Τα μαγικά μαξιλάρια, των Γιώργου Δούση και Ευγένιου Τριβιζά στην Εθνική Λυρική Σκηνή

Η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσιάζει μια νέα φιλόδοξη παραγωγή όπερας για όλη την οικογένεια. Το πολυβραβευμένο βιβλίο του Ευγένιου Τριβιζά «Τα μαγικά μαξιλάρια» έγινε όπερα σε μουσική Γιώργου Δούση και λιμπρέτο Ευγένιου Τριβιζά, η οποία θα παρουσιαστεί από τις 14 Νοεμβρίου και για 10 μοναδικές παραστάσεις στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου και σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη.

Η παραγωγή υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) [www.SNF.org] για τη δημιουργία του επετειακού προγράμματος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Σε μια χώρα μακρινή και μυθική, ένας άπληστος άρχοντας, ο Αρπατίλαος ο Πρώτος, αποφασισμένος να αυξήσει την παραγωγή σμαραγδιών στη χώρα του, καταργεί τα πάρτι γενεθλίων, τις Απόκριες, τις διακοπές του καλοκαιριού, όλες τις γιορτές, ακόμα και τις Κυριακές, που μετονομάζονται, κατόπιν εντολής του, σε «Προδευτέρες» και δεν διαφέρουν στο παραμικρό από τις Δευτέρες.

Καταργεί, επίσης, τα λούνα παρκ και τις παιδικές χαρές και στη θέση τους χτίζει φυλακές για να κρατούνται όσοι τολμούν να σβήσουν κεράκια γενεθλίων ή να ντύνονται πιερότοι τις Απόκριες ή να μην πηγαίνουν σχολείο τις Προδευτέρες. Οι κάτοικοι, υποχρεωμένοι να δουλεύουν ολοένα και πιο εξαντλητικά στα σμαραγδωρυχεία και τα πλεκτήρια συρματοπλεγμάτων, διαμαρτύρονται. Ο Αρπατίλαος αδυνατεί αρχικά να κατανοήσει τους λόγους της λαϊκής δυσαρέσκειας, ωσότου ένας διορατικός αυλικός τού εξηγεί ότι σαφώς οφείλεται στα όνειρά τους: Ονειρεύονται ότι πετάνε, ενώ σέρνονται στην πραγματικότητα. Γι’ αυτό αισθάνονται δυσαρεστημένοι!

Άλλωστε τα όνειρα απειλούν το καθεστώς. Κάτι ονειράκια τόσα δα, ανεπαίσθητα, φευγαλέα, μικροσκοπικά, φουντώνουνε καμιά φορά, φουντώνουνε σαν τη φωτιά, κάνουν τον κόσμο άνω κάτω. «Μόνο αν τους στερήσετε τα όνειρά τους», τον συμβουλεύει, «θα ησυχάσετε, Εκλαμπρότατε». Έτσι ο Αρπατίλαος με τη βοήθεια του καταχθόνιου αρχιμάγου Σαυρίλιου Βρισελιέ και του επικεφαλής της βασιλικής φρουράς Βουλίμιου Βλήμα τούς ξεγελάει και τους αναγκάζει να κοιμούνται τα βράδια σε μαξιλάρια που προκαλούν αποτρόπαιους εφιάλτες.

Το καταχθόνιο σχέδιο φαίνεται να έχει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Οι διαμαρτυρίες σταματάνε. Η παραγωγή σμαραγδιών και η συγκομιδή συρματοπλεγμάτων αυξάνεται κατακόρυφα. Ο Αρπατίλαος και οι αυλικοί πανηγυρίζουν. Δεν ξέρουν, όμως, ότι κάπου μακριά από το παλάτι, σ’ ένα ταπεινό σχολείο, ξεκινάει η αντίσταση. Μερικοί μαθητές και ένας εμπνευσμένος δάσκαλος είναι αποφασισμένοι, αψηφώντας θανάσιμους κινδύνους, να ξαναβρούν τα χαμένα τους όνειρα.

