την ισχύ της εξουσίας, η άλλη γυμνή στην αλήθεια της συμβολικής της δύναμης;
Ο διάλογος ήδη υπάρχει. Η Αρεταίεια κοιτά απευθείας το άγαλμα του Ελευθερίου Βενιζέλου του Γιάννη Παππά στην απέναντι πλευρά της Βασιλίσσης Σοφίας. Τη σχεδίασα με παρόμοια στάση – το αριστερό πόδι μπροστά, όρθια αλλά σε κίνηση, το κεφάλι ψηλά και το βλέμμα στον ορίζοντα. Κοιτά προς τον Βενιζέλο σαν να αναγνωρίζουν ο ένας τον άλλον. Τι μπορεί να πουν μεταξύ τους ένας πολιτικός άνδρας και μια μητέρα – ο ένας ενδεδυμένος με την ισχύ της εξουσίας, η άλλη γυμνή στην αλήθεια της συμβολικής της δύναμης; Τι αξίες εκπροσωπούν; Τι ζητούν από το κοινό;
Υπάρχει κάποιο επόμενο έργο σας ή κάποια ιδέα που έχετε, που θα συνδέει ξανά την τέχνη με καθημερινές συνθήκες ή γεγονότα;Το επόμενο μεγάλο μου έργο, Η Κόρη των Τεμπών, θα συνδεθεί πιο άμεσα με την απώλεια. Αποτίει φόρο τιμής στους 57 ανθρώπους που χάθηκαν στην τραγωδία των Τεμπών. Αν και δεν γνώριζα προσωπικά τα θύματα, η ψηφιακή τους παρουσία – ακόμη ενεργή διαδικτυακά – προσφέρει στιγμιότυπα ζωής, ονείρων και νιότης που κόπηκαν πρόωρα. Πρόκειται για ένα διαφορετικό είδος αφιερώματος – πιο ήσυχο, πιο ελεγειακό, αλλά εξίσου ανθρώπινο. (Εδώ υπάρχει) ένα άλλο «ζευγάρωμα» το οποίο μπορεί να είναι περισσότερο ποιητικό παρά χωρικό. Η Κόρη των Τεμπών θα λειτουργήσει ως συντροφιά για την Αρεταίεια. Και τα δύο είναι γυναικείες μορφές σε υπερφυσικό μέγεθος, από μπρούντζο. Η μία ενσαρκώνει τη μητρική δύναμη και την προστασία· η άλλη την ευθραυστότητα της νεότητας και το ανεκπλήρωτο δυναμικό. Η μία φέρνει ζωή στον κόσμο· η άλλη μας υπενθυμίζει πόσο εύκολα μπορεί να χαθεί. Η μεταξύ τους σχέση – όπως και η καλύτερη τέχνη – θα μιλά μέσα από τον χρόνο, τον χώρο και την εμπειρία.
