ΤΕΤΑΡΤΗ
24
ΑΠΡΙΛΙΟΥ
Ροζ-μπλε, κούκλες-στρατιωτάκια, μαγειρική-μαστορέματα, ευαισθησία-σκληρότητα, γυναίκα-άντρας. Κάπως έτσι οριζόταν – παρελθοντικός χρόνος γιατί θέλω να είμαι αισιόδοξη – για πολλά χρόνια το δίπολο των δύο φύλων, το καθένα με τα δικά του χαρακτηριστικά γνωρίσματα, τα οποία ξεκινούσαν από τα παιχνίδια και το ντύσιμο και έφταναν ως τον επαγγελματικό προσανατολισμό, τα χόμπι, καταλήγοντας να προσδιορίζουν την συνολική συμπεριφορά του ατόμου, τον χαρακτήρα του και σε ορισμένες περιπτώσεις και την ίδια του την προσωπικότητα.
Ο τρόπος με τον οποίο ορίζονταν κοινωνικά τα δύο φύλα για αιώνες έχει εντυπωθεί σε τόσο μεγάλο βαθμό μέσα μας και μέσα στις κοινωνίες μας, που τείνουμε να εξισώνουμε τα βιολογικά χαρακτηριστικά τους με τα κοινωνικά τους γνωρίσματα -γνωρίσματα κατασκευασμένα από τον άνθρωπο. Αυτός ο συσχετισμός, μάλιστα, έχει εντυπωθεί τόσο έντονα στο μυαλό μας, που τον αντιλαμβανόμαστε πλέον ως φύσει, θεωρώντας «αφύσικο» οτιδήποτε δεν συμβαδίζει με αυτόν: ένα αγοράκι που παίζει με κούκλες, μία γυναίκα που οδηγεί φορτηγό ή ασχολείται με το ποδόσφαιρο, έναν άντρα που πλένει πιάτα ή κλαίει σε μία συγκινητική ταινία.
Τα συγκεκριμένα παραδείγματα, ασφαλώς, δεν είναι τυχαία. Είναι δανεισμένα από το φυλλάδιο το οποίο, όπως κυκλοφόρησε τις προηγούμενες ημέρες στο ίντερνετ, δόθηκε σε μαθητές του δημοτικού, με το ζητούμενο να κατατάξουν τις προτάσεις που περιελάμβανε σε «αγορίστικες» και «κοριτσίστικες», διαιωνίζοντας, φυσικά, μία σωρεία στερεοτύπων, που τον 21ο αιώνα προσπαθούμε -με δυσκολία απ’ ότι φαίνεται- να ξεπεράσουμε.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Όπως μελετά η σύγχρονη κοινωνιολογία, ένας τρόπος να ορίζουμε τον εαυτό μας είναι μέσα από τους ρόλους μας (ως μαθητές, ως επαγγελματίες, ως παιδιά, ως γονείς κλπ.) οι οποίοι στο σύνολό τους συντελούν την ταυτότητά μας. Οι περισσότεροι ρόλοι μας διαμορφώνονται από επιλογές που κάνουμε οι ίδιοι για τον εαυτό μας. Τα στερεότυπα, ωστόσο, και η διαιώνισή τους, μάς αποδίδουν ρόλους που δεν επιλέξαμε -ούτε μας είναι φύσει δοσμένοι, όπως ο ρόλος του παιδιού ή του γονέα για παράδειγμα- αλλά έχουν προαποφασιστεί για εμάς από μία άλλη κοινωνία, σε μία εποχή πολύ πριν από τη δική μας, με διαφορετικές ανάγκες και, φυσικά, διαφορετικές καταβολές.
Κατασκευάζοντας φυλετικά στερεότυπα, ο άνθρωπος έχει παγιδευτεί σε ένα οριοθετημένο πλαίσιο, το οποίο ο ίδιος δημιούργησε για τον εαυτό του. Εδώ ταιριάζει πολύ ωραία να παραθέσουμε τη φράση του Όσκαρ Ουάιλντ, «το να ορίζεις σημαίνει να περιορίζεις». Μέσα σε αυτόν τον τόσο αυστηρό ορισμό του τι είναι «αντρικό» και τι είναι «γυναικείο», το άτομο χάνει τα προσωπικά του γνωρίσματα που το διαφοροποιούν σαν ξεχωριστή οντότητα, προσπαθώντας να χωρέσει στα στενά πλαίσια που υπαγορεύει το φύλο του.
Εν έτει 2022, λοιπόν, φτάσαμε τελικά σε ένα σημείο που, έχοντας, πλέον, αντιληφθεί αυτή τη λούπα, στην οποία έχουμε περιορίσει τους εαυτούς μας, αρχίζουμε να απομυθοποιούμε τα στερεότυπα και να τα αφήνουμε πίσω μας.
Τα παιχνίδια είναι παιχνίδια και είναι για όλους, τα ρούχα είναι ρούχα και είναι για όλους, το στιλ ορίζεται βάσει της προσωπικής έκφρασης του κάθε ατόμου και ο επαγγελματικός προσανατολισμός δεν αναγνωρίζει αντρικά και γυναικεία επαγγέλματα. Αυτό θα έπρεπε να συμβαίνει σε μία σύγχρονη και εξελιγμένη κοινωνία.