Το διάσημο, πολυμεταφρασμένο και πολυβραβευμένο έργο του Ευγένιου Τριβιζά, μετά από μακρά σταδιοδρομία ως μυθιστόρημα και θεατρικό, διασκευάζεται από τον ίδιο τον συγγραφέα για πρώτη φορά σε όπερα για όλη την οικογένεια. Η μουσική του Γιώργου Δούση, πλούσια σε συναισθήματα, περιπλανιέται απολαυστικά στα εκθαμβωτικά ανάκτορα, τα φτωχικά σχολεία και τα ερεβώδη ορυχεία σμαραγδιών της Ουρανούπολης ζωντανεύοντας ένα σύνολο σπαρταριστών χαρακτήρων, ενώ η σκηνοθεσία της Νατάσας Τριανταφύλλη αναζητά τον ποιητικό πυρήνα και την απελευθερωτική δύναμη ενός λυτρωτικού και ανεξάντλητου κλασικού παραμυθιού.

Την ευθύνη της μουσικής διεύθυνσης της παραγωγής έχει ο αρχιμουσικός της ΕΛΣ Νίκος Βασιλείου. Πρωταγωνιστούν οι μονωδοί της ΕΛΣ Νικόλας Μαραζιώτης, Νίκος Κοτενίδης, Διονύσης Μελογιαννίδης, Βαγγέλης Μανιάτης, Γιώργος Ματθαιακάκης, Κωστής Ρασιδάκις και Γιάννης Κάβουρας, καθώς και τα μέλη της Παιδικής Χορωδίας της ΕΛΣ Αγγελική Ταμβακοπούλου, Δήμητρα Βασιλακοπούλου, Μάρκος Λεβογιάννης και Μάριος Πασχάλης. Συμμετέχει μικρό ορχηστρικό σύνολο, φωνητικό σύνολο και η Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ, υπό τη διεύθυνση της Κωνσταντίνας Πιτσιάκου. Το ατμοσφαιρικό σκηνικό υπογράφει η Τίνα Τζόκα, τα πολύχρωμα κοστούμια η Ιωάννα Τσάμη, την κινησιολογία η Δήμητρα Μητροπούλου, ενώ τους θεαματικούς φωτισμούς ο Γιώργος Τέλλος.

Ενταγμένη στο αφιέρωμα για τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, η παραγωγή των «Μαγικών μαξιλαριών» έρχεται για να εξυμνήσει τη φωτεινή δύναμη της αντίστασης σε κάθε απολυταρχία και σκοταδιστική τυραννία.

«Πολλά και διάφορα είδη μαξιλαριών, παράξενων και μυθικών, εμφανίζονται στα παραμύθια μου. Ο σοφός Κομφούζιος κοιμάται σε μαξιλάρι παραγεμισμένο με πούπουλα σοφής κουκουβάγιας. Ο Νανούρ, ο σούπερ-νάνος βασιλιάς του Ελαχιστάν, σε μαξιλάρι μ’ ένα μόνο πούπουλο και η Δόνα Τερηδόνα στο “Μυστικό της γαμήλιας τούρτας”, για να βάλει σε πειρασμό τη μικρή Λουκία, την υποχρεώνει να χρησιμοποιεί για προσκεφάλι ένα πελώριο αφράτο λουκούμι. Το έργο μου, όμως, στο οποίο τα μαξιλάρια παίζουν καίριο και κρίσιμο ρόλο είναι Τα μαγικά μαξιλάρια.

