Μαρία Σκουλά-Αμαλία Μουτούση: Συνεχίζουν την αναγνωστική περιπέτεια των “Παραβάσεων”

Φθινόπωρο του 2017 εγκαινιάζεται ο θεσμός των «Παραβάσεων» από το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, της δραματοποιημένης ανάγνωσης θεατρικών και άλλων κειμένων. Ήταν η υπογράμμιση μιας ήδη υπάρχουσας σύζευξης, όπως αναφέρει η Υπεύθυνη Προγραμματισμού και Παραγωγής του Οργανισμού, Σύλβια Λιούλιου, ανάμεσα σε δύο μείζονες φορείς, την Εθνική Λυρική Σκηνή και την Εθνική Βιβλιοθήκη.

Η παραστατική τέχνη, η λογοτεχνία και η ποίηση γεφυρώνονται έκτοτε δημιουργώντας ένα νέο ενδιάμεσο χώρο που στρέφεται προς την τέχνη του θεάτρου. «Θελήσαμε να συνομιλήσουμε μαζί με τους φορείς παράγοντας προγραμματισμό. Κι αυτό γεννήθηκε κάπως φυσικά καθώς πολλοί από την ομάδα του ΚΠΙΣΝ προερχόμαστε από το χώρο του θεάτρου. Ξεκινήσαμε, λοιπόν, να μελετάμε τα κείμενα που θα αφορούσαν στο κοινό, δημιουργώντας ακόμα και θεματικές ενότητες» εξηγεί.

Η αρχή γίνεται με Νίκο Καζαντζάκη, ο χώρος φιλοξενίας είναι ο Φάρος, – αυτό το κλειστό παρατηρητήριο στην κορυφή του ΚΠΙΣΝ που έμελλε να ανανεώσει το ενδιαφέρον για την θεατρική ανάγνωση, το λογοτεχνικό και δραματουργικό λόγο, τον πυρήνα της παραστατικής δημιουργίας. «Ένα ευρύ φάσμα εργογραφίας συναντά θεατρικά πρόσωπα υψηλής εκτίμησης και μεγάλη μέριμνα, ώστε η σκέψη να γίνει θεσμός» συνεχίζει η Σύλβια Λιούλιου.

H Υπεύθυνη Προγραμματισμού και Παραγωγής του ΚΠΙΣΝ, Σύλβια Λιούλιου. @Νίκος Καρανικόλας

Κι ενώ η παύση της πανδημίας για το σύνολο των πολιτιστικών λειτουργιών θα μπορούσαν να σημάνουν και την παύση των «Παραβάσεων», ένας μετασχηματισμός προς την καθαρή ακρόαση θα οδηγούσε στη δημιουργία των «Αναγνώσεων». Στη σύνθεση αυτής ακουστικής βιβλιοθήκης «που αποτελεί πλέον μια παρακαταθήκη για το ΚΠΙΣΝ» συμβάλλει ο ποιητής και μεταφραστής Νίκος Α. Παναγιωτόπουλος, καταλήγοντας σε κείμενα και συγγραφείς ορόσημα για τη νεοελληνική σκηνή των Γραμμάτων. Μαζί με την επάνοδο στην κανονικότητα το νήμα των «Παραβάσεων» θα συνεχιστεί με Σαίξπηρ και δη την σειρά έργων του που μιλούν για τον έρωτα.

Οι «Παραβάσεις» αλλάζουν πίστα: Ένα ansamble ηθοποιών σε συνεργασία με διακεκριμένους σκηνοθέτες της νεότερης γενιάς υπό την εποπτεία του Έκτορα Λυγίζου οδηγούσε στην ενότητα «Αγάπης αγώνες». «Πέρυσι φτάσαμε το θεσμό στο μέγιστο όριο δυνατότητας του γιατί παρουσιάσαμε αναλόγια που αισθανόσουν πως με ένα μήνα προβών ακόμα θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε κανονικές παραστάσεις. Γι’ αυτό και αποφασίσαμε να το γιορτάσουμε με μια παράσταση – επίλογο, το Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας’ με τον συστηματικό τρόπο που δουλεύει ο Έκτορας Λυγίζος, βγάζοντας πλέον τις «Παραβάσεις» στο Πάρκο, στο Θόλο» σχολιάζει η κ. Λιούλιου.

