Στέφανος Κακαβούλης: Ο «Βιτρούβιος» είναι μια πύλη προς τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου

Σχεδόν 500 χρόνια από την περίοδο που υπολογίζεται πως ο Λεονάρντο ντα Βίντσι δημιούργησε τον «Άνθρωπο του Βιτρούβιου», οι συζητήσεις γύρω από το εμβληματικό αυτό σκίτσο, τη σημασία, τους συμβολισμούς, τις αλληγορίες και τα μηνύματα που κρύβονται στις γραμμές του, δεν σταμάτησαν να γεννούν νέες αναγνώσεις και ιδέες, περισσότερες εμπνεύσεις αλλά και μεγαλύτερα ερωτηματικά.

Για τον Ντα Βίντσι, τον σπουδαίο καλλιτέχνη της Αναγέννησης με το επιστημονικό μυαλό που δεν επαναπαύοταν ποτέ, ο «Βιτρούβιος» του, η διάσημη γυμνή ανδρική φιγούρα με τα χέρια και τα πόδια σε δύο επάλληλες θέσεις ώστε να αγγίζουν τις περιμέτρους ενός τετραγώνου και ενός κύκλου, υπήρξε άμεσα συνδεδεμένος με την επιδίωξη του για περισσότερη γνώση. Πίσω από το ενδιαφέρον του για την ανθρώπινη μορφή και τις αναλογίες της, βρισκόταν η ουμανιστική πεποίθηση ότι το ανθρώπινο σώμα αποτελεί έναν μικρόκοσμο του σύμπαντος και συνεπακόλουθα η μελέτη του θα μπορούσε να οδηγήσει σε συμπεράσματα για τους κανόνες που το διέπουν, αποδεικνύοντας περίτρανα πως η τέχνη έχει την ικανότητα να διαπερνά την επιφάνεια αυτού που απεικονίζει και να καταδύεται αναζητώντας την ουσία του ή αλλιώς τον τρόπο που λειτουργούν τα πράγματα.

Κάπως έτσι, εν έτη 2025, ο ηθοποιός, συγγραφέας και σκηνοθέτης Στέφανος Κακαβούλης, ορμώμενος από τη διαπίστωση του πως ο «Άνθρωπος του Βιτρούβιου», αυτό το σχέδιο «συμμετρίας και τελειότητας» -όπως το χαρακτηρίζει ο ίδιος-  αποτελεί μια πύλη προς τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, γράφει έναν θεατρικό μονόλογο, τον «Βιτρούβιο», που εμποτίζει τη συμβολική φιγούρα του σκίτσου με σκέψη και φωνή, μετατρέποντας την σε ένα ζωντανό, αισθανόμενο ον, που όπως μάς εξηγεί ο ίδιος «αποκαλύπτει τη βαθύτερη ανθρώπινη ουσία αυτού του εικαστικού αρχετύπου».

Η παράσταση «Βιτρούβιος», σε κείμενο-ερμηνεία Στέφανου Κακαβούλη και σκηνοθεσία Χρήστου Δήμα παρουσιάζεται στο Θέατρο της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών έως 19 Μαΐου

Αυτός ο θεατρικός μονόλογος παρουσιάζεται, για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων, στη σκηνή του Θεάτρου της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Χρήστου Δήμα. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο ο ίδιος ο Στέφανος Κακαβούλης, ως ο «Άντρας – Βιτρούβιος», ο οποίος ευρισκόμενος στο ατελιέ του μεγάλου ζωγράφου, κατά τη διάρκεια των συναντήσεων τους, προχωράει σε μια προσωπική εξομολόγηση προς έναν αόρατο δημιουργό ή το ίδιο το κοινό, φωτίζοντας πτυχές της ψυχοσύνθεσης του μέσα από όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που συνιστούν την ύπαρξη: Παρελθόν, φόβοι, ανάγκες, ελπίδες, πληγές, αγωνία κατανόησης του εαυτού.

Ο πρωταγωνιστής και συγγραφέας του έργου, Στέφανος Κακαβούλης μοιράζεται μαζί μας τα «μυστικά» δημιουργίας του έργου του, το πως έδωσε ανθρώπινη υπόσταση στον άνδρα πίσω από το σύμβολο, προτρέποντας μας να μάθουμε να αναζητούμε την αρμονία και όχι την τελειότητα.

Η φιγούρα του Βιτρούβιου γίνεται άνθρωπος. Του δίνουμε σκέψεις, φωνή, παρελθόν, φόβους, ανάγκες και ελπίδες. Παύει να είναι μόνο ένα σχέδιο συμμετρίας και τελειότητας, και μετατρέπεται σε ύπαρξη, με τις δικές του πληγές και την αγωνία να καταλάβει τον εαυτό του. Μέσα από τη θεατρική αφήγηση, ο θεατής παρακολουθεί μια προσωπική εξομολόγηση – έναν μονόλογο σε έναν αόρατο δημιουργό ή και στο ίδιο το κοινό – που σταδιακά αποκαλύπτει τη βαθύτερη ανθρώπινη ουσία αυτού του εικονικού αρχετύπου.

Η παράσταση είναι μια διαρκής συνομιλία μεταξύ του θεατρικού λόγου και του εικαστικού σύμπαντος του Da Vinci. Το ίδιο το σκηνικό, η κίνηση του σώματος, οι φωτισμοί, όλα συνομιλούν με την ιδέα της συμμετρίας, του φωτός και της σκιάς, όπως ορίζει ο Βιτρούβιος. Ο θεατής βλέπει να ζωντανεύει μπροστά του ένα σχέδιο που ξέρει καλά ως εικόνα, αλλά τώρα το γνωρίζει ως ζωντανό, αισθανόμενο ον.