Αντ’ αυτού, ωστόσο, φτάνουμε στον 21ο αιώνα να μοιράζουμε στα σχολεία φυλλάδια που κατατάσσουν τα γνωρίσματα σε αντρικά και γυναικεία. Φτάνουμε να μαθαίνουμε στα σημερινά παιδιά, αυτό που παλεύουμε να «ξεμάθουμε» εμείς, αναρρώνοντας από καλά ριζωμένες ιδεολογίες αιώνων. Και, μάλιστα, ο φορέας που διαιωνίζει αυτά τα στερεότυπα δεν είναι άλλος από το σχολείο, το οποίο θα έπρεπε να αποτελεί χώρο εξέλιξης και προόδου.
Η διαιώνιση τέτοιων στερεοτύπων δεν είναι επικίνδυνη για την κοινωνία μόνο επειδή περιορίζει τα μέλη της και εμποδίζει τη δημιουργία και επικράτηση ουσιαστικής ισότητας μεταξύ των φύλων, αλλά και επειδή δικαιολογεί απότομες -έως και βίαιες- συμπεριφορές στο όνομα της φυλετικής ταυτότητας.
Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει τη φράση «εντάξει, άντρας είναι, θα πει και μία κουβέντα παραπάνω». Τέτοιες απόψεις, που «καθαγιάζουν» τη βία, ως φυσιολογικό κομμάτι της αντρικής συμπεριφοράς, οδηγούν σε έναν φαύλο κύκλο γυναικοκτονιών, βιασμών και άλλων παρόμοιων εγκλημάτων, από τα οποία η κοινωνία μας μαστίζεται, δυστυχώς, καθημερινά.
Η φαινομενικά όχι και τόσο επικίνδυνη -αν και ομολογουμένως δυσάρεστη- διαιώνιση αναχρονιστικών πεποιθήσεων, μέσα από το συγκεκριμένο φυλλάδιο, είναι δυστυχώς η κορυφή του παγόβουνου. Οι συγκεκριμένες θέσεις λειτουργούν ως ντόμινο, ξεκινώντας από «αθώους» αναχρονισμούς και καταλήγοντας στη διαμόρφωση κοινωνικών συνειδήσεων.
Ας μην ξεχνάμε, βέβαια, ότι μέσα στο φυλλάδιο που μοιράστηκε στους μαθητές υπήρχαν και φράσεις, όπως «νομίζω ότι συμπεριφέρομαι σκληρά» και «θεωρώ τον καυγά έναν καλό τρόπο να λύνω τα προβλήματά μου», φράσεις οι οποίες ξεκάθαρα επικαλούνται την «βίαιη αντρική φύση», ένα στερεότυπο, η διαιώνιση του οποίου έχει αποδειχθεί μοιραία για πολλές γυναίκες -και όχι μόνο.
Αν μη τι άλλο, ακόμα και αν οι φράσεις «πλένω πιάτα» ή «κερδίζω χρήματα κάνοντας baby-sitting» δεν φάνηκαν στους υπεύθυνους αρκετά σεξιστικές για να μην προχωρήσουν στην κυκλοφορία του συγκεκριμένου φυλλαδίου στους μαθητές. Οι παραπάνω προτάσεις -που επικαλούνται έμμεσα τη φυλετική βία και τη βίαιη φύση του άντρα ως κάτι φυσιολογικό- θα έπρεπε να είναι αρκετές για να τους κάνουν να ξανασκεφτούν την κυκλοφορία του. Όπως είναι γνωστό, στο σπίτι του κρεμασμένου δεν μιλάμε για σκοινί…
Ακόμη και αν θεωρήσουμε το συγκεκριμένο φυλλάδιο μία προσπάθεια να καταδειχθούν ορισμένες στερεοτυπικές απόψεις γύρω από τα φύλα, για να κατακριθούν στη συνέχεια και να γίνει μία συζήτηση γύρω από το εν λόγω θέμα, μπορούμε με σιγουριά να πούμε πως δεν πρόκειται για την πιο πετυχημένη προσέγγιση. Υπάρχουν πολλοί άλλοι τρόποι να θίξουμε το ζήτημα της ισότητας των φύλων, χωρίς να μπουν οι μαθητές στην διαδικασία να δράσουν αρχικά αναπαράγοντας τα στερεότυπα.
Πράγματι τα φύλα διαφέρουν βιολογικά μεταξύ τους και αυτή είναι μία διαφοροποίηση η οποία προκύπτει εκ φύσεως. Πάνω σε αυτές τις σωματικές τους διαφοροποιήσεις, ωστόσο, ο άνθρωπος έχει ανά τους αιώνες χτίσει ένα ολόκληρο κατασκεύασμα, μοιράζοντας «ρόλους» και κατηγοριοποιώντας πρακτικά ουδέτερα πράγματα και έννοιες -όπως ένα χρώμα, ένα κομμάτι ύφασμα, μία δραστηριότητα, ένα συναίσθημα- σε αντρικά και γυναικεία.
Καλό είναι, λοιπόν, να θυμόμαστε, πως όλα τα χαρακτηριστικά που ακολουθούν τα φύλα έως και σήμερα σαν “κανόνες”, δεν είναι παρά γνωρίσματα που κάποιοι άλλοι πριν από εμάς τους προσέδωσαν. Κλείνοντας, όπως συνοψίζει πολύ ωραία και η κοινωνιολόγος Judith Butler: «Οι ανδρικοί και οι γυναικείοι ρόλοι δεν είναι βιολογικά ρυθμισμένοι, αλλά κοινωνικά κατασκευασμένοι».