Παρόλα αυτά, η φετινή χρονιά βρίσκει την ομάδα του ΚΠΙΣΝ με την αμηχανία του «και τώρα τι;». Η απάντηση έρχεται με την απόφαση «να γυρίσουμε πίσω, στην αρχή της προσπάθειας και να ανατρέξουμε στη σειρά έργων και στα κείμενα που είχαμε συλλέξει με το Νίκο Παναγιωτόπουλο. Γυρίσαμε, δηλαδή, στον πυρήνα της έννοιας του ηθοποιού και του κειμένου» εξακολουθεί η Υπεύθυνη Προγραμματισμού και Παραγωγής του οργανισμού. Η ξαφνική απώλεια του ποιητή τον περασμένο Ιούλιο, φορτίζει εκ νέου το εγχείρημα και «τα ταπεινά αριστουργήματα που περιείχε και ο ίδιος».

Στην έβδομη χρονιά τους πια, οι «Παραβάσεις» (με τον υπότιτλο «αναγνώσεις» έχουν ξαναβρεί τους ερμηνευτές των έργων του 2020, αυτή τη φορά σχηματίζοντας μικρούς θιάσους σκηνοθετικής επιμέλειας. Κι έτσι μετά το Νίκο Κουρή που διάβασε την «Ιογενή πνευμονία», το μοναδικό αφήγημα του Ζήσιμου Λορεντζάτου υπό το βλέμμα του Μάριο Μπανούσι και την Ηρώ Μπέζου που διάβασε τον «Θεό Κόνανο και το μοναστήρι του το λεγόμενο καταβύθιση» και το και «Ωσαννά!» του Φώτη Κόντογλου με τη ματιά της Δανάης Σπηλιώτη, έρχονται η Μαρία Σκουλά και η Αμαλία Μουτούση να πάρουν στην σκυτάλη: Η μεν για την τελευταία «Παράβαση» του 2023 και η δε για την πρώτη του 2024.

Η Σύλβια Λιούλιου θαυμάζει την διαδικασία επικοινωνίας του κοινού με τον ηθοποιό «τον τρόπο που οι θεατές παρακολουθούν πιο συνενοχικά, συνδέονται πιο βαθιά με την ιστορία, το πως απελευθερώνεται η φαντασία τους κι αυτό πολλαπλασιάζεται στην πρόσληψη του έργου. Είναι σπάνιας αξίας αυτή η συμπόρευση». Και για φέτος αυτή η σχέση θα συνεχιστεί μέχρι την ‘Άνοιξη του ’24.

@Ελίνα Γιουνανλή

Η συλλογή «Το τέλος της μικρής μας πόλης» του Χατζή την έχει απορροφήσει απόλυτα τις τελευταίες ημέρες. Εκεί περιλαμβάνεται και ο «Ντετέκτιβ» του και η Μαρία Σκουλά νιώθει σαν να μπαίνει για λίγο στη θέση του συγγραφέα. «Αντλώ μεγάλη ευχαρίστηση από αυτό, γιατί πάντα με γοήτευε η τελετουργία της ανάγνωσης. Γίνεσαι το πρόσωπο της αφήγησης κι ενώ είσαι απόλυτα μέσα σε μια ιστορία, από την άλλη κρατάς και μιαν απόσταση. Είναι σίγουρα διαφορετικό από την υπόδυση ενός ρόλου, ίσως και πιο επικίνδυνο γιατί παίρνεις τα υλικά του συγγραφέα για να οδηγήσεις τη φαντασία του θεατή. Και να την οδηγήσεις με τον πιο άμεσο τρόπο», εξηγεί. «Είναι ένα στοίχημα να ακολουθήσουμε τους ρυθμούς του κειμένου και να φτιάξουμε ένα τόπο μέσα στο μυαλό του θεατή – ακροατή».