Σε μια εποχή απόλυτης ασυμμετρίας ο «Άνθρωπος του Βιτρούβιου» μάς θυμίζει τον πυρήνα της ύπαρξης: να σταθούμε απέναντι στο φως, γυμνοί από φόβο και ψευδαίσθηση, έτοιμοι να συμφιλιωθούμε με τη φύση και τον εαυτό μας.

Η γοητεία πηγάζει από τα αινίγματα, τα κρυμμένα σύμβολα, τις γεωμετρικές και φιλοσοφικές αναλογίες που κρύβει αυτό το σχέδιο. Μελέτες, ντοκιμαντέρ, ακόμα και προσωπικές επισκέψεις σε μουσεία με βοήθησαν να αντιληφθώ πως αυτός ο «κύκλος και τετράγωνο» δεν είναι απλώς μαθηματικά σχήματα – είναι μια πύλη προς τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Ήθελα να φωτίσω τον “Άνδρα” πίσω από το σύμβολο και να του δώσω ανθρώπινη υπόσταση.

Ότι η αληθινή τελειότητα δεν είναι το εξωτερικό μέτρο αλλά η εσωτερική ισορροπία. Σε μια εποχή απόλυτης ασυμμετρίας αυτός ο γυμνός άνθρωπος μάς θυμίζει τον πυρήνα της ύπαρξης: να σταθούμε απέναντι στο φως, γυμνοί από φόβο και ψευδαίσθηση, έτοιμοι να συμφιλιωθούμε με τη φύση και τον εαυτό μας.

Θα ήθελα να πω ναι, αλλά οφείλω να είμαι ειλικρινής. Ο σημερινός καλλιτέχνης, μέσα στην πίεση των πρακτικών ζητημάτων και της ανάγκης για προβολή, κινδυνεύει να χάσει την ουσία της γνώσης. Η δημιουργία δεν είναι επίδειξη, είναι αναζήτηση. Ο Leonardo είναι παράδειγμα ολιστικού ανθρώπου – καλλιτέχνη, ερευνητή, στοχαστή. Θα ήθελα να βλέπω περισσότερο αυτή την ολοκλήρωση στους καλλιτέχνες σήμερα.

Ο σημερινός καλλιτέχνης, μέσα στην πίεση των πρακτικών ζητημάτων και της ανάγκης για προβολή, κινδυνεύει να χάσει την ουσία της γνώσης.

Ο ρόλος χτίστηκε από μέσα προς τα έξω. Δεν ξεκίνησα από τη μορφή, αλλά από τις αγωνίες του χαρακτήρα. Ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος; Τι θυμάται, τι φοβάται, τι ελπίζει; Είναι ο Άνδρας που δεν ξέρει αν είναι αληθινός ή απλώς σύμβολο. Κι αυτή η αμφιβολία, η δίψα για νόημα, ήταν και δική μου. Συνδέθηκα μαζί του στο πιο βαθύ, υπαρξιακό επίπεδο.

Ανακάλυψα – ή καλύτερα, θυμήθηκα – ότι όσο πιο γυμνός στέκεσαι επί σκηνής, τόσο πιο αληθινά επικοινωνείς. Ο ρόλος λειτούργησε σαν καθρέφτης. Μου αποκάλυψε φόβους που δεν ήξερα ότι έχω, με έφερε αντιμέτωπο με τη ματαιότητα αλλά και με την ελπίδα της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Είναι μια διαδικασία μεταμορφωτική.

Όχι, αν υπάρχει συνείδηση του τι αντιπροσωπεύει. Η μαζική χρήση ενός συμβόλου μπορεί να αποδυναμώσει το βάθος του, αλλά μπορεί και να το κρατήσει ζωντανό. Το κρίσιμο είναι η πρόθεση και η κατανόηση. Αν ο «Βιτρούβιος» γίνει απλώς λογότυπο, τότε ναι, υποτιμάται. Αν όμως έστω κι ένας άνθρωπος σταθεί και αναρωτηθεί «ποιος είναι αυτός;», τότε ίσως κάτι ξαναρχίζει.

Είμαστε εδώ για να αναζητήσουμε την αρμονία, όχι την τελειότητα – και αυτό, από μόνο του, είναι τέχνη.

Η συνεργασία με τον Χρήστο είναι από εκείνες τις σπάνιες περιπτώσεις όπου τα δημιουργικά οράματα όχι μόνο συμβαδίζουν αλλά αλληλοφωτίζονται. Ο Χρήστος έφερε μια διάσταση πνευματικότητας, σχεδόν μεταφυσικής, που με βοήθησε να δω το έργο μου αλλιώς. Υπάρχει μεταξύ μας εμπιστοσύνη, ελευθερία και σεβασμός, στοιχεία απαραίτητα για να γεννηθεί κάτι αληθινά κοινό.

Αν μπορέσει ο θεατής να σταθεί για λίγο σιωπηλός απέναντι στον εαυτό του, με ανοιχτά χέρια και καρδιά, όπως ο Άνδρας του Βιτρούβιου, τότε η παράσταση έχει πετύχει τον σκοπό της. Θέλω να πάρουν μαζί τους έναν κραδασμό εσωτερικής αφύπνισης. Μια υπενθύμιση ότι είμαστε εδώ για να αναζητήσουμε την αρμονία, όχι την τελειότητα – και ότι αυτό, από μόνο του, είναι τέχνη.