Σε αντίθεση με πολλά έργα για παιδιά, που ήρωές τους είναι ατρόμητοι ιππότες, μεγαλόπρεποι πρίγκιπες και νικηφόροι βασιλιάδες, κεντρικοί ήρωες στο έργο αυτό είναι ο δάσκαλος και οι μαθητές ενός υποβαθμισμένου σχολείου. Στην εποχή μας, ξεχνάμε συχνά ότι οι δάσκαλοι, πέρα από τη μετάδοση γνώσεων, έχουν τη δυνατότητα να διαγράφουν το μέλλον, ν’ αλλάζουν ζωές, προσφέροντας οράματα, στόχους, όνειρα. Και όταν το επιτυγχάνουν, καθίστανται ηρωικότεροι από ατρόμητους ιππότες, μεγαλόπρεπους πρίγκιπες και νικηφόρους βασιλιάδες.

Τα Μαγικά μαξιλάρια ξεκίνησαν ως μυθιστόρημα, μεταφράστηκαν σε ουκ ολίγες γλώσσες, διασκευάστηκαν σε θεατρικό έργο που ευτύχησε να σκηνοθετηθεί από εμπνευσμένους θεατράνθρωπους όπως η Λήδα Πρωτοψάλτη στο Θέατρο Στοά και ο Γιάννης Κακλέας στο Εθνικό Θέατρο, και τώρα παίρνουν τη μορφή όπερας, με τον Γιώργο Δούση να τους χαρίζει νέα πνοή με τις συναρπαστικές του μελωδίες, τη Νατάσα Τριανταφύλλη να προσθέτει τα ροδοπέταλά της στο περιεχόμενο των αντιεφιαλτικών μαξιλαριών, την Τίνα Τζόκα, την Ιωάννα Τσάμη και τον Γιώργο Τέλλο να πλάθουν από σύρμα ύφασμα και φως, θρανία και θρόνους, πορφύρες και σχολικές ποδιές, ηλιαχτίδες και λάμψεις σμαραγδιών.

Το γεγονός, μάλιστα, ότι τρεις συντελεστές της παράστασης λίγο πριν την πρεμιέρα απέκτησαν παιδί είναι αναμφισβήτητα καλός οιωνός για την αειφορία και μακροημέρευση του έργου. Εύχομαι όσοι παρακολουθήσουν τα Μαγικά μαξιλάρια να μην ξεχάσουν εύκολα τα λόγια του δάσκαλου στην παγωμένη αίθουσα του υποβαθμισμένου σχολείου: “Ό,τι κι αν σας πάρουν / πάντα κάτι μένει / που κανείς δεν το αγγίζει / κανείς δεν σας το παίρνει! Ελπίδα, όαση, παρηγοριά σας, / θησαυρός στη συμφορά σας / μένουνε τα όνειρά σας!”».

«Περιπλανήθηκα με μεγάλη απόλαυση στους ανακτορικούς κήπους και τα απόμερα σοκάκια του φανταστικού κόσμου της Ουρανούπολης. Έζησα μια διαδρομή γεμάτη εικόνες, χρώματα και μυρωδιές από έναν τόπο εξωτικό αλλά και πραγματικό συνάμα. Ταυτίστηκα με τον κάθε ρόλο, καλό ή λιγότερο καλό, αστείο, σοβαρό, υποχθόνιο, αγνό, πομπώδη, μοχθηρό, μεγαλειώδη ή ταπεινό, πάντα με τον ίδιο ενθουσιασμό, προσπαθώντας να δω κάθε φορά μέσα από τα μάτια του κάθε ρόλου την Ουρανούπολη, τους εξουσιάζοντες και τους εξουσιαζόμενους.

Πάλεψα και με τις δύο πλευρές, νικήθηκα και νίκησα ώσπου παραδόθηκα σε μια γλυκιά λύτρωση: αυτή που το κάθε παιδί βιώνει με φυσικό τρόπο καθημερινά ως λύση στην όποια “δύσκολη” στιγμή, και που οι ενήλικες πασχίζουν επί ματαίω να ζήσουν, έστω φευγαλέα… Τα Μαγικά μαξιλάρια είναι ένα παντοτινά επίκαιρο έργο. Η δομή του έργου και ο λόγος του Ευγένιου Τριβιζά με οδήγησε με απόλυτη ασφάλεια σε μια σχεδόν αυτόματη διαδικασία σύνθεσης. Έγραψα το έργο απνευστί βιώνοντας πλούσια συναισθήματα. Ήταν μια μοναδική εμπειρία, από αυτές που εύχεται κανείς να ζήσει».