Μαρία Σκουλά: Είναι ένα στοίχημα να ακολουθήσουμε τους ρυθμούς του κειμένου και να φτιάξουμε ένα τόπο μέσα στο μυαλό του θεατή – ακροατή

Επαναπροσεγγίζει τον Χατζή μέσα από το σπουδαίο διήγημα του που μας τοποθετεί στον κόσμο μιας ελληνικής κωμόπολης, όπου ο ήρωας, ονόματι Θοδωράκης, αριστούχος του Γυμνασίου και μεγάλος οπαδός των αστυνομικών μυθιστορημάτων αποφασίζει να διαλευκάνει μια μυστηριώδη εξαφάνιση που ταράζει την τοπική κοινωνία. «Είναι ένα πρόσωπο που, μετά από καιρό, συνειδητοποιεί πως περίμενε άδικα για κάτι σε όλη του τη ζωή και πως επένδυσε σε ένα ψεύτικο όνειρο. Στην πραγματικότητα θυσιάζει την ζωή του για χάρη μιας προσδοκίας. Κι αυτό είναι πολύ συγκινητικό γιατί ο Θοδωράκης μου θυμίζει πολλούς ανθρώπους. Μου θυμίζει όλους εκείνους που πιστεύουν πως έχουν χρόνο αλλά τελικά ο χρόνος γλιστράει μέσα από τα χέρια τους. Ο ‘Ντετέκτιβ’ με ένα αριστουργηματικό θεατρικό έργο, δεν μπάζει από πουθενά» σημειώνει η Μαρία Σκουλά, για ένα ανάγνωσμα που, με πρόσχημα το αστυνομικό νουάρ, μας οδηγεί σε μια υπαρξιακή περιπλάνηση.

Με τη σκέψη πως η συλλογή των κειμένων συγκροτήθηκε σε συνεργασία με τον ποιητή Νίκο Α. Παναγιωτόπουλο, η Μαρία Σκουλά συγκινείται ακόμα περισσότερο. «Λείπει πολύ ο Νίκος γιατί είχε αυτό το σπάνιο χαρακτηριστικό να είναι ένας άνθρωπος πάντα νέος. Πέραν από το έργο του, αυτό που προσέφερε ήταν να είναι δέκτης των πραγμάτων που συνέβαιναν γύρω του κι εσύ να ξέρεις ότι είναι εκεί και με την ύπαρξη του συμπλήρωνε κάτι σε ένα έργο, σε ένα ανέβασμα. Κατανοούσε και έμπαινε μέσα σε κάθε πλευρά αυτού που δημιουργούνταν» θυμάται.

Η νέα ανάγνωση του «Ντετέκτιβ» θα επανενώσει τη Μαρία Σκουλά με το μουσικό Κορνήλιο Σελαμσή, αθροίζοντας άλλη μία στις πολλές τους συνεργασίες «κάνοντας το όπως λέει και πιο εύκολο και πιο δύσκολο». «Με ενδιαφέρει πολύ να δω το λόγο μέσα από τη μουσική του Κορνήλιου – ο οποίος είναι και λάτρης της γλώσσας – και πάντα μου φανερώνει πράγματα στα οποία δεν θα πήγαινα από μόνη μου· γιατί συνήθως προσεγγίζω τα κείμενα πιο εγκεφαλικά, μέσα από το νόημα». Στόχος τους είναι ο λόγος να μπει σε διάλογο με τη μουσική και το χώρο. «Θα είναι μια απλή προσέγγιση» αναγγέλλει η ηθοποιός, «όσο καθαρό είναι και το κείμενο του Χατζή».

@Ελίνα Γιουνανλή

Δεν είναι η πρώτη φορά που συμμετέχει στο θεσμό αναλογίων του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και το κάνει συνειδητά. Η Αμαλία Μουτούση πιστεύει πως πρόκειται για μια εξαιρετικά σημαντική δραστηριότητα που αποστασιοποιείται από «την εποχή της, όπου τα πράγματα είναι απρόσωπα, επικρατούν οι φωτεινές επιγραφές, οι εταιρείες και συντεχνίες. Όμως, εδώ συναντάμε μια χειρονομία με χαρακτήρα, με πρόσωπο. Μια χειρονομία που στηρίζει το είδος του θεατρικού αναλογίου και του δίνεται η αξία που του αναλογεί» τονίζει η ηθοποιός. Για την Αμαλία Μουτούση, είναι μεγάλο δώρο να μένει κανείς στο στοιχειώδες που είναι ο λόγος. «Δεν χρειάζεται να πας παραπέρα, μένεις με το κείμενο και με πολύ λιτά μέσα ξαναθυμάσαι κι εσύ ως ηθοποιός αλλά και ο θεατής τη χρησιμότητα της ποίησης. Γιατί η ποίηση δεν ποιεί μόνο ποιητική σημασία, δεν βρίσκεται μόνο στα βιβλία. Η ποίηση έχει και πρακτική σημασία, είναι δραστική, γεννάει. Μετέχει στην αγωνία μας. Κι εμείς στο αναλόγιο επιχειρούμε να διώξουμε τις λέξεις από τα βιβλία» παρατηρεί.

Αμαλία Μουτούση: Δεν πρέπει να κάνεις το λάθος και να θεωρήσεις πως η ανάγνωση δεν εμπεριέχει υπόδυση. Απεναντίας, είναι κι αυτό ερμηνεία.

Πόσο μάλλον, όταν πρόκειται για την, απαράμμιλης ποιητικότητας, γλώσσα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Στους «Ελαφροϊσκιωτους» ήρωας ο Αγγάλος, τον οποίο γνωρίζουμε μια παραμονή Χριστουγέννων. Έχει αργήσει να φανεί στο σπίτι του, όντας ‘ελαφροϊσκιωτος’, όπου τον περιμένει με αγωνία η οικογένεια του. Η συνάντηση της Μουτούση με το κείμενο του, έγινε στην καρδιά της πανδημίας «και παρότι το είχα ‘περπατήσει’ με το ελαφρύ πάτημα της γάτας, μπόρεσα δηλαδή μόνο να το διαβάσω, δυσκολεύτηκα πολύ. Τώρα που επιστρέφω σε αυτό, θα το αφήσω να με περιτριγυρίσει από παντού». Εξάλλου, το αναλόγιο στη συνείδηση της Μουτούση είναι μια πολύ ιδιαίτερη συνθήκη για τον ηθοποιό. «Βουτάς μέσα στο κείμενο, χωρίς την αγωνία της σκηνικής έκφρασης. Ωστόσο, δεν πρέπει να κάνεις το λάθος και να θεωρήσεις πως η ανάγνωση δεν εμπεριέχει υπόδυση. Απεναντίας, είναι κι αυτό ερμηνεία. Δεν μπορείς να σταθείς γυμνός απέναντι στο κείμενο. Διαβάζω σημαίνει ερμηνεύω. Ο ηθοποιός έχει κι εδώ στόμα και χέρια και πόδια όπως έχει και στη σκηνή. Και αισθάνομαι πως αν δουλέψουν αυτά, έχουν δουλέψει όλα. Ίσως η ψευδαίσθηση να αφορά στο θεατή· μόνο εκείνος νομίζει ότι δεν θα ερμηνεύσεις κι εσύ τελικά να το κάνεις. Να μην βάλεις όριο στη μεταμόρφωση».

Στην απόπειρα της πάνω στον Παπαδιαμάντη θα έχει σύμμαχο το νέο σκηνοθέτη Εμμανουήλ Κοντό, ο οποίος υπήρξε μαθητής της. Θα είναι, μάλιστα, η δεύτερη φορά που συνεργάζονται με επαγγελματικούς όρους, μετά το «Βάκχαι, μια συλλογική αφήγηση» που είχε ανέβει τον Απρίλιο του 2022 στο ΠΛΥΦΑ. «Είναι πολύ ωραίο που θα βρεθούμε γιατί δεν θα είμαι μόνη, ενώ θα είμαι μόνη. Μαζί θα προσπαθήσουμε να γεννηθεί το ζωντανό νόημα μέσα από την διαδικασία της ανάγνωσης».