«Η ιστορία των Μαγικών μαξιλαριών γίνεται για πρώτη φορά όπερα για όλη την οικογένεια. Μας θυμίζει ότι είμαστε φτιαγμένοι από τα υλικά της γιορτής, της γενναιότητας, της ζωής, που ενυπάρχουν πάντοτε μυστικά και δεν εξαντλούνται ποτέ από εξωτερικές τυραννίες. Τα υλικά που σε κάνουν να κοιτάζεις τον ουρανό και να αναγνωρίζεις ότι, ακόμα και αν και είσαι μικρός, είσαι μέγας! Τα υλικά του ονείρου!

Έτσι σκέφτηκαν και η Μυρτώ, ο Θάνος και ο Στρατής, έτσι τους έμαθε να ψάχνουν τη σωτηρία, τη δύσκολη εποχή της εξουσίας του Αρπατίλαου, ο δάσκαλος Αντώνης. Ήταν ο δάσκαλος εκείνος που πολλοί από μας συναντήσαμε κάποτε, σαν μια ξεχωριστή ανυπότακτη ύπαρξη, που μας θύμιζε διαρκώς ότι οι δυσκολίες γίνονται με πείσμα ευκολίες και μας κάνουν δυνατότερους, ότι τα εμπόδια είναι πολύτιμα γιατί μας γυμνάζουν για ζωηφόρες ανηφόρες. Ο Αρπατίλαος, ναι, θα εμφανιστεί κάποτε μπροστά σου, αλλά με τόλμη, ελπίδα και αμοιβαιότητα μπορείς να τον εξαφανίσεις. Αρκεί να πιστέψεις και να είσαι έτοιμος να παλέψεις. Μετά όλα μπορούν να συμβούν.

Μετά τον βλέπεις, τον αντιμετωπίζεις, τον νικάς, και ίσως καταφέρεις και να τον παρασύρεις και κείνον τον ίδιο, στον δρόμο τον πιο φωτεινό, εκείνον της δικαιοσύνης και της ομορφιάς. Κάθε φορά που διαβάζεις Ευγένιο Τριβιζά σε ένα παιδί, βλέπεις τα μάτια να γεμίζουν σκέψη, τη φαντασία χρώματα και την καρδιά τόλμη. Το μικρό του παιδικό χεράκι κρατάει το δικό σου μεγάλο χέρι. Κι όμως είναι εκείνο που σε λίγο θα αγκαλιάσει το μεγάλο πουπουλένιο μαξιλάρι του, θα αποκοιμηθεί και θα πολεμήσει με γενναιότητα όλους τους απειλητικούς εχθρούς που θα στήσει η ζωή στο αγνό πουπουλένιο μυαλουδάκι του.

Το όνειρο, παρότι το επινοούν ευκολότερα οι μικροί, το έχουν μεγαλύτερη ανάγκη οι μεγάλοι. Εκεί, αν κοιτάξεις κάπου για πρώτη φορά –διαγώνια πίσω σου για παράδειγμα–, θα ακούσεις τη μουσική που σε ψάχνει για να σου αποκαλύψει αυτό που νομίζεις ότι δεν είσαι. Το τραγούδι που σε ταξιδεύει σε τόπους που έχεις ξεχάσει ότι ήθελες να πας. Το θέαμα που σου χαρίζει τη διάσταση του κόσμου, έτσι όπως ίσως θα ήθελες να είναι, για να νιώσεις ελεύθερος».